# Carmina 02

Vtitur interea uenturi nescia casus
Libertas secura bonis fruiturque beata
Vbertate loci. largos hinc porrigit illis
Tellus prompta cibos: fruticis quin alter opimi
Sumitur adsiduus tenui de caespite fructus.
At si curuati fecundo pondere rami
Mitia submittunt sublimi ex arbore poma,
Protenus in florem uacuus turgescere palmes
Incipit inque nouis fetum promittere gemmis.
Iam si praedulces delectat carpere somnos,
Mollibus in pratis pictaque recumbitur herba,
Cumque uoluptati sacrum nemus offerat omnes
Delicias opibusque nouis se praebeat amplum:
Sic epulas tamen hi capiunt escamque requirunt,
Compellit quod nulla fames nec lassa fouendo
Indigus hortatur compleri uiscera uenter.
Et nisi concessum libuisset noscere pastum,
Esuries ignota cibos non posceret ullos
Nullaque constantem fulcirent pabula uitam.
Corpora nuda uident et mutua cernere membra
Non pudet atque rudis foedum nil sentit honestas.
Non natura hominis uitio, sed causa pudori est.
Nam quaecumque bonus formauit membra creator,
Vt pudibunda forent, carnis post compulit usus.
Tunc mens intactos seruabat candida uisus,
Angelicae qualis narratur gloria uitae
Sidereas habitare domos qualemque redemptis
Spondet reddendam mortis post tempora Christus,
Quis neque coniugium curae nec foedere turpi
Miscebit calidos carnalis copula sexus.
Cessabit gemitus, luxus, metus, ira, uoluptas,
Fraus, dolor atque dolus, maeror, discordia, liuor.
Nullus egens, nullus cupiens, sed pace sub una
Sufficiet cunctis sanctorum gloria Christus.
His protoplastorum sensum primordia sacra
Continuere bonis, donec certamine primo
Vinceret oppressos fallacem culpa per hostem.
Angelus hic dudum fuerat, sed crimine postquam
Succensus proprio tumidos exarsit in ausus,
Se semet fecisse putans, suus ipse creator
Vt fuerit, rabido concepit corde furorem
Auctoremque negans: "Diuinum consequar, inquit,
Nomen et aeternam ponam super aethera sedem
Excelso similis summis nec uilibus impar".
Talia iactantem praecelsa potentia caelo
Iecit et eiectum prisco spoliauit honore.
Quique creaturae praefulsit in ordine primus,
Primas uenturo pendet sub iudice poenas.
Quandoquidem grauior talem sententia punit,
Quem mirum cecidisse putes; nam crimen acerbat
Auctor, in ignoto minor est peccante reatus
Durius atque malum, quod maior fecit, habetur.
Sed quod uiuaces pertendit in abdita sensus
Quodque futura uidet rerumque arcana resignat,
Angelici feruens superest natura uigoris.
Horrendum dictu signisque notabile monstrum:
Nam quidquid toto dirum committitur orbe,
Iste docet scelerumque manus ac tela gubernat
Pugnat et occultus per publica crimina latro.
Et nunc saepe hominum, nunc ille in saeua ferarum
Vertitur ora nouos uarians fallentia uultus.
Alitis interdum subito mentita uolantis
Fit species habitusque iterum confingit honestos.
Apparens nec non pulchro ceu corpore uirgo
Protrahit ardentes obscena in gaudia uisus.
Saepe etiam cupidis argentum immane coruscat
Accenditque animos auri fallentis amore
Delusos fugiens uano phantasmate tactus.
Nulli certa fides constat uel gratia formae:
Sed quo quemque modo capiat teneatque nocendo,
Opportuna dolis clausaeque accommoda fraudi
Sumitur exterior simulata fronte figura.
Maior adhuc etiam saeuo permissa potestas,
Vt sanctum fingat: dudum collata creato
Sic natura ualet, rectam quam condidit auctor,
Sed post ad prauos subuersor transtulit usus.
Vidit ut iste nouos homines in sede quieta
Ducere felicem nullo discrimine uitam,
Lege sub accepta famulo dominarier orbi
Subiectisque frui placida inter gaudia rebus:
Commouit subitum zeli scintilla uaporem
Excreuitque calens in saeua incendia liuor.
Vicinus tunc forte fuit, quo concidit alto,
Lapsus, et innexam traxit per prona cateruam.
