Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe Haemoniae deserta petens dispendia siluae, Cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem Magnus agens, incerta fugae uestigia turbat Implicitasque errore uias. pauet ille fragorem Motorum uentis nemorum, comitumque suorum Qui post terga redit trepidum laterique timentem Exanimat. Quamuis summo de culmine lapsus, Nondum uile sui pretium scit sanguinis esse Seque, memor fati, tantae mercedis habere Credit adhuc iugulum quantam pro Caesaris ipse Auulsa ceruice daret. Deserta sequentem Non patitur tutis fatum celare latebris Clara uiri facies. Multi, Pharsalica castra Cum peterent nondum fama prodente ruinas, Occursu stupuere ducis, uertigine rerum Attoniti; cladisque suae uix ipse fidelis Auctor erat. Grauis est Magno quicumque malorum Testis adest. Cunctis ignotus gentibus esse Mallet et obscuro tutus transire per urbes Nomine; sed poenas longi Fortuna fauoris Exigit a misero, quae tanto pondere famae Res premit aduersas fatisque prioribus urget. Nunc festinatos nimium sibi sentit honores Actaque lauriferae damnat Sullana iuuentae; Nunc et Corycias classes et Pontica signa Deiectum meminisse piget. Sic longius aeuum Destruit ingentis animos et uita superstes Imperio; nisi summa dies cum fine bonorum Affuit et celeri praeuertit tristia leto, Dedecori est fortuna prior. Quisquamne secundis Tradere se fatis audet nisi morte parata? Litora contigerat per quae Peneius amnis Emathia iam clade rubens exibat in aequor. Inde ratis trepidum, uentis ac fluctibus impar, Flumineis uix tuta uadis, euexit in altum: Cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae, Exiguam uector pauidus correpsit in alnum. Conscia curarum secretae in litora Lesbi Flectere uela iubet, qua tunc tellure latebas Maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis Emathiae stares. tristes praesagia curas Exagitant, trepida quatitur formidine somnus, Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis Rupis in abruptae scopulos extremaque curris Litora; prospiciens fluctus, nutantia longe Semper prima uides uenientis uela carinae, Quaerere nec quicquam de fato coniugis audes. En ratis, ad uestros quae tendit carbasa portus! Quid ferat ignoras; sed nunc tibi summa pauoris, Nuntius armorum tristis rumorque sinister, Victus adest coniux. quid perdis tempora luctus? Cum possis iam flere, times! Tunc puppe propinqua Prosiluit crimenque deum crudele notauit, Deformem pallore ducem uultusque prementem Canitiem atque atro squalentis puluere uestis. Obuia nox miserae caelum lucemque tenebris Abstulit, atque animam clusit dolor; omnia neruis Membra relicta labant, riguerunt corda, diuque Spe mortis decepta iacet. Iam fune ligato Litoribus lustrat uacuas Pompeius harenas. Quem postquam propius famulae uidere fideles, Non ultra gemitus tacitos incessere fatum Permisere sibi, frustraque attollere terra Semianimem conantur eram, quam pectore Magnus Ambit et astrictos refouet complexibus artus. Coeperat in summum reuocato sanguine corpus Pompei sentire manus maestamque mariti Posse pati faciem; prohibet succumbere fatis Magnus et immodicos castigat uoce dolores: "Nobile cur robur fortunae uulnere primo Femina tantorum titulis insignis auorum Frangis? Habes aditum mansurae in saecula famae: Laudis in hoc sexu non legum iura nec arma, Vnica materia est coniux miser. Erige mentem, Et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum Quod sum uictus ama; nunc sum tibi gloria maior, A me quod fasces et quod pia turba senatus Tantaque discessit regum manus. Incipe Magnum Sola sequi. Deformis adhuc uiuente marito Summus et augeri uetitus dolor: ultima debet Esse fides lugere uirum. Tu nulla tulisti Bello damna meo: uiuit post proelia Magnus, Sed fortuna perit; quod defles, illud amasti." Vocibus his correpta uiri uix aegra leuauit Membra solo, talis gemitu rumpente querellas: "O utinam in thalamos inuisi Caesaris issem Infelix coniux et nulli laeta marito! Bis nocui mundo; me pronuba ducit Erinys Crassorumque umbrae, deuotaque manibus illis Assyrios in castra tuli ciuilia casus, Praecipitesque dedi populos cunctosque fugaui A causa meliore deos. O maxime coniux, O thalamis indigne meis, hoc iuris habebat In tantum fortuna caput! Cur impia nupsi, Si miserum factura fui? Nunc accipe poenas, Sed quas sponte luam. Quo sit tibi mollius aequor, Certa fides regum totusque paratior orbis, Sparge mari comitem. Mallem felicibus armis Dependisse caput; nunc clades denique lustra, Magne, tuas. ubicumque iaces, ciuilibus armis Nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas, Iulia, crudelis, placataque paelice caesa Magno parce tuo." sic fata iterumque refusa Coniugis in gremium, cunctorum lumina soluit In lacrimas. Duri flectuntur pectora Magni, Siccaque Thessaliae confudit lumina Lesbos. Tunc Mytilenaeum pleno iam litore uulgus Affatur Magnum: "Si maxima gloria nobis Semper erit tanti pignus seruasse mariti, Tu quoque deuotos sacro