Carmina 05
Hactenus in terris undas potuisse canenti
Terram inter fluctus aperit nunc carminis ordo.
Illic diluuium quos perderet, ante petiuit,
Nunc ad diluuium pleno succensa furore
Sponte sua current periturae milia gentis.
Sed non, ut dignum tanti praeconia facti
Eloquium captent: diuina in laude uoluntas
Sufficit et famulo monstrari munere uotum.
Quod si quis nequeat uerbis persoluere grates,
Non minimum uirtutis habet uel credere gestis,
Signa per electos quae porrexere priores.
In quibus excellit longe praestantius illud,
Quod pelago gestum rubro celeberrima perfert
Scriptorum series, in cuius pondere sacro
Causarum mage pignus erat pulchramque relatu
Pulchrior exuperat praemissae forma salutis,
Historiis quae magna satis maiorque figuris
Conceptam grauido peperit de tegmine uitam.
Sustinuit duros externa in sede labores,
Cum Pelusiacae seruiret subdita genti,
Plebs oppressa diu: densi quam pondere caeni
Et laterum numeris operis mensura diurni
Afflictam saeui uexabat fraude tyranni.
Inuisam sibimet frendens qui crescere turbam,
Augeri doluit famulos; nam iusserat, ut lux
Vidisset quoscumque mares, mox docta necaret
Omnis anus natumque premat sollertia sexum.
Sed tamen auersae fugerunt talia matres
Atque interdictos detrectant perdere fetus,
Persistente deo plebem diffundere sanctam:
Quoque magis mens caeca trahit crudelia uota,
Hoc plus adcrescunt tenerae primordia gentis.
Viderat interea genitor de sede superna
Afflictamque manum placido prospexerat ore.
Iam sacer innocuas dederat de fomite flammas
Et rubus in rubeo uiridis permanserat aestu:
Quo signo spinas nostrae feruescere mentis
Et lucere, pium qui non consumeret, igne
Deuotus nosset sanctis in cordibus ardor.
Ilicet electi uates mandata ferebant,
Depromit regi cum primus talia Moyses:
"Seruitii longo lassatam pondere plebem,
Oppressos cophinis umeros attritaque colla
Quasque opus adsiduum fecit durescere palmas
Laxandi iam tempus adest: dimitte precantes
Tandem caelesti domino persoluere uota
Et complere datos patrio moderamine ritus".
Ille fremens inquit: "Quae tanti causa tumultus
Quisue nouus populum deus exigit omine misso?
Scilicet haec uacuae tangunt caelestia curae,
Vt dominus dominis famulos nunc tollere priscos
Vellet et ad tumidos mittat mandata rebelles.
Quis deus iste foret, cui me parere necesse est?
Aut sceptris celso quid formidabile regi?
Sed uestras nimium seducunt otia mentes:
Et nisi laxatos requies concessa foueret,
Nulla superuacuis tererentur tempora uerbis.
Quae si castigans restringat sarcina maior,
Illicitus uetitum conari desinet ausus.
At uos, signifero qui talia uota ducatu
Instruitis uanoque gregem subuertitis ore,
Conspectus uitate meos uultumque cauete.
Ditem namque Pharon uel pollentissime cursus
Testor Nile tuos et diuae uocis Anubem,
Cum rabidus latrat, iam non impune futurum,
Si nostrum rursus repetant haec dicta tribunal".
Virgam forte manu gestabat legifer heros,
Quo baculo nitens gressum tum dextra regebat;
Excutit hanc ualido proiectam comminus ictu.
Tum, mirum dictu, commotum serpere lignum,
Non insensibiles ceu promit palmite ramos
Vita mouens tantum, quos praestat crescere fructus:
Sed flexu reptans mutati et corporis usu
Sensum animamque gerens coepit decurrere uirga.
Mox anguem formata refert. conterritus haesit
Aeternumque niger tunc palluit ore tyrannus.
Sed ne confusum tali succumbere signo
Cerneret adsistens uultu nutante satelles,
Dissimulat summo rem gestam credere iussu.
Nec diuina uolens, hominum sed facta putari
Praecipit, ut quoscumque magos uel carmina doctos,
Illicitam diris temptantes fraudibus artem,
Aegypti longinqua darent hostilia, cogens
Murmure funereo faciat monstrare minister.
Vndique tunc iussi concurrunt et medicatas
Armant quisque suas noto phantasmate uirgas.
Dant iactae uanas species anguesque putati
Illusos terrent oculos fallente figura.
Nec longum tumuere magi: consumitur omne,
Quod fecisse rati. fictos namque arte dracones
Primus adhuc mordax absorbuit ore cerasta.