Hoc recolens casumque premens in corde recentem
Plus doluit periisse sibi, quod possidet alter.
Tum mixtus cum felle pudor sic pectore questus
Explicat et tali suspiria uoce relaxat.
"Pro dolor hoc nobis subitum consurgere plasma
Inuisumque genus nostra creuisse ruina!
Me celsum uirtus habuit, nunc ecce reiectus
Pellor et angelico limus succedit honori.
Caelum terra tenet, uili compage leuata
Regnat humus nobisque perit translata potestas.
Non tamen in totum periit: pars magna retentat
Vim propriam summaque cluit uirtute nocendi.
Nec differre iuuat: iam nunc certamine blando
Congrediar, dum prima salus experta nec ullos
Simplicitas ignara dolos ad tela patebit.
Et melius soli capientur fraude, priusquam
Fecundam mittant aeterna in saecula prolem.
Immortale nihil terra prodire sinendum est,
Fons generis pereat, capitis deiectio uicti
Semen mortis erit. pariat discrimina leti
Vitae principium. cuncti feriantur in uno:
Non faciet uiuum radix occisa cacumen.
Haec mihi deiecto tantum solacia restant.
Si nequeo clausos iterum conscendere caelos,
His quoque claudantur. leuius cecidisse putandum est,
Si noua perdatur simili substantia casu.
Sit comes excidii, subeat consortia poenae
Et, quos praeuideo, nobiscum diuidat ignes.
Sed nec difficilis fallendi causa petetur:
Haec monstranda uia est, dudum quam sponte cucurri
In pronum lapsus: quae me iactantia regno
Depulit, haec hominem paradisi limine pellet".
Sic ait et gemitus uocem clausere dolentis.
Forte fuit cunctis animantibus altior astu,
Aemulus arguto callet qui pectore, serpens:
Huius transgressor de cunctis sumere formam
Eligit aerium circumdans tegmine corpus
Inque repentinum mutatus tenditur anguem:
Fit longa ceruice draco, splendentia colla
Depingit maculis teretisque uolumina dorsi
Asperat et squamis per terga rigentibus armat.
Qualis uere nouo, primis cum mensibus aestas
Praemittit laetos post frigora pigra tepores,
Euadens ueterem reparatis motibus annum
Et siccum nitido discingens corpore tegmen
Procedit coluber terrarumque abdita linquens
Perfert terribilis metuendum forma decorem:
Dira micant oculi; tum lumine uisus acuto
Laetior optatum discit consuescere solem;
Nunc simulat blandum, crebro ceu carmine fauces
Ludunt et trifidam dispergunt guttura linguam.
Ergo ut uipeream malesuada fraude figuram
Induit et totum fallax processit in anguem,
Peruolat ad lucum; nam forte rubentia laeti
Carpebant iuuenes uiridi de palmite mala.
Tum ueritus serpens, firma ne mente uirili
Non queat iniecto subuertere corda ueneno,
Arboris erectae spiris reptantibus alto
Porrigitur tractumque suum sublimibus aequans
Auditum facilem leni sic uoce momordit.
"O felix mundique decus pulcherrima uirgo,
Ornat quam roseo praefulgens forma pudore,
Tu generi uentura parens, te maximus orbis
Expectat matrem: tu prima et certa uoluptas
Solamenque uiri, sine qua non uiueret ipse
Vt maior, sic iure tuo subiectus amori
Praedulcis coniunx, reddes cui foedere prolem.
Vobis digna datur paradisi in uertice sedes,
Vos subiecta tremit famulans substantia mundi:
Quod caelum, quod terra creat, quod gurgite magno
Producit pelagus, uestros confertur in usus.
Nil natura negat, datur ecce in cuncta potestas.
Nec equidem inuideo, miror magis. ut tamen una
Contineat liber dulci super arbore tactus,
Scire uelim, quis dira iubet, quis talia dona
Inuidet et rebus ieiunia miscet opimis?"
Haec male blanditam finxerunt sibila uocem.
Quis stupor, o mulier, mentem caligine clausit
Cum serpente loqui, uerbum committere bruto?
Non pudet, ut uestram praesumat belua linguam?
Et monstrum pateris responsumque insuper addis?
Ergo ubi mortiferum seductilis Eua uenenum
Auribus accipiens laudi consensit iniquae,
Tunc ad serpentem uano sic ore locuta est:
"Suauibus o pollens coluber dulcissime dictis,
Non, ut rere, deus nobis ieiunia suasit
Nec prohibet largo curari corpora pastu.