tibi foedere muros, Oramus, sociosque lares dignere uel una Nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta reuisant Saecula, quem ueniens hospes Romanus adoret. Nulla tibi subeunda magis sunt moenia uicto: Omnia uictoris possunt sperare fauorem, Haec iam crimen habent. Quid, quod iacet insula ponto? Caesar eget ratibus: procerum pars magna coibit Certa loci; noto reparandum est litore fatum. Accipe templorum cultus aurumque deorum; Accipe, si terris, si puppibus ista iuuentus Aptior est; tota, quantum ualet, utere Lesbo. Accipe: ne Caesar rapiat, tu uictus habeto. Hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae, Ne nostram uideare fidem felixque secutus Et damnasse miser." Tali pietate uirorum Laetus in aduersis et mundi nomine gaudens Esse fidem: "Nullum toto mihi" dixit "in orbe Gratius esse solum non paruo pignore uobis Ostendi; tenuit nostros hac obside Lesbos Affectus; hic sacra domus carique penates, Hic mihi Roma fuit. Non ulla in litora puppem Ante dedi fugiens, saeui cum Caesaris iram Iam scirem meritam seruata coniuge Lesbon, Non ueritus tantam ueniae committere uobis Materiam. Sed iam satis est fecisse nocentes. Fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem. Heu nimium felix aeterno nomine Lesbos, Siue doces populos regesque admittere Magnum, Seu praestas mihi sola fidem. Nam quaerere certum Fas quibus in terris, ubi sit scelus. Accipe, numen, Si quod adhuc mecum est, uotorum extrema meorum: Da similis Lesbo populos, qui Marte subactum Non intrare suos infesto Caesare portus, Non exire uetent." Dixit maestamque carinae Imposuit comitem. cunctos mutare putares Tellurem patriaeque solum: sic litore toto Plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae; Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem Mouerat, ast illam, quam toto tempore belli Vt ciuem uidere suam, discedere cernens Ingemuit populus; quam uix, si castra mariti Victoris peteret, siccis dimittere matres Iam poterant oculis: tanto deuinxit amore Hos pudor, hos probitas castique modestia uultus, Quod summissa animis, nulli grauis hospita turbae Stantis adhuc fati uixit quasi coniuge uicto. Iam pelago medios Titan demissus ad ignes Nec quibus abscondit nec si quibus exerit orbem Totus erat: uigiles Pompei pectore curae Nunc socias adeunt Romani foederis urbes Et uarias regum mentes, nunc inuia mundi Arua super nimios soles austrumque iacentis. Saepe labor maestus curarum odiumque futuri Proiecit fessos incerti pectoris aestus, Rectoremque ratis de cunctis consulit astris, Vnde notet terras, quae sit mensura secandi Aequoris in caelo, Syriam quo sidere seruet, Aut quotus in Plaustro Libyam bene dirigat ignis. Doctus ad haec fatur taciti seruator Olympi: "Signifero quaecumque fluunt labentia caelo, Numquam stante polo miseros fallentia nautas, Sidera non sequimur; sed qui non mergitur undis Axis inocciduus gemina clarissimus arcto, Ille regit puppes. Hic cum mihi semper in altum Surget et instabit summis minor Vrsa ceruchis, Bosporon et Scythiae curuantem litora Pontum Spectamus. Quicquid descendet ab arbore summa Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur, In Syriae portus tendet ratis. Inde Canopos Excipit australi caelo contenta uagari, Stella timens borean; illa quoque perge sinistra Trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim. Sed quo uela dari, quo nunc pede carbasa tendi Nostra iubes?" Dubio contra cui pectore Magnus "Hoc solum toto" respondit "in aequore serua, Vt sit ab Emathiis semper tua longius oris Puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas; Cetera da uentis. Comitem pignusque recepi Depositum: tunc certus eram quae litora uellem, Nunc portum fortuna dabit." Sic fatur; at ille Iusto uela modo pendentia cornibus aequis Torsit et in laeuum puppim dedit, utque secaret, Quas Asinae cautes et quas Chios asperat, undas, Hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentis. Aequora senserunt motus aliterque secante Iam pelagus rostro nec idem spectante carina Mutauere sonum. Non sic moderator equorum, Dexteriore rota laeuum cum circumit axem, Cogit inoffensae currus accedere metae. Ostendit terras Titan et sidera texit. Sparsus ab Emathia fugit quicumque procella, Adsequitur Magnum, primusque a litore Lesbi Occurrit natus, procerum mox turba fidelis; Nam neque deiecto fatis acieque fugato Abstulerat Magno reges fortuna ministros; Terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis Exul habet comites. Iubet ire in deuia mundi Deiotarum, qui sparsa ducis uestigia legit. "Quando" ait "Emathiis amissus cladibus orbis, Qua Romanus erat, superest, fidissime regum, Eoam temptare fidem populosque bibentis Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim. Ne pigeat Magno quaerentem fata remotas Medorum penetrare domos Scythicosque recessus Et totum mutare diem uocesque superbo Arsacidae perferre meas: "Si foedera nobis Prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem, Per uestros