Postquam uirtutis clausit spectacula Moyses
Victorisque tenens caudam tellure leuauit,
Decedit serpens ligno uultusque recedit,
Diriguere uagi durato corpore flexus.
Quid multis? fit uirga prior, qua deinde sacerdos
Plurima succiduo monstrauit tempore signa.
Hinc dirum frendens Pharaonis conscius ardor,
Diuinae incipiens per cuncta resistere dextrae
Et, quae cognoscens, nolens tamen ipse fateri,
Protenus expulsos iussit discedere uates.
Illi diuinas pulsant cum fletibus aures,
Vt fremitus gentis tandem frenetur iniquae,
Quam grauius saeuam monitus fecere superni,
Ipsis quin etiam caelestibus arma minantem.
Tum pater accipiens gemitus lacrimasque precantum
Taliter hortatu blando solatur amaros.
"Ne tantum uacuo submittite corda timori,
Plebs mea, quam toto mundi de corpore sumptam
Elegi et propria solam mihi sorte sacraui.
Iam nunc cernetis, quanto primordia uestra
Prosequar auxilio saeuos ac persequar hostes.
Ducam sublimem portenta per omnia dextram.
Nec uolet in paucis Pharius rex cedere signis,
Longius ut duram uincant miracula mentem.
Post haec laxatos quin et discedere coget
Expelletque solo: quod nunc negat, ingeret ultro.
Ibitis ad magnas post fortia proelia sedes,
Qua uocat expectans praefertilis ubere terra
Et claras uictis condetis gentibus urbes.
Vos modo promissis tantum confidite donis
Et, quos deposcent ingentia facta labores,
Laeta ferat uirtus seseque ad prospera seruet".
Talibus auditis melior spes accipit illos.
Attollunt animos palmasque ad sidera tendunt
Concipiuntque fidem uotis gratesque rependunt.
Postera lux dubios primum praemiserat ortus
Et successorem depulsa nocte ferebat
Insistens aurora diem: tum flumina sanguis
Imbuit et subito maduerunt arua cruore.
Sed non hoc minimis portentum contigit undis,
Fluuiorum rex ipse rubet nec lumine prisco
Nilus agit proprium, quem sumpsit fonte, nitorem.
Quin magis auerso, ne tangat pristina, Nilo
Sanguis in extremum certans manare canalem
Carnosus, non carnis erat nec corpore fusus,
Aut strages quam multa simul quo uulnere possit
Lympharum damnum proprio supplere cruore.
Naribus obstructis pressi uinctoque natatu
Interiere simul peregrini in gurgite crasso
Auxeruntque suo saniem de funere pisces.
Et fortasse rear cladis mortisque futurae
Sanguinis indicio iam praecessisse ruinam,
Hoc ipsum ni poena foret; nam scilicet omne
Aegypti spatium, uel quo patet ampla Canopus,
Mox inter pingues sitiens defecerat undas,
Si non omnipotens celerem super arua medellam
Spargeret et nitidos reuocaret uallibus amnes.
Tum uero ut requiem pestis subducta reduxit,
Effertur rursus dilata morte tyrannus
Et uix euasum contemnens mente flagellum
Innocuam flagris persistit subdere gentem.
At quid per cunctam stilus aestuet ire superbi
Perfidiam caesi numerans periuria regni?
Sed tamen extorquent uarium mendacia monstrum
Vndaque uicino uixdum purgata cruore
Ranarum foedis texit cantatibus urbes.
Complentur cellae, strati, penetralia, mensae,
Sustinet innumeros regalis purpura saltus
Atque premens homines frendet succumbere ranis.
Quarum mox cumulis tonitru feriente subactis
Congestisque sonans muscarum nubis ad auras
Exiit infecto corrumpens aere flatus,
Illic quas scinifes uocitant. quantosque uolatus
Pendula committunt leuibus corpuscula uentis
Pinnarumque uices peragunt stridentibus alis:
Fundunt se pariter turbataque moenia complent.
Et licet immersis defigant uulnera rostris,
Plus horror quam poena mouet. sed tollit et istam
Ventus agens, cessat laxata molestia paulum
Confestim cessante metu nec longius ira
Sentitur, quam plaga calet: sed peste remota
Succedunt aliae grauius. consumitur omne
Iumentum cunctosque greges nox abstulit una.
Nec tantum damnosa reos portenta fatigant:
Vertitur ad carnem, quae suscitet ira dolores.
Insidunt penitus turgentia uulnera membris
Et sacer incubuit percussis artubus ignis.
Creditur hic etiam casu contingere languor:
Sed morbus mentis discrimina corporis urget.
