# Heptateuch Exodus Interea uarios agitant dum tempora cursus Et noua succiduo surgit de germine proles, Iosepique obeunt nati prolesque sequentum, Diuersosque nouat tellus Memphitica reges. Notio cuncta perit nec uatum nomina prosunt Eximie dilecta prius. sed munere sancti Tutantis populum domini numerosa creantur Corpora et immensa densentur nube phalanges. Quae metuenda sibi postquam rex uidit Aegypti, Talibus affatur socios, dum permouet ira: "En pubes captiua prius contentaque uictu. Porrexit quem parca manus, longa cohortes Iam legione ciet et solis non tumet armis, Pugnaci uirtute prior, uultusque minaces Et subiecta gerit. quid, si nunc tela capessit Hostibus aut societ sese. qua mole duelli Aegyptus uastata cadet quantasque ruinas Sublimes facient conuulsis moenibus urbes? Quin potius dura frangantur sorte laborum Immensasque leuent substructis molibus arces, Ne redeat uacuis spes libertatis amissae." Haec ubi dicta, uiros sollertes praeficit illis, Vt muros turresque nouent portasque minaces Conisi caelo iungant. quis casibus acti Oppida sudato condunt nonnulla labore, Ramassum, Pythona dehinc, et nomine Solis Etonum insignem. sed mirum, quo mage tristi Laborum sub fasce fuit, hoc cuncta iuuentus Fortior emicuit, ueluti feriata maneret. Terretur magis atque magis rex toruus Aegypti Exitioque uouet nondum sua iussa timentes, Praecipiens matribus, pariant cum germina fetae, Extinguant perdantque mares, nec poena † referre Ad maritas, si iuratae despecta relinquant: Quarum Phua fuit socia cum Sephora dicta. Quae terrore dei timida inter corda locato Ductoris tempsere minas atque, adfore iussae, Hebraeas nullo dicunt solamine fultas Maturos propere consuesse effundere fetus. Quae propter domini meruerunt dicta fauorem, Consuetis sese gaudentes condere tectis, Dum dominum toto laudantes corde uerentur. Vertitur imperium proceris populusque monetur Progenitos Nili pueros mersare fluento. Paret turba duci nascentes flumine mergens. Quos inter motus Leuites coniuge ducta Progenerat pulchro candentem corpore natum Conspicuisque genis, magnaque extinguere uitat Futurum cum forma uirum, ne forte necetur, Occultumque fouet iam trinis mensibus actis. Sed metuens poenam, ne fraus admissa pateret, Expositum mittit tristis, quo rauca fluenta In pronum deferre queunt. cum remige carent. Hunc germana procul uisu custodit acuto, Quantum acie possunt oculi seruare sequentes, Vt casum expositi possit narrare parenti. Sed tum, plausibiles dum captat laeta natatus, Pedisequis comitata suis se filia regis Flumine tinguebat placido corpusque lauabat. Aspicit haec modicam tumida super aequora lintrem Cupitamque iubet praedam deferre ministras. Illae alacres, ut laeta subest pubentibus aetas, Impositum cymbae referunt coramque locantes Materno efficiunt sensu gaudere puellam. Quae cupiens seruare sibi tam dulcia formae Gaudia et eximiae praestantem frontis honorem Hebraea de plebe palam, quae conforet altrix, Imperat acciri, puerique haec cura sorori Inditur. illa uocat nulla iam fraude parentem Sollicitam, cui nata ducis sua pignora laetae Redderet, apposito nutricis nomine matri. Accreuit raptimque puer prorepsit ad annos, Primaeuo qui flore uirent, et deditus aulae Pignore pro uero natae Pharaonis habetur. Accipit et nomen Musseos, quod foret undis Exemptus querulis, modico fluitante phaselo. Ille autem ingenii monitus cordisque secutus Cognatam lustrare parat circum oppida gentem, Quae duro praesente iugo se maesta coquebat. Forte uiae medio Pharia de plebe tuetur Clamosa cum uoce uirum multare gementem Hebraeum quendam, sortemque exosus iniquam. Omnia collustrat nullumque hic adfore cernens, Qui testis comperta loco depromere possit. Calce ferit fusumque ingesta condit harena. Inde alios Iudaea uidet de gente minantes Iurgantesque uiros ac, dum se sedulus offert Infirmamque iuuat partem pacemque reducit, Excipit, irato missas de pectore uoces: "Quid celsa ceruice tumes, ceu principis alti Sceptra regas scriptaeque fremant, te praesule, leges? Aut fortasse paras subito me perdere leto, Vt Pharium hesterna iuuenem sub luce necasti?" Haec fuerant ut dicta, ducis deportat ad aures Fama loquax, uatemque