astricta magos, implete pharetras Armeniosque arcus Geticis intendite neruis; Si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra Et sequerer duros aeterni Martis Alanos, Passus Achaemeniis late decurrere campis In tutam trepidos numquam Babylona coegi: Arua super Cyri Chaldaeique ultima regni, Qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes Accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne Iam propior quam Persis eram; tamen omnia uincens Sustinui nostris uos tantum desse triumphis, Solusque e numero regum telluris Eoae Ex aequo me Parthus adit. Nec munere Magni Stant semel Arsacidae. Quis enim post uulnera cladis Assyriae iustas Latii compescuit iras? Tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis Excedat claustris uetitam per saecula ripam Zeugmaque Pellaeum. Pompeio uincite, Parthi, Vinci Roma uolet". Regem parere iubenti Ardua non piguit, positisque insignibus aulae Egreditur famulo raptos indutus amictus. In dubiis tutum est inopem simulare tyranno; Quanto igitur mundi dominis securius aeuum Verus pauper agit! Dimisso in litore rege, Ipse per Icariae scopulos Ephesonque relinquens Et placidi Colophona maris spumantia paruae Radit saxa Sami; spirat de litore Coo Aura fluens; Gnidon inde fugit claramque relinquit Sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae Compensat medio pelagi. Pamphylia puppi Occurrit tellus, nec se committere muris Ausus adhuc ullis, te primum, parua Phaselis, Magnus adit; nam te metui uetat incola rarus Exhaustaeque domus populis, maiorque carinae Quam tua turba fuit. Tendens hinc carbasa rursus Iam Taurum Tauroque uidet Dipsunta cadentem. Crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis, Et sibi consultum? Cilicum per litora tutus Parua puppe fugit. Sequitur pars magna senatus Ad profugum collecta ducem, paruisque Syhedris, Quo portu mittitque rates recipitque Selinus, In procerum coetu tandem maesta ora resoluit Vocibus his Magnus: "Comites bellique fugaeque Atque instar patriae, quamuis in litore nudo, In Cilicum terra, nullis circumdatus armis Consultem rebusque nouis exordia quaeram, Ingentis praestate animos. non omnis in aruis Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur Vt nequeam releuare caput cladesque receptas Excutere. An Libycae Marium potuere ruinae Erigere in fasces et plenis reddere fastis: Me pulsum leuiore manu Fortuna tenebit? Mille meae Graio uoluuntur in aequore puppes, Mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras, Quam subuertit, opes. Sed me uel sola tueri Fama potest rerum, toto quas gessimus orbe, Et nomen quod mundus amat. uos pendite regna Viribus atque fide, Libyam, Parthosque Pharonque, Quemnam Romanis deceat succurrere rebus. Ast ego curarum uobis arcana mearum Expromam mentisque meae quo pondera uergant. Aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est: Ardua quippe fides robustos exigit annos. Hinc anceps dubii terret sollertia Mauri; Namque memor generis Carthaginis impia proles Imminet Hesperiae, multusque in pectore uano est Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum Et Numidas contingit auos; iam supplice Varo Intumuit uiditque loco Romana secundo. Quare agite Eoum, comites, properemus in orbem. Diuidit Euphrates ingentem gurgite mundum, Caspiaque immensos seducunt claustra recessus, Et polus Assyrias alter noctesque diesque Vertit, et abruptum nostro mare discolor unda Oceanusque suus. Regnandi sola uoluptas; Celsior in campo sonipes et fortior arcus, Nec puer aut senior letalis tendere neruos Segnis, et a nulla mors est incerta sagitta. Primi Pellaeas arcu fregere sarisas Bactraque Medorum sedem, murisque superbam Assyrias Babylona domos. nec pila timentur Nostra nimis Parthis, audentque in bella uenire Experti Scythicas Crasso pereunte pharetras. Spicula nec solo spargunt fidentia ferro, Stridula sed multo saturantur tela ueneno; Vulnera parua nocent, fatumque in sanguine summo est. O utinam non tanta mihi fiducia saeuis Esset in Arsacidis! Fatis nimis aemula nostris Fata mouent Medos, multumque in gente deorum est. Effundam populos alia tellure reuulsos Excitosque suis immittam sedibus ortus. Quod si nos Eoa fides et barbara fallent Foedera, uulgati supra commercia mundi Naufragium Fortuna ferat: non regna precabor Quae feci. Sat magna feram solacia mortis, Orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente, Nil socerum fecisse pie. Sed cuncta reuoluens Vitae fata meae, semper uenerabilis illa Orbis parte fui; quantus Maeotida supra, Quantus aput Tanaim toto conspectus in ortu! Quas magis in terras nostrum felicibus actis Nomen abit aut unde redit maiore triumpho? Roma, faue coeptis; quid enim tibi laetius umquam Praestiterint superi, quam, si ciuilia Partho Milite bella geras, tantam consumere gentem Et nostris miscere malis? Cum Caesaris arma Concurrent Medis, aut me fortuna necesse est Vindicet aut Crassos." Sic fatus murmure sentit Consilium damnasse uiros; quos Lentulus omnis