Praeterit ille dies: tum demum luce secuta
Concutitur caelum tonitru nubesque coactae
Terribili splendore micant: ferit omnia fulgor
Fulmen agens, totas uno sub tempore mortes
Aethere turbato terris elementa minantur.
Ignibus inseritur praegrandis pondere grando,
Non ut nube solet terris nimbosa uenire:
Sed quemcumque cadens ut deprimat atque ruinam
Pondere uel solo faciat. coniungitur ergo
Grandineum flammis feruentibus aere frigus
Et natura neci seruans assignat utrumque.
Hic primus stragem sparsis dat mortibus imber:
Exim restantem surgit consumere fructum
Brucus et excusso confidens crure lucusta.
Hoc sed docta malis et iam discrimine crebro
Tamquam lene satis callosa superbia duxit.
Insequitur uelox, grauius quae uindicet, ira.
Caecas mane nouo surgens sol sparserat umbras
Et laetus iubaris splendebat fronte sereni,
Cum surgens mediam nubes se porrigit atra
Nascentemque diem depulso lumine clausit.
In molem nox densa coit, perit obrutus aer
Palpantesque manus densas sensere tenebras
Atque repercussus uexatur anhelitus aeger:
Et si sopitos flando quis suscitet ignes
Aut flammas excire uelit, compressa necantur
Lumina nec uibrant restrictos pondere motus.
Quo quemcumque loco tenebrosus repperit horror,
Continuit, uidit nullum nec uisus ab ullo est.
Squalentes pariter uiuentia milia credas
Infernas intrasse domos aut forte reuulsa
Obice terrarum patriam sordentis abyssi
Migrasse in superos ac mundum luce fugata
Sub leges misisse suas. tres perdidit ista
Nocte dies dignis pendens periuria tellus.
Istaec damnati; nam cetera fulgidus orbis
Continet et solitos distinguunt tempora cursus.
Moyses interea lacrimas, ieiunia, uota
Continuat precibusque frequens ac peruigil instat,
Maioris natu fultus solamine fratris.
Instruit hos sacris simul informatque creator,
Mystica sollemnem quo pandat uictima ritum.
"Cernitis, ut multa desudans clade reatum
Aegyptus contrita gemat satis undique tacta,
Sed tamen immota perstans ceruice rebellis?
Nec portanda diu praecedunt ista ruinam.
Aegrotat, quodcumque tumet, nec sana superbo
Causa subest, iunctum monstrat mens turgida letum.
Vnus adhuc restat, qui uindicet omnia, luctus
Postque nouem decima percellat caede merentes.
Vos modo perpetuos sacrorum discite mores
Cultibus et propriis mansura lege tenete.
Mensibus in cunctis, orbis quos circinat anni,
Iste caput princepsque foret, quem nomine belli
Gentiles uocitant, uos tantum dicite primum:
Lunaque bis septem cum fecerit addita noctes.
Vespere tum sero dabitis primordia sacris.
Sumite mansuetum perfecti temporis agnum,
Qui careat macula et purum det corpore uellus.
Hoc animal festis mactabitis, huius utrumque
Signabit sanguis nitido de corpore postem.
Hoc dabit indicium seruandae cura salutis,
Cum percussor aget tacitam sine uulnere caedem;
Perspiciat sacro limen maduisse cruore
Hoc tantum transire uolens. distantia talis
Custodiet uestras sparsis a mortibus aedes".
Sic nos, Christe, tuum saluet super omnia signum
Frontibus impositum: sic sanguis denique sanctus,
Tunc praemonstrati dudum qui funditur agni,
Oribus infusus postes lustrasse tuorum
Inter labentis feruentia funera mundi
Credatur casuque tuos discernat ab omni,
Dum non signatos percurrit funere mucro.
Tu cognosce tuam saluanda in plebe figuram,
Vt, quocumque loco mitis mactabitur agnus
Atque cibo sanctum porrexerit hostia corpus,
Rite sacrum celebrent uitae promissa sequentes.
Fermento nequam duplici de corde reuulso
Sincerum nitidae conspergant azyma mentis.
Finierat rector leges et foedera festi
Paschalis mandare uiris, quod protenus omnes
Arripuere simul. peragunt conuiuia laeti
Sollemnisque nouo cultu disponitur esus,
Transeat ad seros quae condita forma nepotes.
Nox erat et mediam carpebant cuncta quietem
Vmbraque libratas iamiam diuiserat horas:
Ecce uenit tacito per dira silentia motu
Angelus, exerto missus qui saeuiat ense:
Nec confusa datur subiti sententia leti,
Omne malum sed sorte cadit longeque uidetur,
Quem petat in tenebris praefixi funeris ordo:
Maiores natu pereunt florique leguntur
Ad mortem, primos luci quos edidit ortus.