fugat rex feruidus ira. Ille solum uertens puteum peruenit ad altum, Madia quem tellus habet, qua sede sacerdos Iothorus degens natarum germina septem Ediderat densaque domum de stirpe replerat. Haec molles commissa sibi cum cura bidentes Seruabant lymphasque cauo de fonte trahebant: Infirmam sed forte manum sexumque pauentem Pastores trusere procul, quas sistere contra Nequaquam audentes promptasue opponere palmas Vindicat et riguas Moses adiungit ad undas Expletasque fouet pecudes tectisque remittit. Puellae genitore satis mirante reuersae Anterius solito promptimque ad iussa locutae Accitum iuuenem paterna ad limina ducunt. Qui procera uiri metitus lumine membra Maioremque animum forma coniungere natae Gaudet et eximia cernit de stirpe nepotes. Sephora nam propero Gersamum sedula partu Progenerat fratremque dehinc Eleazaron edit. Gersamus externa signat regione creatum Erectumque ducis rigidi Eleazarus irae. Haec inter dux morte cadit captiuaque pubes Pressa malis dominum multis plangoribus egit Intuitus conferre pios plebemque tueri: Dum memor in saeclum secum sua dona reuolui Iam dudum promissa bonis, quae tempore coepi Audierat uentura suis Abramus et una Isacus lectusque dehinc ad sancta Iacobus. Iamque deum mitem tutellam fundere caelo Gens oppressa uidet, dum pacem poscit ab altis. Ac dum lanigeras soceri per rura bidentes Moses solus agit, sacrati ad culmina collis Deuenit, Hebraea quem dicit lingua Chorebum, In quo conspicua flammarum lampade cernit Procuruam fulgere rubum neque ignibus uri. Permotus nouitate rei disquirere gaudet, Fomite quo tandem tam clara incendia surgant. Dumque pauens tacite se iam iam comminus offert, Inclita siderei prohibetur uoce tonantis Incessu properare cito; sed sistere gressum Et tegumenta pedum geminis mos demere plantis Cogitur: et paret sacratae ob culmina terrae. Mox timor ingreditur sensus lumenque caligat Lumine de nimio, dominum quia cernere non est Fas cuiquam, uultumque simul atque ora retorquet Tum uos missa sonat, qua se res inclitus infit Esse deum procerum, dudum quos diximus esse Credentum uitaeque duces. tum talia subdit: "Iam comperta mihi totoque lumine uisa Plebis uota meae, uastis quae molibus urbes Extruit et duris operum sudoribus acta Aegypti sublimat opes et non sua regna; Seruili dum mente pauet, crebroque dolore Angitur, arbitrio dudum subiecta nocentum, Atque ideo huc ueni celso degressus olympo, Vt tuear tollamque meos de sede Canopi, Magnarum largitor opum terraeque feracis, Quam nunc multimodis opimam frugibus audax Channanaeus habet Cethaeo et iunctus Amorreus, Pherezaea manu Gergessorumque sequente, Quamque simul Iebusa colit Euaeaque pubes. Dulcibus hic scatebris opimo e flumine mella Albenti cum lacte fluunt; haec dona daturus Electis te pono ducem, te pergere mando Regis ad optutus, ut quae sunt iussa renarres. Ac ne, praetrepidus coeptu, infirmere sub actu, Tecum semper ero. qui libertate reuersa Hoc in colle mihi sensu pareatis ouanti." Haec ubi detonuit dominus, fiducia uatem Parua tenet primum, mox nomen quaerit aeternum Quod habeat dominus, ut signum Iudaea noscat Principis impositi. saluator talia iungit: "Ille ego sum qui sum, sic dices, et super Qui uiget, estque deus uestrorum a stirpe parentum: Immensus ubicumque deus gentesque per omnes, Viuorum per saecla sator non luce carentum. Hoc mihi nomen inest, senibus hoc fare coactis; Qui tum pacificas dimittant dicta per aures. Ingressique simul regis Pharaonis in aulam Israhelitarum dominum iussisse superne Dicatis, ut trina die deserta per arua Incedat Iudaea phalanx et munera sancto Immolet apta deo ritumque obseruet auorum. Namque meam plebem tumidus laxare tyrannus Post cladem pestemque uolet, quae crebra profundo Mittatur caelo, multis uariata periclis. Quin etiam fuerit cum facta licentia uobis. Vt iussum carpatis iter, tum femina poscat Vicinam notamue sibi, quae diuite censu Aegyptus nunc mollis habet, petitaque sumat, Vt legio informes heremi ducenda per agros Nobilibus spoliis uacuatam linquat Aegyptum." Post haec signa petit uates, quae forte labantes Confirmare queant animos, si lumine cerni Non credant potuisse deum tam candida