Ecce uides epulas, totus quas porrigit orbis:
Omnibus his licito genitor promptissimus uti
Praestitit et totas uitae laxauit habenas.
Haec sola est nemoris medii, quam perspicis, arbor
Interdicta cibis, haec tantum tangere poma
Non licitum, diues praesumit cetera uictus.
Nam si libertas temeraret noxia legem,
Iurans terribili praedixit uoce creator
Quadam nos statim luituros morte reatum.
Quid uocitet mortem, tu nunc, doctissime serpens,
Pande libens, quoniam rudibus non cognita res est.
Callidus inde draco et leti tum sponte magister
Interitum docet et captas sic fatur ad aures:
"Terroris uacuum formidas femina nomen.
Non ueniet uobis rapidae sententia mortis:
Sed pater inuisus sortem non contulit aequam
Nec uos scire dedit, sibimet quae summa reseruat.
Quid iuuat ornatum comprendi aut cernere mundum
Et caecas misero concludi carcere mentes?
Corporeos pariter sensus oculosque patentes
Sic brutis natura creat, sol omnibus unus
Seruit et humano non distat belua uisu.
Consilium mage sume meum mentemque supernis
Insere et erectos in caelum porrige sensus.
Namque hoc, quod uetitum formidas tangere, pomum
Scire dabit, quaecumque pater secreta reponit.
Tu modo suspensos tantum ne contine tactus,
Nec captiua diu frenetur lege uoluptas.
Namque ubi diuinum libaueris ore saporem,
Mox purgata tuo facient te lumina uisu
Aequiperare deos, sic sancta ut noxia nosse,
Iniustum recto, falsum discernere uero".
Talia fallaci spondentem dona susurro
Credula submisso miratur femina uultu.
Et iam iamque magis cunctari ac flectere sensum
Incipit et dubiam leto plus addere mentem.
Ille ut uicino uictam discrimine sensit,
Atque iterum nomen memorans arcemque deorum
Vnum de cunctis letali ex arbore malum
Detrahit et suaui pulchrum perfundit odore.
Conciliat speciem nutantique insuper offert
Nec spernit miserum mulier male credula munus;
Sed capiens manibus pomum letale retractat.
Naribus interdum labiisque patentibus ultro
Iungit et ignorans ludit de morte futura.
O quotiens ori admotum compuncta retraxit
Audacisque mali titubans sub pondere dextra
Cessit et effectum sceleris tremefacta refugit!
Dis tamen esse cupit similis serpitque uenenum
Ambitione nocens. rapiunt contraria mentem
Hinc amor, inde metus: pulsat iactantia legem
Interdumque etiam lex subuenit. aestuat anceps
Diuidui cordis dura inter proelia fluctus.
Nec tamen incentor desistit fallere serpens
Ostentatque cibum dubiae queriturque morari
Et iuuat in lapsum pendentis prona ruinae.
Vt tandem uictae grauior sententia sedit
Aeternam temptare famem per criminis escam,
Serpentem satiare cibo, quem sumeret ipsa,
Adnuit insidiis pomumque uorata momordit.
Dulce subit uirus, capitur mors horrida pastu.
Continet hic primum sua gaudia callidus anguis
Dissimulatque ferum uictoria saeua triumphum.
Ignarus facti diuersa parte reuertens
Adam diffusi laetus per gramina campi
Coniugis amplexus atque oscula casta petebat.
Occurrit mulier, cui tunc audacia primum
Flabat femineos animosa in corda furores.
Et sic orsa loqui, semesum namque gerebat
Adseruans misero pomum exitiale marito.
"Sume cibum dulcis uitali ex germine coniunx,
Quod similem summo faciet te forte tonanti
Numinibusque parem. non hoc tibi nescia donum,
Sed iam docta feram. primus mea uiscera gustus
Attigit audaci dissoluens pacta periclo.
Crede libens, mentem scelus est dubitasse uirilem,
Quod mulier potui. praecedere forte timebas,
Saltim consequere atque animos attolle iacentes.
Lumina cur flectis? cur prospera uota moraris
Venturoque diu tempus furalis honori"?
Haec effata dabat uicturae fercula mortis,
Intereunte anima letum dum crimina pascunt.