Cum dominis famuli pereunt natique potentum
Permixta cum plebe cadunt, sic uilis, ut ille
Quem celsi tenuit molientem purpura fulcri.
Haec nuda tellure iacent, haec serica uelant.
Disparibus stratis sternuntur corpora leto.
Non quemquam mors aequa timet, non excipit ullos,
In uiuis tantum qui discernuntur, honores.
Pauperis ad fletum nulla pietate mouetur;
Ditibus ut parcat, nullo corrumpitur auro.
Aegrotum sanus, longaeuum iunior ante
Migrat: huic soli debet confidere nemo.
Hoc tantum tamen est, sibimet quo mortua distent,
Viuant ut meritis, qui complent tempora sorte.
Hic numquam penitus morti licet; auferat etsi
Iure potestatis lutea compage creatum,
Semine mortali genitum terraeque reductum:
Iustorum in factis leto nil ceditur ulli.
Ergo ut percussas suboles confusa repente
Aula uidet, currunt flentes ad funera matres;
Mors patet et mortis non paret uulnere causa.
Pectora contundunt pugnis crinesque reuellunt
Vnguibus et nigras festinant scindere malas.
Nec dominos planxere diu, mox occupat omnes
Luctus quamque suus, sonat unus in aethere clamor
Non uno ex fletu. coniungit uoce tumultum
Nulla uacans a morte domus. tum lumine multo
Omni curatur populosum funus in urbe.
Iustitium iustum cogit maerere merentes.
Et dum quis proprio seruat lamenta dolori,
Exequias tardant luctus inhumataque turba
Dilata iacuit tantisper sorte sepulchri.
Et nisi iam tandem uacuos et honore carentes
Vel nuda tellure locet uel concremet igni,
Vix collecta manus, quae tantos clauderet urna.
Tum regem circum commoto murmure sistit
Maesta cohors humiles depromens uoce querellas.
"Heu nimium nostris aduersa potentia rebus
Hebraeum populi, totiens cui uindice dextra
Militat omne malum, totus cui denique mundus
Pugnat et irato succedunt prospera caelo.
Vis quaedam secreta dei maiorque potestas
Haec in sceptra furit gentemque ulciscitur ipsam
Orbis iactura: solos pereuntia saluant
Victores elementa suos redimuntque cadendo.
En iacet Aegyptus nec iam reparabilis ultra.
Atque utinam poenas uiuis damnumque per arua
Ferret adhuc diuina manus nec funere tanto
Deceptam subita uacuasset caede Canopum!
Tandem parce solo causasque expelle ruinae,
Dum leuior strages, dum quisquam luce tenetur,
Dum superest, qui terga premat, qui limite trudat
Et, nequam si forte uelint ex corde morari,
Non sinat eiecto depellens hospite cladem.
Permoueat noster natorum funere luctus,
Permoueat te forte tuus: uel pauca superstent
Pignora, quae tantos tergant seruata dolores
Et detruncatae reparent dispendia gentis".
His dictis lacrimas populus dedit. ipse superbus
Frangitur ad fletum princeps uictumque fatetur.
Haec perturbata sed dum tractantur in aula,
Hebraei uatum studio monitisque supernis
Optima quaeque sacris fingunt epulisque requiri;
Vasaque, sollemnis quae poscat plurima cultus,
Ornamenta etiam uestesque, monilia, gemmas
Vt reddenda petunt: nec tardus commodat hospes
Ditat et ignorans trepidam manus aemula plebem.
Quae iam digna tuis pandantur laudibus ora,
Summe pater, qui tam saeuo sic uteris hoste?
Adnuit aduersus, largitur munera nolens,
Quae tecum dimisse feras: nec soluere tantum
Sufficit oppressos, opibus ditantur euntes
Thensaurosque nouos libertas reddita sumit.
Inter feruentes inimica in sede furores
Praedatur dominum fugiens fallitque uidentem.
Praesentem uacuat; non tam discedere pulsos
Quam laetos migrare putes. portantur auari
Sic Pharaonis opes: quem tunc mercede soluta
Seruitii longum credas taxasse laborem
Nonnumquam rectis et, quae contraria, prosunt
Et, quae laeua malus uoluit, mutata recurrunt
In dextrum uertente deo solosque nocentes
Vis odii perimens meditata in uulnera ducit
Et partos fratri laqueos incurrere cogit.
Egressi interea trepido de rege ministri
Compellunt celerare fugam coguntque uolentes,
Praecipitant alacres et festinantibus instant
Pellendasque putant pulsa cum gente ruinas.