fantem. Praecipitur lentam propere dimittere uirgam Et laxare manu; quam postquam terra recepit Spumeus in spiram tractu se colligit anguis Terrorem incutiens proceri; quem prendere cauda Iussus in antiquam redigit reuocatque figuram. Inde manum sinibus condens candore niuali Protulit, atque iterum tectam deprompsit: et olli In speciem reuoluta suam. tum deinde monetur, Haec si parua forent, sumptam de flumine lympham Fundere et albentem rubro mutare cruore. Nec minus obniti uates tenuemque loquellam Dicere, et obstrictam nodis uix promere uocem, Quod cordis secreta uelent; nil denique dignum Esse sibi, quod mens hominum subnixa sequatur. Arguitur nullum, domino nisi dante, politis Sensibus effari, nec longa silentia mutos Rumpere, ni dominus laxaret uincula linguae; Tempora qui reserat surdis. qui lumina caecis, Videntumque aciem qui pura luce serenat. "Vade, ait, et plena confisus fare loquella, Nobilis eloquio sensuque ad uerba rotundo." Sed dum saepe deum poscit aliumque precatur Substitui subdique , commouit in iram Insignem pietate deum, qui concitus infit: "Germanus est ecce tuus limata facundus Ora gerens notusque mihi, Leuita creatus Ille tribu, certo quem dicunt nomine Aronem." Ilicet abscedit uates soceroque fatetur Sese reuersurum fratresque inuisere uelle Iudaea de gente satos. hic flectitur ille Et salua pietate iubet discedere laetum. Ille alacris secum natis et coniuge sumpta Mandatum praecepit iter; fessusque uiando Dum refouet uires, gelida declinis in umbra, Angelus ecce uenit domini mortemque minatur. Sephora sed silicem digitis rimatur acutam Praeputiumque secat teneri mox sedula nati; Cumque pedes coram sancti se prona dedisset: "Sistatur cruor iste, canit, de uulnere parui. Cuius ad eloquium sanctus discessit ad astra. Iamque inopis heremi uates calcabat harenas, Cum subito imperio domini mandantis Aronus Sacratum ad montem fraterno occurrit honori Coniunctique simul gaudentes basia figunt; Alternasque iuuat mentes sermone sequaci Pandere quemque sibi, quae sint facienda uel acta. Ilicet eloquio domini coniungit uterque Sinceram firmamque fidem, pariterque uadentes Accitis dicunt senibus, sententia quae sit Mandatumque dei; signisque ex ordine factis Credidit optatam populus remeasse medellam. Et genua inflectens dominum subnixus adorat Pergitur ad regem, caeco nil corde uidentem Credentemue deo, quem notum non fere dixit Esse sibi, populum dura sub lege cohercens Imperioque truci; dum crescit cura laborum Et geminatur opus pondusque adiungitur inge Lateribus crudis, quos solis lampada tostat. Quin etiam paleas rimosae ad uincula terrae Madentisque luti solitas miscerier aufert, Vt plebs fessa malis animos deponere mallet Exiliumque pati. quae dum confecta maerore Verberibus agitur duris, effudit in ipsos Iurgia pontifices, afflictam se fore clamans Acre magis, postquam immodicis sermonibus usi Seruitium miserum pro libertate pararint. Haec ut dicta sibi domino suggessit aeterno Mitificus uates, haec rursus uerba receptat: "Ecce deum regis Pharaonis te fore iussi, Germanumque tuum studio seruire prophetae Et parere tibi. tu dices cognita fratri; Ille canet regi, ut plebem emittere curet." Iamque pius uates bis quadraginta per annos Pacificam uitam mortali in carne terebat. Dum sanctificis regem mollire loquellis Percupiunt et signa nouant, nil lubricus anguis Proiecta factus uirga, nil sanguine rubro Mutati cogunt amnes. nil mobilis unda. Piscibus extinctis tristi uitiata fetore, Idcirco quoniam cantu succincta sinistro Mens profana uirum paribus callebat in actis. Quin etiam similes faciunt prorepere ranas Qua tellus, qua fluctus erat, paribusque creantur Magorum canore modis, quas uoce crepanti Cuncta coaxantes studuit depellere uates, Fluminibus tantum non passus defore suetas. Oblatum id regi, si pestem euadere uellet Orantis per uota senis, ut deinde liqueret Non alium regnare deum: lux crastina caelo Redditur atque eadem cunctae de morte necantur Congestaeque simul odio soluuntur acerbo. Gignuntur scinifes propere per corpora cuncta Quadrupedum hominumque tellusque repletur. Hoc etiam Chaldaea cohors molita fatetur Esse manum domini, curamque omittit