Accipit infelix malesuadi uerba susurri
Inflexosque retro deiecit ad ultima sensus,
Non illum trepidi concussit cura pauoris
Nec quantum gustu cunctata est femina primo:
Sed sequitur uelox miseraeque ex coniugis ore
Constanter rapit inconstans dotale uenenum
Faucibus et patulis inimicas porrigit escas.
Vix uno pomum libauerat horrida morsu
Ingluuies summumque dabat uix esca saporem:
Ecce repentinus fulgor circumstetit ora
Lugendoque nouos respersit lumine uisus.
Non caecos natura dedit nec luminis usu
Priuatam faciem peperit perfectio formae.
Nunc mage caecus eris, cui iam non sufficit illud
Noscere, quod tantus uoluit te nosse creator.
Ad uitam uobis cernendi facta facultas:
Vos etiam letum uestra sed sponte uidetis.
Tum patuisse gemunt oculos; nam culpa rebellis
Fulsit et obscenos senserunt corpora motus.
Tum primum nudos (dubium, quid dicere possim)
Extinctus natusne pudor circumspicit artus.
Erubuit propriae iam mens sibi conscia culpae
Pugnauitque suis carnis lex indita membris.
Namque hinc posteritas uitiato germine duxit
Artibus illicitis cognoscere uelle futura
Arcanisque sacris tardos immittere sensus,
Edita uel caelo uel taetro mersa profundo
Rimari et cautas naturae irrumpere leges;
Quaerere nunc, astris quo quisquam sidere natus,
Prospera quam ducat restantis tempora uitae,
Dissimilem paribus prouentum dicere signis;
Nec non et geminos uno sub tempore fusos,
Quos indiscretus luci produxerit ortus,
Motibus aduersis uaria sub sorte notare;
Indigetes quosdam stellis adscribere diuos,
Iunior antiquis aetas quos protulit astris:
Atque infernali iam dudum nocte sepultis
Vana per immensum disponere nomina caelum.
Iam magicam digne ualeat quis dicere fraudem
Occultas tacito temptantem pectore uires,
Diuinis iungi uirtutibus et cupientem?
Legifer ut quondam uates sub rege superbo,
Dum noua monstraret iussi miracula signi,
Commouit liuore magos" ut talia temptent
Accumulentque suas zelo feruente ruinas:
Illis suppeteret recta si sorte potestas,
Demere, non etiam festinent addere monstra;
Aemula sed signis tantum, non uiribus aequa,
Quod remouere nequit, duplicauit iustius ira.
Hinc est, laudato possunt quod crimine Marsi,
Cum tacita saeuos producunt arte dracones
Absentes et saepe iubent confligere secum.
Tunc ut quisque grauem bello persenserit hydrum
Aspidis aut durae clausas cognouerit aures,
Concutit interius secreti carminis arma:
Protenus et lassis uerbo lactante uenenis
Mox impune manu coluber tractatur inermis
Et morsus tantum, non uirus in angue timetur.
Interdum perit incantans, si callida surdus
Adiuratoris contempsit murmura serpens.
Hoc quoniam de matre trahunt et origine prima,
Anguinae fraudis quod sic linguaeque periti,
Mutua per carmen reddunt commercia fandi.
Nec minus his pulsat contraria cura saluti,
Angit praescitus ducti quos terminus aeui:
Cum tamen eductas infernis sedibus umbras
Colloquium miscere putent et nota referre.
Spiritus erroris sed qui bacchatur in illis,
Ad consulta parat uanis responsa figuris.
Et ne porrecto dicantur singula uerbo,
Praesenti illusus damnabitur ille perenni
Iudicio, quisquis uetitum cognoscere temptat.
Nec iam sola fuit scrutatrix Eua malorum:
Dicam nunc aliam, tali quae peste laborans
Et coniuncta uiro proprium non uicerit Adam.
Peccandi quasdam feruor succenderat urbes
Ciuica permittens laxatis crimina frenis.
Incestus pro lege fuit totumque libido
Ius habuit, regni sedem metata uoluptas
Indigenas populos domina sub carne tenebat:
Et scelerum studio, fida quod plebe localis
Dudum parendi promptis res publica iussit,
Abstinuisse nefas et non peccasse pudendum
Credebant omnes, facinus quos iunxerat omne.