Iam prope centenum compleuerat aduena lustrum
In regnis, Aegypte, tuis, ex tempore quondam
Quo priscus patriarcha Iacob perduxerat illic
Bis sena cum prole domum carosque nepotes,
Quo per fecundum creuerunt milia patrem.
Procedit tandem populus moxque agmine iuncto
Diram linquit humum tenebrisque ac luctibus orbam.
Nam uicina dies nondum produxerat ortus.
Haec nox festa deo redeuntibus annua sacris,
Haec genti sollemnis erit, quae soluitur hoste.
Primo conspicuus fulgebat in ordine ductor
Legifer adiuncto praecedens agmina fratre.
Post quos belliferae disponunt arma cohortes
Ducunt et ualidas instructo robore turmas.
Arma ferunt umeris, enses per cingula laeuo
Dependent lateri, presso tum uertice cassis
Fulget et albenti certat lux ferrea lunae.
Nituntur iaculis alii clipeosque sinistris
Voluunt et rapido meditantur bella rotatu.
Gaudet pars etiam pharetris uolucresque sagittas
Hostis in occursum mittendis mortibus aptat,
Aut si forte uirum fugientia terga sequatur,
Vt pinnata leues transmittant spicula uentos.
Incedit pauidum postrema per agmina uulgus
Non impar numero, caelum cum pingitur astris
Aestuat aut motus pelagi crispantibus undis,
Litore uel quantas conuerrit fluctus harenas
Vel quantis stillant umentia nubila guttis.
Mirantur Pharii satrapae nec credere tantum
Se potuisse uident: placet eiecisse tot hostes.
Sed non haec acies acie saluabere ferri.
Quamlibet innumeris peditum stipere cateruis,
Vnus pugnabit cunctis pro milibus auctor.
At populus lento moderatus tramite gressum
Arreptum carpebat iter, praecedere tantum
Aggressis ducibus, quantum uel tarda senectus
Vel rudibus reptans infantia sustinet annis,
Ne praematurus fragilem contristet eundo
Aetatem sexumque labor. sic cuncta supernus
Dispensat nutus plebique adsistit ouanti.
Ergo ubi signatis sederunt milia castris
Armatusque pedes uulgus uallauit inerme,
Vespere tum primo stanti adsimulata columnae
Insistens puro resplenduit aethere flamma:
Non tamen ut moto dirum micat ignis in axe,
Prodita cum terris caeli portenta minantur
Seu morbis tristem bellisque aut cladibus annum:
Sed radiis fulgens et lumine candida laeto
Ostendit nitidum castris mirantibus ignem.
Diffugiunt tenebrae uicinaque sidera cedunt
Et latuit rutilis oppressus fulgor in astris.
Obstipuere uiri primum, perterruit omnes
Incussitque metum nouitas, tum luminis usus
Paulatim caeleste iubar commendat amori.
Maxima nocturnas iam pars exegerat horas
Et uoluenda dies instabat sorte propinqua:
Cunctorum ante oculos per caelum uisa moueri
Arripuitque uiam populo spectante columna.
Protenus hanc patres sancti sensere sequendam,
Esse ducemque ducum: laeti mox praesule tanta
Abrupere moras, castris excedere certant.
Tunc, ut quaeque tribus primum sortita laborem,
Ordine carpit iter, sequitur tum cetera pubes.
Haec inter clarum rediens lux pandit olympum,
Flammea pallescit conspecto sole columna.
Vertitur in nubem totus, qui fulserat, ignis,
Sed species perstat tensae super aethera formae.
Tertia nocturnos deterserat hora liquores
Et matutinas scandens sol uicerat umbras:
Ecce nouum dictu, caelo seruata sereno
Frigida feruenti iussa est opponere nubes
Se radio densumque parat tenuissima tegmen.
Sic circumiectis, tellus quis ardet eoa,
Aestibus ignorat genuinum turba calorem,
Vesperis ut credas leni respergere flatu
Blanda uel umentes diffundere frigora uentos.
Nec tamen hanc nubem taetro suffusa colore
Forma dabat nec concreto sic horrida uultu,
Vt terrent, ualidos cum promunt nubila nimbos:
Sed qualis madidi, solem cum uiderit, arcus,
Tanta fuit pulchrae species extenta columnae.
Noctibus ignis erat lumenque accensa ferebat,
Cum sol torreret, gelidi dabat umida roris.
Has alternantem ducens cum tempore sortem
Mutauit natura uices, substantia discors
Muneribus propriis concordem reddidit usum.
Si mansit, mansere uiri: si mota, secuti.
Si multis etiam iussa est pendere diebus,
Subdita defixo tardabant agmina uallo.