inanem. His actis cynomyia fluit, quae musca canina Dicitur, et uatis compleuit nutibus omnes Exspatiata locos solique haut cognita Gessae, Quae tum terra fuit Iudaeae commoda genti, Traxit inexhaustos, quacumque est acta, dolores. Tum uero uictus Pharaon abscedere mandat, Et quocumque uelint migrantes promere gressus, Ac uotis seruire deo; pariterque precatur, Vt praesens nimiumque malum discedat ab aruis Aegypti tandemque deus clementior adsit. Nec mora: cum subiti mittuntur funera leti Coniunctimque necant omnes. sed cornea fibra Quae fuerat in rege, redit: mox mittitur una Iumentis gregibusque lues mortesque sequentes, Iudaea perdente nihil. tum cassa fauilla Fornacis deprompta sinu uibratur in astra Arentesque ciet papulas per membra uirorum Vesicasque cauas, nulloque exsorte relicto Omnimodis gregibus generant tormenta per agros. Sed renouata mali facies instabat inerti Nequiquam regi, quo laus sublimior esset Mutantis tot monstra dei: ecce inter et ignes, Fulgura quos iaciunt, et celsi murmura caeli Quae domino mandante crepant, decurrit ab astris Grando minax passimque rotat frigentia tela, Quae densa de caute uolant, hominesque carentes Tegmine tectorum colliso corpore trudit Atque necat cunctumque pecus; et cortice rupto Debilitat siluas libroque extinguit arente, Inuisitata prius saeclisque incognita priscis. Triticeas segetes nondum pubentibus herbis Atque alicam modo strauit humi; nam cetera mersit, Quae conspersa solo nondum deprompserat occa. Haec etiam amittit uires poscente propheta, Perspicuo remeante die; quia pectore fracto Debilis orarat ductor, dum crimina pandit Ipse sua iustumque deum denarrat in altis. Ecce iterum insano rigidantur pectora sensu Viuentis ad damna ducis peiora laturi, Nec sociis credit casum pereuntis Aegypti. Sed tamen inflexus modice largitur eundi Ius, uacuis rerum, uitae quas comparat usus. Non patitur uates censumque expostulat omnem Quadrupedumque greges; sed iusta oratio non est Auribus inuitis. haec propter pellitur extra, Fratre simul truso. tum uentus flamine multo Auster adest fuscatque diem noctisque per umbram Immodico glomerat uiridantes terga locustas, Quae, quidquid madidum suco per frondea tecta Reppererant, mandunt herbasque in caespite laetas. Haec deinde metu regis poscente necantur Congestaeque simul Rubra merguntur in unda. Haec ubi pro paruis toruus rex despuit ore, Nox omnes delapsa tenet uastaeque procellae Includunt cohibentque uiros, pariterque diebus Occulti mansere tribus nullusque propinquum Vidit et ex inopi potuit consurgere lecto, Cum Iudaea manus mundo frueretur aperto Nullis tacta malis. quin et cursantibus ipsis Innocui tacuere canes pressoque latratu Intrepidi lambunt caudae de uerbere crura, Nonnumquam in dominos posita formidine saeui. Non tamen his damnis regis sententia cedit Increpitatque fremens uatem mortemque minatur, Quod pecora et totum uellet conuerrere censum. Iamque deus piceo noctem fuscarat amictu, Occultam meditans densa inter funera plagam, Cum subita intereunt morte, quos partibus almae Ediderant primis, modico discrimine leti. Ipsius solio regis, cunctosque deinde Quacumque de stirpe uiros pecudesque ferasque. Ilicet horrisonas uoces dolor excitat ingens, Omnia tecta fremunt, resonant plangoribus urbes. Tum uero incumbunt omnes detrudere plebem, Iudaeum quae nomen habet, ceu causa malorum Illa foret meritis, censusque et cuncta supellex Traditur et nullum putatur hinc fore damnum: Innumerique greges pecudum comitantur euntes. Ergo abeunt ducente deo, qui praeuius ibat, Contentisque uehunt umeris commercia uitae. Iamque quater centum mundus consumpserat annos, Atque quater denos pariter, si summa putetur Temporis emensi, quo farris cura parandi Iacobus Pharias uenit mansurus ad urbes; His deus expletis tandem miseratus ab alto, Sustulit indomito plebem laudabilis hosti. Illa dies primo censetur munere paschae, Sacrataeque deo ducuntur gaudia noctis, Septenique dies, anno redeunte, beati Otia lenta ferunt curaque omittitur omnis; Nemo solum uertit curuique immunis aratri Sopitur per festa labor seruique laetantur Libertate pari omnisque est actio uitae Iungere corda deo stratisque incumbere