Talibus offensus iudex atque arbiter orbis
Cum fureret flammasque loco finemque pararet,
Quendam dissimilem cunctis tectoque latentem,
Qui tunc forte fuit propria peregrinus in urbe,
Atque inter multos solum sic alloquitur Loth:
"Oppida lasciuo iam dudum plena furore
Respergunt caelum maculis nostrasque fatigant
Quamuis obstructas scelerum clamoribus aures.
Imminet exitium, tellus succensa reatu
Ignibus ardebit, restinguet fulminis imber,
Quae non extinxit feruentia crimina fletus.
Ipsa in perpetuas soluetur terra fauillas,
Quae uiuos cineres et post incendia seruans
Sicque solum fingens, leuiter si calce teretur,
Ad minimum fugiens discedet pallida tactum.
Tu nunc linque domum, perituras desere terras
Et rea cum dignis subsidant arua colonis.
Nec tete impendens letum coniunxerit illis,
Non iunxit quos uita. Tibi solacia coniunx
Praebeat, hac tantum socia Contentus abito.
Accelerate fugam, tendatur tramite recto.
Neu subuertendas quisquam respexerit urbes.
Vos nescite malum; poenas, quicumque subibit,
Aspiciat mortisque suae spectacula secum,
Qui meruere, ferant; saluandis terror abesto".
Haec pater. ast illi properant abscedere terra
Inciduntque moras crudeliaque arua relinquunt.
Coeperat obduci uictum caligine densa
Atque ignota prius demittere murmura caelum.
Nec sic, ut tonitru crebro cum percitus aether
Ostentat pauidis innoxia fulmina terris;
Sed prorsus finale malum stridore minaci
Taetra per aelios mittebat signa tumultus.
Tendebant moniti simul et mandata tenentes
Concessam rectis ad sedem uultibus ibant.
Callidus alta petens sed qui subuerterat Euam
Serpens femineam consuetus tangere mentem,
Hic quoque formidans animum temptare uirilem
Coniugis inspirat uotis, ut nosse ruinas
Vellet et euasas uisu deprendere clades.
O demens animi! cur iam non sufficit unam
Subcubuisse dolo: caruit iam parte bonorum,
Qui mala cognouit. si non exempla priorum
Terrent, exemplum fies nostroque timori
Vel post te pereat secreti dira cupido.
Illicitum quod scire fuit uetitumque tueri,
Respiciens tantum nec narratura uidebis.
Ergo ubi maiorem uicina ex urbe tumultum
Accepit mulier, uultum tunc flexa retortum
Vix primo in uisu restrictis motibus haesit,
Cernere desistens, cum coeperat. inde gelato
Sanguine marmoreus perfudit uiscera torpor;
Diriguere genae, pallor nouus inficit ora.
Lumina non clausit, non saltim concidit illo
Pondere, quo pulsant demissa cadauera terram,
Sed stetit horrendo perlucens massa nitore
Seruauitque suam species decepta figuram.
Nec facile ut nosses, uitrum, lapis anne metallum
Succedens homini, si non sal fauce notetur.
Ex tunc insipido mulier praeuenta reatu
Plus salsum sine mente sapit, quae pungere sensus
Exemplique potest salibus condire uidentes.
Hoc tamen hic magnum, quod non inflectitur iste
Nec sequitur sociam fortis nec uincitur Adam.
Credo equidem melius, quod non occurrerit uxor
Enarrare uiro. nam si comperta referret,
Forsan et hunc uisu suasisset temnere iussa,
Ceu proprium gustu fecit primaeua uirago:
Quae postquam sese pariter comitemque fefellit,
Et nondum natam percussit uulnere prolem.
Tum uictor serpens certamine laetus ab ipso,
Puniceam crispans squamoso in uertice cristam,
Iam non dissimulans, quem presserat ante, triumphum
Acrior insultat uictis et taliter infit:
"En diuina manet promissae gloria laudis.
Quidquid scire meum potuit, iam credite uestrum est;
Omnia monstraui sensumque per abdita duxi
Et quodcumque malum sollers natura negabat,
Institui dextrisque dedi coniungere laeuum.
Istinc perpetua uosmet mihi sorte dicaui.
Nec deus in uobis, quamquam formauerit ante,
Iam plus iuris habet: teneat, quod condidit ipse;
Quod docui, meum est; maior mihi portio restat.
Multa creatori debetis, plura magistro".
Dixit et in media trepidos caligine linquens
Confictum periit fugiens per nubila corpus.