Virtutis stimulis et nobilitate dolendi Praecessit dignasque tulit modo consule uoces: "Sicine Thessalicae mentem fregere ruinae? Vna dies mundi damnauit fata? secundum Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti Vulneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit Parthorum fortuna pedes? Quid transfuga mundi, Terrarum totos tractus caelumque perosus, Auersosque polos alienaque sidera quaeris, Chaldaeos culture focos et barbara sacra, Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis Libertatis amor? miserum quid decipis orbem, Si seruire potes? Te, quem Romana regentem Horruit auditu, quem captos ducere reges Vidit ab Hyrcanis Indoque a litore siluis, Deiectum fatis, humilem fractumque uidebit Extolletque animos Latium uesanus in orbem, Se simul et Romam Pompeio supplice mensus? Nil animis fatisque tuis effabere dignum; Exiget ignorans Latiae commercia linguae Vt lacrimis se, Magne, roges. Patimurne pudoris Hoc uulnus, clades ut Parthia uindicet ante Hesperias quam Roma suas? Ciuilibus armis Elegit te nempe ducem: quid uulnera nostra In Scythicos spargis populos cladesque latentes? Quid Parthos transire doces? Solacia tanti Perdit Roma mali, nullos admittere reges, Sed ciui seruire suo. Iuuat ire per orbem Ducentem saeuas Romana in moenia gentes Signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem? Qui solus regum fato celante fauorem Defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset Auditi uictoris opes aut iungere fata Tecum, Magne, uolet? non haec fiducia genti est: Omnis in arctois populus quicumque pruinis Nascitur, indomitus bellis et mortis amator; Quicquid ad Eoos tractus mundique teporem Ibitur, emollit gentes clementia caeli. Illic et laxas uestes et fluxa uirorum Velamenta uides. Parthus per Medica rura, Sarmaticos inter campos effusaque plano Tigridis arua solo nulli superabilis hosti est Libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit, Aspera conscendet montis iuga nec per opacas Bella geret tenebras incerto debilis arcu Nec franget nando uiolenti uerticis amnem Nec tota in pugna perfusus sanguine membra Exiget aestiuum calido sub puluere solem. Non aries illis, non ulla est machina belli, Aut fossas implere ualent, Parthoque sequenti Murus erit quodcumque potest obstare sagittae. Pugna leuis bellumque fugax turmaeque uagantes Et melior cessisse loco quam pellere miles; Illita tela dolis, nec Martem comminus usquam Ausa pati uirtus, sed longe tendere neruos Et quo ferre uelint permittere uulnera uentis. Ensis habet uires, et gens quaecumque uirorum Bella gerit gladiis. Nam Medos proelia prima Exarmant uacuaque iubent remeare pharetra. Nulla manus illis, fiducia tota ueneni est. Credis, Magne, uiros, quos in discrimina belli Cum ferro misisse parum est? Temptare pudendum Auxilium tanti est, toto diuisus ut orbe A terra moriare tua, tibi barbara tellus Incumbat, te parua tegant ac uilia busta, Inuidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum? Sed tua sors leuior, quoniam mors ultima poena est Nec metuenda uiris. At non Cornelia letum Infando sub rege timet. Num barbara nobis Est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum Polluit innumeris leges et foedera taedae Coniugibus thalamique patent secreta nefandi Inter mille nurus? Epulis uesana meroque Regia non ullis exceptos legibus audet Concubitus; tot femineis complexibus unum Non lassat nox tota marem. Iacuere sorores In regum thalamis sacrataque pignora matres. Damnat apud gentes sceleris non sponte peracti Oedipodionias infelix fabula Thebas: Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto Nascitur Arsacides? cui fas implere parentem, Quid rear esse nefas? Proles tam clara Metelli Stabit barbarico coniux millesima lecto. Quamquam non ulli plus regia, Magne, uacabit Saeuitia stimulata Venus titulisque uirorum; Nam quo plura iuuent Parthum portenta, fuisse Hanc sciet et Crassi; ceu pridem debita fatis Assyriis trahitur cladis captiua uetustae. Haereat Eoae uulnus miserabile sortis: Non solum auxilium funesto ab rege petisse, Sed gessisse prius bellum ciuile pudebit. Nam quod apud populos crimen socerique tuumque Maius erit quam quod uobis miscentibus arma Crassorum uindicta perit? Incurrere cuncti Debuerant in Bactra duces et, ne qua uacarent Arma, uel arctoum Dacis Rhenique cateruis Imperii nudare latus, dum perfida Susa In tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret. Assyriae paci finem, Fortuna, precamur; Et, si Thessalia bellum ciuile peractum est, Ad Parthos qui uicit eat. gens unica mundi est De qua Caesareis possim gaudere triumphis. Non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen, Vmbra senis maesti Scythicis confixa sagittis Ingeret has uoces? "Tu, quem post funera nostra Vltorem cinerum nudae sperauimus umbrae, Ad foedus pacemque uenis?" Tunc plurima cladis Occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci Lustrarunt ceruice duces, ubi nomina tanta Obruit Euphrates et nostra cadauera Tigris Detulit in terras ac reddidit. Ire per ista Si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem Thessalia placare potes. quin respicis orbem Romanum? Si regna times proiecta sub austro Infidumque Iubam, petimus Pharon aruaque Lagi. Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos; at inde Gurgite septeno rapidus mare summouet amnis. Terra suis contenta bonis, non indiga mercis Aut Iouis; in solo tanta est fiducia Nilo. Sceptra puer Ptolomaeus habet tibi debita, Magne, Tutelae commissa tuae. quis nominis umbram Horreat? innocua est aetas; ne iura fidemque Respectumque deum ueteri speraueris aula: Nil pudet adsuetos sceptris, mitissima sors est Regnorum sub rege nouo." Non plura locutus Impulit huc animos. Quantum spes ultima rerum Libertatis habet! uicta est sententia Magni. Tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas Immisere rates, nullas cui praetulit aras Vndae diua memor Paphiae, si numina nasci Credimus aut quemquam fas est coepisse deorum. Haec ubi deseruit Pompeius litora, totos Emensus Cypri scopulos, quibus exit in austrum, Inde maris uasti transuerso uertitur aestu; Nec tenuit gratum nocturno lumine montem Infimaque Aegypti pugnaci litora uelo Vix tetigit, qua diuidui pars maxima Nili In uada decurrit Pelusia septimus amnis. Tempus erat quo Libra pares examinat horas, Non uno plus aequa die, noctique rependit Lux minor hibernae uerni solacia damni. Comperit ut regem Casio se monte tenere, Flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent. Iam rapido speculator eques per litora cursu Hospitis aduentu pauidam compleuerat aulam. Consilii uix tempus erat; tamen omnia monstra Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus Iam placidus senio fractisque modestior annis (Hunc genuit custos Nili crescentis in arua Memphis uana sacris; illo cultore deorum Lustra suae Phoebes non unus uixerat Apis) Consilii uox prima fuit meritumque fidemque Sacraque defuncti iactauit pignora patris. Sed melior suadere malis et nosse tyrannos Ausus Pompeium leto damnare Pothinus: "Ius et fas multos faciunt, Ptolomaee, nocentes; Dat poenas laudata fides, cum sustinet" inquit "Quos fortuna premit. Fatis accede deisque Et cole felices, miseros fuge. Sidera terra Vt distant et flamma mari, sic utile recto. Sceptrorum uis tota perit, si pendere iusta Incipit, euertitque arces respectus honesti. Libertas scelerum est, quae regna inuisa tuetur, Sublatusque modus gladiis. Facere omnia saeue Non impune licet, nisi cum facis. exeat aula Qui uult esse pius. uirtus et summa potestas Non coeunt; semper metuet quem saeua pudebunt. Non impune tuos Magnus contempserit annos, Qui te nec uictos arcere a litore nostro Posse putat. Neu nos sceptris priuauerit hospes, Pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque, Si regnare piget, damnatae redde sorori. Aegyptum certe Latiis tueamur ab armis. Quicquid non fuerit Magni, dum bella geruntur, Nec uictoris erit. Toto iam pulsus ab orbe, Postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit Cum qua gente cadat. Rapitur ciuilibus umbris. Nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus, Cuius Thessalicas saturat pars magna uolucres, Et metuit gentes, quas uno in sanguine mixtas Deseruit, regesque timet, quorum omnia mersit; Thessaliaeque reus nulla tellure receptus Sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem. Iustior in Magnum nobis, Ptolomaee, querellae Causa data est: quid sepositam semperque quietam Crimine bellorum maculas Pharon aruaque nostra Victori suspecta facis? cur sola cadenti Haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata Conferres poenasque tuas? Iam crimen habemus Purgandum gladio: quod nobis sceptra senatus Te suadente dedit, uotis tua fouimus arma. Hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paraui Non tibi, sed uicto; feriam tua uiscera, Magne, Malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur. Tene mihi dubitas an sit uiolare necesse, Cum liceat? Quae te nostri fiducia regni Huc agit, infelix? Populum non cernis inermem Aruaque uix refugo fodientem mollia Nilo? Metiri sua regna decet uiresque fateri. Tu, Ptolomaee, potes Magni fulcire ruinam, Sub qua Roma iacet? bustum cineresque mouere Thessalicos audes bellumque in regna uocare? Ante aciem Emathiam nullis accessimus armis: Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis? Nunc uictoris opes et cognita fata lacessis? Aduersis non desse decet, sed laeta secutos; Nulla fides umquam miseros elegit amicos." Adsensere omnes sceleri. Laetatur honore Rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere Permittant famuli. Sceleri delectus Achillas, Perfida qua tellus Casiis excurrit harenis Et uada testantur iunctas Aegyptia Syrtes, Exiguam sociis monstri gladiisque carinam Instruit. Osuperi, Nilusne et barbara Memphis Et Pelusiaci tam mollis turba Canopi Hos animos! Sic fata premunt ciuilia mundum? Sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis Est locus Aegypto, Phariusque admittitur ensis? Hanc certe seruate fidem, ciuilia bella: Cognatas praestate manus externaque monstra Pellite, si meruit tam claro nomine Magnus Caesaris esse nefas. Tanti, Ptolomaee, ruinam Nominis haut metuis caeloque tonante profanas Inseruisse manus, impure ac semiuir, audes? Non domitor mundi nec ter Capitolia curru Inuectus regumque potens uindexque senatus Victorisque gener: Phario satis esse tyranno Quod poterat, Romanus erat. Quid uiscera nostra Scrutaris gladio? nescis, puer improbe, nescis, Quo tua sit fortuna loco; iam iure sine ullo Nili sceptra tenes; cecidit ciuilibus armis, Qui tibi regna dedit. Iam uento uela negarat Magnus et auxilio remorum infanda petebat Litora; quem contra non longa uecta biremi Appulerat scelerata manus, Magnoque patere Fingens regna Phari, celsae de puppe carinae In paruam iubet ire ratem litusque malignum Incusat bimaremque uadis frangentibus aestum, Qui uetet externas terris appellere classes. Quod nisi fatorum leges intentaque iussu Ordinis aeterni miserae uicinia mortis Damnatum leto traherent ad litora Magnum, Non ulli comitum sceleris praesagia derant: Quippe fides si pura foret, si regia Magno, Sceptrorum auctori, uera pietate pateret, Venturum tota Pharium cum classe tyrannum. Sed cedit fatis classemque relinquere iussus Obsequitur, letumque iuuat praeferre timori. Ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem, Hoc magis impatiens egresso desse marito Quod metuit clades. "Remane, temeraria coniux, Et tu, nate, precor, longeque e litore casus Expectate meos et in hac ceruice tyranni Explorate fidem." Dixit; sed surda uetanti Tendebat geminas amens Cornelia palmas: "Quo sine me, crudelis, abis? Iterumne relinquor, Thessalicis summota malis? Numquam omine laeto Distrahimur miseri. Poteras non flectere puppim, Cum fugeres, alio latebrisque relinquere Lesbi, Omnibus a terris si nos arcere parabas? An tantum in fluctus placeo comes?" Haec ubi frustra Effudit, prima pendet tamen anxia puppe Attonitoque metu nec quoquam auertere uisus Nec Magnum spectare potest. Stetit anxia classis Ad ducis euentum, metuens non arma nefasque Sed ne summissis precibus Pompeius adoret Sceptra sua donata manu. Transire parantem Romanus Pharia miles de puppe salutat Septimius, qui (pro superum pudor!) arma satelles Regia gestabat posito deformia pilo, Immanis, uiolentus, atrox nullaque ferarum Mitior in caedes. Quis non, Fortuna, putasset Parcere te populis, quod bello haec dextra uacaret, Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses? Disponis gladios, ne quo non fiat in orbe, Heu! facinus ciuile tibi. uictoribus ipsis Dedecus et numquam superum caritura pudore Fabula: Romanus regi sic paruit ensis, Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit, Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet Septimium fama? Scelus hoc quo nomine dicent, Qui Bruti dixere nefas? Iam uenerat horae Terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum Perdiderat iam iura sui. Tum stringere ferrum Regia monstra parant. ut uidit comminus ensis, Inuoluit uultus atque, indignatus apertum Fortunae praebere, caput; tunc lumina pressit Continuitque animam, ne quas effundere uoces Vellet et aeternam fletu corrumpere famam. Sed postquam mucrone latus funestus Achillas Perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum Respexitque nefas seruatque immobile corpus Seque probat moriens atque haec in pectore uoluit: "Saecula Romanos numquam tacitura labores Attendunt, aeuumque sequens speculatur ab omni Orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae. Fata tibi longae fluxerunt prospera uitae; Ignorant populi, si non in morte probaris, An scieris aduersa pati. Ne cede pudori Auctoremque dole fati: quacumque feriris, Crede manum soceri. spargant lacerentque licebit, Sum tamen, o superi, felix, nullique potestas Hoc auferre deo. Mutantur prospera uita: Non fit morte miser. uidet hanc Cornelia caedem Pompeiusque meus. Tanto patientius, oro, Clude, dolor, gemitus; natus coniuxque peremptum, Si mirantur, amant." Talis custodia Magno Mentis erat; ius hoc animi morientis habebat. At non tam patiens Cornelia cernere saeuum, Quam perferre, nefas, miserandis aethera complet Vocibus: "O coniux, ego te scelerata peremi. Letiferae tibi causa morae fuit auia Lesbos, Et prior in Nili peruenit litora Caesar; Nam cui ius alii sceleris? Sed quisquis in istud A superis immisse caput uel Caesaris irae Vel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa Viscera sint Magni; properas atque ingeris ictus, Qua uotum est uicto. Poenas non morte minores Pendat et ante meum uideat caput. haut ego culpa Libera bellorum, quae matrum sola per undas Et per castra comes nullis absterrita fatis, Victum, quod reges etiam timuere, recepi. Hoc merui, coniux, in tuta puppe relinqui? Perfide, parcebas? te fata extrema petente Vita digna fui? Moriar, nec munere regis. Aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum, Aut