Ista quater denis pietas percrebruit annis,
Dum uastos heremi curris, Iudaee, recessus
Vincla pedum firmante uia, dum tempore tanto
Non attrita suum seruarent tegmina pondus
Mollitieque noua prisci durantis amictus
Sic longaeua foret, quod non damnosa uetustas:
Dum sacrum populo uictum candentia manna
Ferrent et caeli frugem terrena uiderent.
Per quam sublimis praediceret ante figura
Edendum ex utero purum sine semine corpus,
Quo caperet pascenda salus de sede superna
Illabente deo sanctis altaribus escas.
Hoc signo summus percussa rupe sacerdos
Protulit irriguos populis sitientibus haustus.
Christum namque uides stabilem consistere petram,
Percussus iaculo largas qui praebuit undas
Porrexitque suis sacro de uulnere potum.
Hebraei interea laeti ducente columna
Per terras gressu, per caelum uisibus ibant.
Ecce iterum Phariis insedit mentibus ira
Et populus sine more ferox his uocibus armat
Tandem postremos uicina morte furores:
"O nimium stultis illudens mentibus error
Praestigiaeque satis nebulosa in fraude peractae.
Nonne pudet famulam nullo certamine gentem
Sic impune rapi? quo numine praesule tanto
Deseruit uacuas discedens accola terras?
Rura uacant, coeptis desistunt oppida muris.
Non solitum consurgit opus, non cultor in agris
Exercet ualidos attrito dente ligones.
Torpidus exactor siluit nulloque tumultu
Feruida consuetos repetunt suspendia census.
Quin potius sumptis exercitus irruat armis
Imbellemque manu profugosque reducat alumnos.
Quos si seruilis tantum succenderit ausus,
Vt telis certare uelint, mox occidat omnis
Confusa cum plebe manus: feruentibus armis
Permixtae pereant confosso pectore matres,
Vberibus iunctos configant spicula natos.
Prolem quisque suam cernens ante ora cadentem
Oblatis optet iugulis succurrere mortem.
Orbatum nostros faciat libare dolores
Vltima sors populum: sic uiuens omnia perdat,
Tum pereat. densa campi sub strage latentes
Tristi committant inhumata cadauera caelo.
Inde ubi iam totos satiauerit ense furores,
Thensauros reuocet fugientes dextera uictrix".
Talibus excitas acuebant flatibus iras
Irridente deo, solus qui dispicit omnem
Conatum rigido meditantem uana tumore
Consiliumque ducum cassato dissipat actu.
Ergo bella rogant, feruens rapit arma iuuentus,
Spumantes ducuntur equi phalerisque potentes,
Suspendunt alacres splendentia frena iugales.
Pugnax pompa nitet, subiectos curribus axes
Aurato temone trahunt: tum cetera pubes
Induitur chalybe aut fuluo circumdatur aere.
Hi loricarum uasto sub tegmine gaudent,
Intexit creber sibimet quas circulus haerens,
Atque catenosi crepitant per corpora panni.
Ast aliis tenui concurrens lammina ferro,
Qua se succiduas iunctim scandente per oras
Flectitur, adsuti cratis compacta metalli,
Horrentes habitus diuersa fecerat arte.
Et tamen ardentum cuncta inter tela uirorum
Terribilis plus forma fuit; quis namque furentes
Spectet, quos laetos uix possit cernere uultus?
Inclusae galeis facies et ferrea uestis
Cinxerat iratas armorum luce tenebras.
Progreditur collecta manus: rex ipse frementes
Curru cogit equos, telis tamen undique saeptus
Delituit, densam reddunt hastilia siluam.
Concutitur pulsata rotis et pondere tellus,
Angustauit humum latam stipata iuuentus
Conclusitque uias. quidquid uirtutis habere
Aegyptus potuit, totum mors proxima ducit.
Iunxerat interea, ponto qua Magdalus instat,
Hebraeus populus rubranti castra profundo
Euasos credens securis mentibus hostes.
Dum resident fixoque parant requiescere uallo,
Cernunt puluereas in caelum surgere nubes.
Cunctatis primum mox agmina saeua patescunt,
Non tamen infensas patitur committere partes
Sole sub occiduo uicinus proelia uesper.
Distulit in lucem uallatus bella tyrannus,
Et fors ardentes nondum compesceret iras
Nec seruare furor potuisset foedera nocti
Auroramque uelit motis praecedere signis,
Flammea ni retro subsistens forte columna
Obiectu medio gentes discerneret ambas.
Contemplans rex ipse tamen mirabile lumen
Sic ignem metuit, quod sensu feruidus ardet.