lectis Et dubios inferre cibos, quos ditibus aruis Felix terra creat, agnusque adsumitor albens, Mensibus explicitis, bissenos quos facit annus, Integer et toto grege mollior: hoc simul omnes Mandere lex adigit sanctaeque apponere mensae Ossibus intactis cuiusque e sanguine postes Tinguere mundificum tutamque acquirere uitam. Ius omnes commune tenet atque aere parati Et locare manus soliti praeputia ponunt Festiuosque cibos agni de uiscere sumunt, Nec quidquam superesse licet; si rara corona Omnia non carpsit, uicinum adiungere fas est. Fermento carent panes mollisque farina Fontibus admixtis tenues formatur in orbes. Azyma quos memorant patrio sermone loquentes. Ista haec sacra fiunt cunctis redeuntibus annis. Quattuor atque decem postquam decurrere luces Mense nouo cernunt homines ratione magistra, Sollicitaque sinus constringunt cura fluentes. Intenti, ceu signa canant bellumque geratur, Armataeque manus baculorum robora gestant. Insuper arripiunt pallentis gramen hysopi Deuotaque manu sacrato in sanguine mersant Excussumque procul foribus conspergere gaudent. Postibus ut caris concrescat nobilis unda, Quae uetat introitum temptantis sancta maligni. Iamque gradum ad quintum generis descenderat ordo, Cum, deserta petens, Rubrum ueniebat ad aequor Cara deo pubes bustisque exempta Iosepi Ossa gerens, uero qui quondam dixerat ore Serenos domini intuitus dextramque benignam Venturam caelo libertatemque laturam. Sochotumque dehinc ueniunt Othumque relinquunt, Ignotas monstrante uias per deuia Christo. Qui cum mane nouo lucem pandebat ab astris, Ante uolans niuea sulcabat sidera nube Candentemque iubar fuscata per aethera solem Nocte tegens, claro fulgebat crine cometae. Pauleum deinde petunt, cui Magdola tellus Iungitur obuerso confinis Bellisephoni. Hic animum regis dominus formidine priuat, Praetumidos acuens sensus mentemque ferocem; Vt populum fugitare magis, quem miserat ipse, Diceret atque suas acies in bella moueret Praecipites. facili credens conamine iungi Posse uiros, quos error agat, quos deuia tardent. Ergo alacris in bella ciet ceu parua phalanges Ferratos agitans currus, quos axe uolante Trinus miles agit, uolucrem dum surgit in hastam, Nunc humilis, nunc uentosas sublimis in auras, Terroris fraudisque capax, quia uerbere crebro Pulsati sternunt acies. quae comminus obstant, Cornipedes pulsumque rotis feruentibus addunt. Incita quas uariis assultibus ungula uersat. Iamque accelerans procurua ad litora Rubri Marmoris admorat socias in bella quadrigas, Cum Iudaea manus confestim lumine uerso Respicit immensas acies camposque per omnes Ferratos lucere uiros, geminique timoris Mole pari saepta, dum pontum cernit et hostem Oppositum, duris in uatem uocibus usa Haec memorat: "Quae tanta fuit fiducia, ductor, Roboris insueti cognatam perdere plebem Ac deserta sequi Rubrumque opponere captis Oceanum? quid maesta quidem, sed tuta ferentes Pondera ab inuisa nequiquam tollere Aegypto? Nonne fuit satius tristes Pharaonis aerumnas Funestasque pati leges? non seruitus illa Libertate fuit melior, quae subdita fraudi Praeponit tolerata prius et dulcia ducit, Inuisitata sibi quotiens peiora sequuntur? Diximus hoc dudum, cum nos ad uota uocares Immenso reddenda deo: stat tutius illic Viuere consuetos seruitutemque molesti Sustentare iugi, quam nunc decumbere leto Squalentes inter campos terramque relictam, Dum trepido in casu pelago terremur et hoste." At uates nulla rerum formidine uictus Et potius uentura uidens haec disserit ore: "Soluite mordaces curas animosque serenos Induite, o socii, rectoque aduertite uisu, Quanta salus uobis celsis referatur ab astris, Sublimi tribuente deo. quos agmine denso Cernitis instantes, post hanc inuisere lucem Haud licitum est uobis, quos mortis tempus adurget. Namque deus celsa bellator dextera pugnat Subiectosque regit, tacita dum stringitis ora." Haec ubi disseruit prouectum dicta sequuntur. Ante uolans nam castra uirum sese angelus aufert Pone locans, fuluaque dehinc posterga columna Sistitur et medio discernit limite ualla Castrorumque situm, noctemque infundit opacam Candenti de sede deus bellumque frementes Pax inopina fouet motusque eliminat