laqueum collo tortosque aptare rudentis, Aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem; Pompeio praestare potest quod Caesaris armis Imputet. O saeui, properantem in fata tenetis? Viuis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est Iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem, Seruor uictori." Sic fata interque suorum Lapsa manus rapitur trepida fugiente carina. At Magni cum terga sonent et pectora ferro, Permansisse decus sacrae uenerabile formae Iratamque deis faciem, nil ultima mortis Ex habitu uultuque uiri mutasse fatentur Qui lacerum uidere caput. Nam saeuus in ipso Septimius sceleris maius scelus inuenit actu Ac retegit sacros scisso uelamine uultus Semianimis Magni spirantiaque occupat ora Collaque in obliquo ponit languentia transtro. Tunc neruos uenasque secat nodosaque frangit Ossa diu; nondum artis erat caput ense rotare. At postquam trunco ceruix abscisa recessit, Vindicat hoc Pharius dextra gestare satelles. Degener atque operae miles Romane secundae, Pompei diro sacrum caput ense recidis, Vt non ipse feras? O summi fata pudoris! Impius ut Magnum nosset puer, illa uerenda Regibus hirta coma et generosa fronte decora Caesaries comprensa manu est, Pharioque ueruto, Dum uiuunt uultus atque os in murmura pulsant Singultus animae, dum lumina nuda rigescunt, Suffixum caput est, quo numquam bella iubente Pax fuit; hoc leges Campumque et rostra mouebat, Hac facie Fortuna tibi Romana placebas. Nec satis infando fuit hoc uidisse tyranno, Vult sceleris superesse fidem. Tunc arte nefanda Summota est capiti tabes, raptoque cerebro Adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto Vmor, et infuso facies solidata ueneno est. Vltima Lageae stirpis perituraque proles, Degener, incestae sceptris cessure sorori, Cum tibi sacrato Macedon seruetur in antro Et regum cineres extructo monte quiescant, Cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendam Pyramides claudant indignaque Mausolea, Litora Pompeium feriunt, truncusque uadosis Huc illuc iactatur aquis! Adeone molesta Totum cura fuit socero seruare cadauer? Hac Fortuna fide Magni tam prospera fata Pertulit, hac illum summo de culmine rerum Morte petit cladesque omnis exegit in uno Saeua die, quibus immunes tot praestitit annos Pompeiusque fuit qui numquam mixta uideret Laeta malis, felix nullo turbante deorum Et nullo parcente miser; semel impulit illum Dilata Fortuna manu. Pulsatur harenis, Carpitur in scopulis hausto per uulnera fluctu, Ludibrium pelagi, nullaque manente figura Vna nota est Magno capitis iactura reuulsi. Ante tamen Pharias uictor quam tangat harenas, Pompeio raptim tumulum fortuna parauit, Ne iaceat nullo uel ne meliore sepulchro: E latebris pauidus decurrit ad aequora Cordus; Quaestor ab Idalio Cinyraeae litore Cypri Infaustus Magni fuerat comes. Ille per umbras Ausus ferre gradum uictum pietate timorem Compulit, ut mediis quaesitum corpus in undis Duceret ad terram traheretque in litora Magnum. Lucis maesta parum per densas Cynthia nubes Praebebat; cano sed discolor aequore truncus Conspicitur. Tenet ille ducem complexibus artis Eripiente mari; tunc uictus pondere tanto Expectat fluctus pelagoque iuuante cadauer Impellit. Postquam sicco iam litore sedit, Incubuit Magno lacrimasque effundit in omne Vulnus et ad superos obscuraque sidera fatur: "Non pretiosa petit cumulato ture sepulchra Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra Vt ferat e membris Eoos fumus odores, Vt Romana suum gestent pia colla parentem, Praeferat ut ueteres feralis pompa triumphos, Vt resonent tristi cantu fora, totus ut ignes Proiectis maerens exercitus ambiat armis. Da uilem Magno plebei funeris arcam, Quae lacerum corpus siccos effundat in ignes; Robora non desint misero nec sordidus ustor. Sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso Crine iacet subicique facem complexa maritum Imperat, extremo sed abest a munere busti Infelix coniunx nec adhuc a litore longe est." Sic fatus paruos iuuenis procul aspicit ignes Corpus uile suis nullo custode cremantis. Inde rapit flammas semustaque robora membris Subducit. "Quaecumque es" ait "neglecta nec ulli Cara tuo, sed Pompeio felicior umbra, Quod iam compositum uiolat manus hospita bustum, Da ueniam; si quid sensus post fata relictum, Cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri, Teque pudet sparsis Pompei manibus uri." Sic fatus plenusque sinus ardente fauilla Peruolat ad truncum, qui fluctu paene relatus Litore pendebat. Summas dimouit harenas Et collecta procul lacerae fragmenta carinae Exigua trepidus posuit scrobe. Nobile corpus Robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt; Admotus Magnum, non subditus, accipit ignis. Ille sedens iuxta flammas: "O maxime" dixit "Ductor et Hesperii maiestas nominis una, Si tibi iactatu pelagi, si funere nullo Tristior iste rogus, manes animamque potentem Officiis auerte meis: iniuria fati Hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam, Ne