Paulatimque mori non profuit: itur ad unam,
Quae claudat cunctas pelago pandente, ruinam.
Plebs trepidat conclusa loco finemque sequenti
Expectat pauefacta die, non tela nec ullas
Bellorum molita uices, sed uoce leuata
Vatibus insistens: "O terque quaterque beati,
Aegyptus quos morte tulit tellure uel ampla
Vrnam defunctis suprema sorte parauit!
Digni qui tantos nequeant sentire dolores
Nec stragem prolis uel pignora capta uidere.
Alitibus nos esca dati nec sede sepulchri
Condita deserto soluemur corpora uasto".
Talia uoce uiri: respondit luctibus omne
Vulgus et accenso persultat turba tumultu.
Tum sancti coepere duces promissa referre
Solarique metum fletusque abstergere dictis.
"Quaesumus, ingratos deponite mente timores
Experti multum nec desperanda putetis,
Quae tantis spondent caelestia munera signis.
Infidisne potest elabi cordibus umquam
Aegyptus tot caesa malis interque flagella,
Succumbens quae sensit humus, uos cunctaque uestra
Adflicti regno saluos uixisse sub hostis?
Quid de transactis dicatur? nempe uidetis
Vt mediatricis curet tutella columnae,
Ne quid ab aduersa liceat nos fraude uereri.
Quin magis erectas firma spe tollite mentes.
Vltima namque dies defixa est crastina genti,
Quae nunc bella crepans sumptis confidit in armis.
Non sic pugna foret nec telis tela feretis
Obuia nec uestro uobis sudore triumphus
Hac uice proueniet: caeli pugnabitur ira,
Qua uobis placido peragentur proelia nutu".
Talibus intenti uates deiecta leuabant
Corda uirum, sancta sedantes uoce timorem.
At pontum ualidus feruenti flamine uentus
Vrebat tota consumens nocte profundum,
Contra naturam genitor dum fulminat undas,
Ardet et adflatus percusso in gurgite fluctus.
Iam matutinum peruenerat horrida tempus
Vix acies primosque nitens aurora rubores
Spargebat mundo: taetris cum protenus omnes
Erumpunt castris, fremit undique mota iuuentus.
At pauidae plebis postquam peruenit ad aures
Clangentisque tubae percussit pectora terror,
Arripiunt carpuntque uiam, qua proxima ponti
Litora sollicitant rubro nudata liquore.
Vt summas pelagi populus peruenit ad oras,
Cessit confestim ducti reuerentia fluctus
Expanditque uiam, cui terram clauserat hostis.
Machina, pendentis struxit quam scaena liquoris,
Frenatas celso suspenderat aere Lymphas.
Adgreditur medium fugiens uincensque sequentes
Gens electa dei, figens uestigia terris
In regione maris. calcantur saxa profundi,
Conterit et nudum percurrens orbita limum.
Torridus aspectum scissis sol inserit undis
Ignotamque nouo contingit lumine terram:
Longior et radius spatium descendere tantum
Certauit fessumque iubar uix impulit imis.
Credidit exclusos primum fluctuque repulsos
Inque fugam uersos Pharius dare terga tyrannus.
Praecipitare moras tali iubet agmina uerbo:
"Ecce iterum fugitiua cohors pendentia bella
Deserit auxilioque pedum confisa recedit:
Vos armis premite et clausis insistite tantum,
Cetera pontus aget". uix haec perdixerat: illi
Prosiliunt cursuque ruunt attingere litus.
Vt uenere, uident arentis uasta profundi
Insolitam praebere uiam pansoque recessu
Ceu trepidas fugisse piis calcantibus undas;
Hos quoque per siccum tutos descendere callem,
Securos pelagi atque sui, non arma nec ipsum
Formidare satis patientem uincula pontum.
Substitit ad modicum restrictis motibus agmen
Frenaque suspensos tenuerunt ducta iugales.
Atque aliquis, cui uel tenuem permota calorem
Tunc scintilla dabat cordi, sic forte locutus:
"Quis deus a prisco detorquet cardine mundum
Lege noua mutatque uices et condita turbat?
Nam si seruatur rebus natura creatis,
Monstriferae quae causa uiae? quid denique restat,
Si mare transitur gressu, nisi nauibus arua
Sulcentur caelumque suo decurrat ab axe,
In superos inferna leuent, plaga feruida caeli
Algeat, afflatam succendat scorpius ursam:
Haec nisi confusus rerum subuerterit ordo.
Non duce me quisquam siccum descenderit aequor:
Sit suspecta mihi quae semita dirigit hostem.
Nam si bella uelit librans aequalia numen,
Obice seruata fugitiuum clauserat agmen.