omnes. O nimium felix, celsis cui misit ab astris Munimenta deus, candens cui militat aether Et coniuratae ueniunt ad proelia noctes! Hinc procerem mandata dei depromere uirgam Protenta iussere manu Rubrumque superne Despectare fretum. quod postquam rite peractum est, Auster uentus adest, totis qui flatibus usus Per tacitam noctem feruentes ebibit undas Siccauitque fretum, medius ut trames apertus Panderet illaesum patefacto in aequore cursum, Cum bibulas refugus nudasset pontus harenas. Ergo ubi festinum pelagus discesserat, illos Curuata in montis faciem circumstetit unda Accepitque sinu patulo misitque per altum. Quod licitum credens Pharao, dum comminus instat, Ingreditur calcatque salum; sed tarda repente Plaustra gemunt totoque in terram pectore proni Cornipedes genibus nequiquam pondera trudunt, Quae penitus uincto nequibant axe moueri. Illicet exsangues immensaque compede uincti Festinam temptare fugam rursumque reuerti Nitentes uano stimulant terrore iugales. His aliud maius miseris multoque tremendum Ingeritur magis et sensus affligit inertes. Namque fretum dubios solitum collidere fluctus Discretas coniunxit aquas undasque tumentes Miscuit et totam fundo demersit Aegyptum. At Iudaea cohors fluitantia corpora cernens Hostili de parte uirum currusque natantes Armaque et obliquum quidquid torquetur in hostem, Suspexit timuitque deum sensuque fideli Credidit imperio domini uatemque sacrauit, Cantica dum psallit Moysetis dulcia uerbis: "Cantemus domino deoque nostro, Cui gloria cum honore pollens. Sese magnificis decorat actis. Dum currus celeres Aegyptiorum Iunctis equitibus grauique turba Rubri marmoris enecat fluentis. Adiutor ualidus meae salutis Plebem de medio tulit profundo, Custos et genitor salusque uera! Hic est, hic dominus meus et altor! Ipsum conspicua sacrabo laude, Qui est progenitor mei parentis. Ipsum uocibus arduis fatebor, Qui bellum tulit obruitque fortes. Dignus nomine quo deus uocatur. Saxis assimiles grauique plumbo Vastis fluctibus abdidit cohortes, Quas rex Niliacus in arma cogens Praedae participes minax canebat: Nostris dum iugulis recludit enses Et strictum rotat excutitque ferrum, Dicens: "Corripiam eos fugaces, Praedam partiar obruamque uictos Et cum gloria nobilis duelli Quaesitam meritis tenebo palmam." Haec dum commemorat sibique fidit, Cunctis perniciem suis parauit. Nullus est similis tibi, creator, Factis maxime, principumque princeps Ingens subsidium tuis dedisti, Gentes quod metuunt Philistinorum Edones etiam Moabitaeque, Quorum perniciem tremunt Chananni, Donec hic populus tibi redemptus Montem conspicuum deoque sanctum Scandat perpetuis heres tropaeis." Haec paribus iterata modis plaudente corona Cantarunt matres, uatis dictante sorore Tympana pulsantes digitis, dum consona dicunt. Ilicet intrepidi postquam Pharaonis iniqui Subuersam uidere manum. per deuia tendunt, Quae Surum sunt dicta prius, siccumque per aestum Arentes triuere dies; quos lumine trino Feruidiore coma torrebat lampada solis. Defessi Myrram ueniunt tristique sapore Vndantes cernunt latices, quos pectore fesso Libantes longe iaciunt; quia praegrauis unda Obsessas fauces sensu torquebat amaro. Quod uitium propter fontem cognomine signant Et fremitu denso uatem liquentia poscunt Flumina, quae calidos possint mollire uapores. Ille deum poscit; nam qua licentia fluctus Gigneret, astrigera dominus nisi mitteret aula? Confestimque capit quo sedat tristia lignum Pocula, et infecto perfundit melle fluores. Illic iusta deus, librato examine lancis, Iura dedit, temptans procerem, dum talia dicit: "Si mea quaeque memor sincero in pectore dicta Sumpseris, ut facias, quae sint accommoda uitae, Corde gerens mandata dei, nil triste per aeuum Perpetiere tuum, nec te iactura grauabit Damnorum morbique trucis; distabis ab omni Clade mali, quaecumque feram uastauit Aegyptum. Quandoquidem ego sum dominus, qui pectora curo Et sanos praestare queo." post Elima uentum est Fontibus irriguam, bis sex qui forte meabant Frondentes inter palmas, quae uertice celso Motabant septem denos per nubila conos. Ac postquam ad Sinum positis sunt otia castris Trita uilis, quintoque dehinc decimoque uiantes