fera, ne uolucres, ne saeui Caesaris ira Audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam: Romana succensa manu est. Fortuna recursus Si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent Tam sacri cineres; sed te Cornelia, Magne, Accipiet notaque manu transfundet in urnam. Interea paruo signemus litora saxo, Vt nota sit busti; si quis placare peremptum Forte uolet plenos et reddere mortis honores, Inueniat trunci cineres et norit harenas, Ad quas, Magne, tuum referat caput." Haec ubi fatus, Excitat inualidas admoto fomite flammas. Carpitur et lentum Magnus destillat in ignem Tabe fouens bustum. Sed iam percusserat astra Aurorae promissa dies: ille ordine rupto Funeris attonitus latebras in litore quaerit. Quam metuis, demens, isto pro crimine poenam, Quo te Fama loquax omnis accepit in annos? Condita laudabit Magni socer impius ossa. I modo securus ueniae fassusque sepulchrum Posce caput. Cogit pietas imponere finem Officio. Semusta rapit resolutaque nondum Ossa satis neruis et inustis plena medullis Aequorea restinguit aqua congestaque in unum Parua clusit humo. Tunc, ne leuis aura retectos Auferret cineres, saxo compressit harenam, Nautaque ne bustum religato fune moueret, Inscripsit sacrum semusto stipite nomen: "Hic situs est Magnus." Placet hoc, Fortuna, sepulchrum Dicere Pompei, quo condi maluit illum, Quam terra caruisse socer? Temeraria dextra, Cur obicis Magno tumulum manesque uagantis Includis? Situs est, qua terra extrema refuso Pendet in Oceano: Romanum nomen et omne Imperium Magno tumuli est modus; obrue saxa Crimine plena deum: si tota est Herculis Oete Et iuga tota uacant Bromio Nyseia, quare Vnus in Aegypto est Magni lapis? omnia Lagi Rura tenere potest. Si nullo caespite nomen Haeserit, erremus populi cinerumque tuorum, Magne, metu nullas Nili calcemus harenas. Quod si tam sacro dignaris nomine saxum, Adde actus tantos monumentaque maxima rerum, Adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella Armaque Sertori reuocato consule uicta Et currus quos egit eques, commercia tuta Gentibus et pauidos Cilicas maris; adde subactam Barbariem gentesque uagas et quicquid in euro Regnorum boreaque iacet. Dic semper ab armis Ciuilem repetisse togam, ter curribus actis Contentum multos patriae donasse triumphos. Quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum Non ullis plenum titulis, non ordine tanto Fastorum, solitumque legi super alta deorum Culmina et extructos spoliis hostilibus arcus Haut procul est ima Pompei nomen harena Depressum tumulo, quod non legat aduena rectus, Quod nisi monstratum Romanus transeat hospes. Noxia ciuili tellus Aegyptia fato, Haut equidem inmerito Cumanae carmine uatis Cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora Hesperius miles ripasque aestate tumentis. Quid tibi, saeua, precer pro tanto crimine, tellus? Vertat aquas Nilus, quo nascitur, orbe retentus, Et steriles egeant hibernis imbribus agri, Totaque in Aethiopum putres soluaris harenas. Nos in templa tuam Romana accepimus Isim Semideosque canes et sistra iubentia luctus Et, quem tu plangens hominem testaris, Osirim: Tu nostros, Aegypte, tenes in puluere manes. Tu quoque, cum saeuo dederis iam templa tyranno, Nondum Pompei cineres, o Roma, petisti; Exul adhuc iacet umbra ducis. Si saecula prima Victoris timuere minas, nunc excipe saltem Ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu Inuisa tellure sedent. Quis busta timebit? Quis sacris dignam mouisse uerebitur umbram? Imperet hoc nobis utinam scelus et uelit uti Nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus, Si mihi contingat manes transferre reuulsos Ausoniam, si tale ducis uiolare sepulchrum. Forsitan aut sulco sterili cum poscere finem A superis aut Roma uolet feralibus austris Ignibus aut nimiis aut terrae tecta mouenti, Consilio iussuque deum transibis in urbem, Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos. Nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen Ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas Spectator Nili, quis rubri stagna profundi Aut Arabum portus mercis mutator Eoae, Magne, petet, quem non tumuli uenerabile saxum Et cinis in summis forsan turbatus harenis Auertet manesque tuos placare iubebit Et Casio praeferre Ioui? Nil ista nocebunt Famae busta tuae: templis auroque sepultus Vilior umbra fores; nunc es pro numine summo Hoc tumulo, Fortuna, iacens: augustius aris Victoris Libyco pulsatur in aequore saxum. Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt, Inclusum Tusco uenerantur caespite fulmen. Proderit hoc olim, quod non mansura futuris Ardua marmoreo surrexit pondere moles. Pulueris exigui sparget non longa uetustas Congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt Argumenta tuae. ueniet felicior aetas, Qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud, Atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum Tam mendax Magni tumulo, quam Creta Tonantis.