Nunc habeant tantumque uagos sua monstra sequantur.
Nec satis amplectar, scissum circumuenit alte
Quod pelagus nudo celans discrimina fundo".
Excipit haec ardens cum seditione tumultus
Instantisque latens urget sententia leti.
Vicerat aequoream pedibus plebs inclita uallem,
Gurgitis et uacui conexa uolumina linquens
Post baratrum superas scandebat litore terras.
Effertur nigri dux agminis et Pharaonem
Ira subit proprio uocitatum nomine Cencren.
Arripiunt pariter reserati concaua ponti
Inuaduntque uiam. Quid non furor audeat amens?
Hinc equitum pars agmen agit, pars inde citatis
Ire iubet stimulis rapidas super arma quadrigas.
Vt medium uenit frendens equitatus in aequor
Accusatque moras tam lati gurgitis ardens
Ira uirum, tremit artato pars altera mundo:
Tum per sublimem splendenti nube columnam
De caelo uox missa tonat uerbique superni
Interpres sanctum compellans nomine Moysen:
"Venit, ait, tempus, mea quo mandata probentur:
Aegypto iam finis erit, iam clade suprema
Tot castigatam uicibus sententia gentem
Puniet expugnans: ensis succede flagellis.
Tu modo diuisum uirga iam percute fluctum
Atque reducta suos adsumant aequora uultus".
Ille genu fixo siccati marginis oras
Et litus, cui fluctus abest, mox iussus, ut adsit,
Percutit insigni credens mysteria ligno.
Hinc subitus crepitare fragor, tonat undique circum
Lympha ruens primumque illic committitur unda,
Qua monstrabat iter Phario sors ultima regi.
Postquam clausa uia est fluctusque repellit euntem,
Paenitet intrati iam gurgitis et fuga serum
Molitur reditum: trepidae dant terga cohortes
Armaque proiciunt. pontus fugientibus instat
Occurritque sequens: perit undique circumiectus
Decurrentis aquae laxatis murus habenis.
Ille ferus semper, iam mitis morte sub ipsa:
"Non haec humanis cedit uictoria bellis;
Expugnamur, ait, caeloque euertimur hoste.
Effuge quisque potes uictusque euade satelles
Nec iam tela deo conatibus ingere cassis".
O si compunctas humana superbia mentes
Ante obitum mutare uelit! quid denique prodest
Tunc finem posuisse malis, cum terminus urget,
Praesentis uitae spatium dum ceditur aeuo?
"Confitearis"! ait sanus scriptura ualensque.
Si tunc peccatum quisquam dimittere uouit,
Cum peccare nequit, luxu dimittitur ipse.
Ergo exaltatis pendens sustollitur undis
Mox mergenda phalanx: lympharum monte leuata
Pondere telorum premitur, fundoque tenaci
Indutum reuehunt morientia corpora ferrum.
Pars exarmatis cum primum libera membris
Implicuit nantes miseris complexibus artus,
Auxilio decepta perit pariterque tenentes
Alterno sub fasce ruunt nexique necantur.
Ast alii, lassata diu dum brachia iactant,
Incurrunt enses iaculisque natantibus haerent,
Concolor et rubro miscetur sanguine pontus.
Quin et conspicuus princeps Memphitidis aulae,
Candentes ducens nigro rectore iugales,
Inspector cladis propriae gentisque superstes
Vltimus ingressis per currum naufragat undis.
Bella uacant pugnante salo uincitque quietus
Israhel solo peragens certamina uisu.
Tum uallis completa perit fluctuque reuerso
Ducitur extentum planati gurgitis aequor.
Litore iactantur tum taetra cadauera toto
Exposuitque suum pelagus super arua triumphum.
Inclitus egregium sollemni carmine ductor
Describit factum, toto quod psallitur orbe.
Cum purgata sacris deletur culpa fluentis
Emittitque nouam parientis lympha lauacri
Prolem post ueteres, quos edidit Eua, reatus.
De qua sermonem praemisso carmine sumpsit,
Luctificos replicat tenuis dum pagina lapsus.
Si quid triste fuit, dictum est quod paupere uersu,
Terserit hic sacri memorabilis unda triumphi,
Gaudia quo resonant, crimen quo tollitur omne
Per lauacrum uiuitque nouus pereunte ueterno;
Quo bona consurgunt, quo noxia facta necantur,
Israhel uerus sacris quo tingitur undis;
Consona quo celebrat persultans turba tropaeum,
Quo praecurrentes complentur dona figurae
Quas pius explicuit per quinque uolumina uates.
Nosque tubam stipula sequimur numerumque tenentes
Hoc tenui cumbae ponemus litore portum.