Deproperant per opaca die, de mense secundo, Extremam gemuere famem, dum uocibus altis Obiurgant uexantque ducem: "Quae tanta malorum Causa fuit? quaeue esse potest? quae tristior esse Praeualeat, quam dira fames, quam spiritus ardens Arentes inter fauces mortemque praesentem, Quae dilata grauat plus quam quae comminus instat? Atque utinam nobis letum sors una dedisset Aegypto positis tum, cum substantia uictus Larga fuit cunctis. nullo mussante seorsum, Quod desint alimenta sibi? nunc degimus istic, Est ubi uita grauis, etiam si tristia non sint. Ergo ualet quisquam squalentes inter harenas Inuisum tolerare diem. solemque calentem Siccus ferre potest, nulla quem temperat umbra? Quin potius, si nostra mouent discrimina sensus, Dux grandaeue, tuos. Nilum Pharumque rogamus Redde tuis, cunctosque dehinc iterare labores Poscentes permitte uiros, quia tristius esse Accisis nil posse cibis sententia nostra est, Et saturos seruire iuuat." post talia dicta Profatur uates, socio sermonis Arone: "Quid tantum indomito uoces iactare tumultu Et proceres uexare iuuat? quid poscere uictum, Quem solus praestare potest, qui sidera fecit? Sed tamen occidua cernetis lampade solis Esse deum, uobis cuius pro munere panis Mittitur e caelo; qui uos, Mareotide fusca Implicitos dudum, laetos nunc mittit ad agros. Quare agite et primo redeuntis lumine solis Insuetas libate dapes mannamque caelestem. Iurgia nam populi. nostris non congrua factis, In dominum sunt missa magis, qui pascere sueuit, Quidquid alit, longoque educit saecula pastu. Haec ubi disseruit. dominus de nube superna Emicuit meliore die uictumque caelestem Despondit cunctis, quem messis nescia fraudis Progenerat nulloque extinguit semina fuco. Inde ubi iam croceo radiauit uesper ab axe, Crebra niuis ritu caelo delapsa coturnis, Congerie cumulata graui, camposque iacentes Castrorumque situm cunctis mirantibus implet. Quin etiam primo cum se lux reddidit ortu, Niuosos dat manna cibos, quae farre minuto, Sunt coriandra uelut, totis defluxit ab astris. Quam iussi carpsere manu ratione legendi Certa uiri, ne quis forsan plus condere mallet. Quam iusti mensura cibi est, quae sufficit uno Quoque die, nec uana iuuat sollertia quemquam Plus iusto posuisse domi; nam sole calente Putria multimodo uitiantur uerme polenta. Hoc solum nequeunt geminae disperdere luces, Quae festo mandenda die parasceue prompsit. Quem sanctum iubet esse deus nullumque laborem Sustentare homines, quotiens lux illa recurrit. Sabbata quae memorant lentae concessa quieti. Quin etiam cunctis penitus haec cognita res est, Septima quaque die nullum descendere uictum, Caelestis quem messis habet: quia cura sagaci Progressi per rura uiri camposque iacentes. Nil praeter undantes uentorum flatibus herbas Intuiti sinibus uacuis referuntur ad aedes. Ac ne forte dei tantum monumenta uiderent Ad quos missa fuit melliti muneris esca. Clauditur auratae quiddam munimine thecae Quod uideat generanda manus olimque futura Ac uenerata deum uictum miretur auorum. Post haec signa mouent longumque educitur agmen Ad Raphidam, quae sole calens atque indiga lymphae Mordaces populum fecit depromere uoces In procerem, dum poscit aquam; nec murmure solo, Sed paene est grassata manu: nam saxa sacerdos In semet iaculanda timens emittit ad altum Verba deum siccisque implorat syrtibus amnes. Ilicet instinctus domini sententia magni Maiores pariter natu praecedere mandat; Tum uirgam capit assuetam, qua sistere fluctus Nouerat et medio pontum diducere uallo: Chorebumque petit montem, qui plurimus extat Sacratumque caput uicina ad nubila tollit. Illic dura silex conclusas saepserat undas, Quam super astabat dominus fontesque ciebat Virtutum ratione pari, qua flumina toto Distinxit mundo immensa et marmora fudit. Hanc iussus pulsare ferit rupesque repente Rumpitur et scatebris undantibus euomit amnes. Curritur ad fluctus certatim congrege turba Innumeraeque ruunt pecudes aestumque resoluunt Expletisque redit defessa in corpora uirtus. Ilicet ipse locus causae de nomine nomen Temptationis habet, populus quod pectoris anceps Ambigua cum mente fuit, an summus in illo Degeret omnipotens, et quod plebs aspera dictis Optasset maledicta duci, quae concipit ira. Istic belligeris Amalec instructa cateruis Hebraeos fudit cuneos: quod dedecus arcens Iesus lecta rapit bellantum robora secum; Quem ferrata manu suscepta in bella uadentem Dux uotis precibusque iuuat collemque Chorebum Conscendit celerante gradu, quem iunctus Aronus Et Hurus uallant medium artusque per aeuum Laboris refugos nec standi ad munia fortes Supposito firmant saxo durumque sedile Subiciunt sternuntque ; tum deinde fluentes Sustentant in prona manus, ut pectoris orsis Palmarum prex iuncta foret; nam saepe cadentes Pondere grandaeuo dubium certamen agebant Has ubi suppositae firmarunt undique dextrae, Hostiles cedunt acies campique replentur Caede uirum nullusque e tantis milibus extat. Haec fuerant ut gesta deo mandante, propheta Conscripsit docili uentura in tempora libro; Confestimque deo sacratum construit altar. Compellans per uerba locum fidelia sanctum: "Spes mihi certa dei, cuius protectio semper Subsidium mihi sola dedit, qui robore clauso Absconsaque manu bellantes dispulit hostes Amalechas necat tota cum pube cohortes. Interea generi Iothorus percipit acta Festinusque uenit. oculis dinoscere gaudens, Quae fuerant memorata sibi, saeptumque labore Inuenit immodico. dum causas noscitat omnes Carentis turbae numero, magnumque precatus Ante deum mactat pecudes; tum deinde monendo Efficit, ut lecta fierent de plebe tribuni Atque alii aliique gradus, quos ordine miles Accipit, ut certa legiones lege regantur, Ac modicas pensent lites, quo iurgia magna Sint soli noscenda duci. quis rite peractis Iothorus sua tecta petit generumque reliquit Tertius interea sese per tempora mensis Festinus uariata dedit cum sola per arua Sinainum ad montem domini perducitur agmen Quem uates propere conscendit uocibus actus Aetheriis monitisque dei; mox procubus audit: "Haec, dicta tibi, cunctis narrare memento: Vidistis, quae monstra, uiri, tolerarit Aegyptus Dum uestri me cura tenet et congrego cunctos Atque ueho. tamquam pinnarum tramite ductos, Quas pandit uolucrum princeps, dum nubila sulcat, Ei nunc, si uestras ueniant mea dicta per aures, Vt, quae sunt mandata, fiant et consona iustae Corda haereant legi, plebem uos semper habebo Ditibus insignem rebus cunctisque praeponam Gentibus, ut toto fortes regnetis in orbe. Haec omnis nam terra mea est; et quidquid ubique Gignitur, id iuri subiectum semper aeterno est. Vos eritis regnum, mea fit quod dextera clarum, Et gens sancta mihi, longum quae prorogat aeuum." Ille memor iussi, fuerant quae dicta reuoluit Principibus plebis populusque insignibus orsis Credidit et magno submisit corda tonanti Facturum sese mandata illustria dicens. His aliud maius dominus de sedibus altis Instituturus agit uatemque ad munia mittit Sueta sibi cunctosque iubet liquentibus undis Eluere infectas sordes uel ueste uel artu. Abnoctare uiros, ut mente et corpore puris Tertia luce deus celsis uideatur ab astris Monte procul positis, nullus quem comminus astans Tanget agetque: pecus longa in deserta minare Praecipitur, ne poena foret coniuncta nocenti. Quae saxis ferro uenit, cum missile telum Torquet adacta manus aut cautem uerbera uibrant. His actis, nullo maculatus corpora naeuo, Prospectat collem populus. cum prima ruborem Tertia luce dedit stellis aurora remotis. Fulmina iamque micant, iam celsis magnus ab astris Auditur fremitus uocum nimbosaque nubes Librata se mole tenet crepituque uerendo Terribiles sonitus iterat tuba saeptaque uallo In castris plebs maesta tremit montisque sacrati Aduentum testata dei latera ardua fumant. Et quicumque fuit electa ex plebe sacerdos, Monte procul degit, solis quem scandere ius est Aroni Moysique piis. tum perpete fatu Mansura dat iussa deos hoc ordine legis: "Ille ego sum dominus, qui te discrimine priuans Aegypti de terra tuli durumque laborem, Seruilis quem cura dabat desistere iussi. Me tantum tua corda colant, neque idola pangas Vlla tibi fictumque deum subnixus adores; Numina nec credas, quae sunt illustria caelo Sidera, uel quidquam in terris mirere perinde, Vel quod glauca tegunt fluitantis marmora ponti. Sum dominus zelans, peccatis congrua reddens In patres prolemque dehinc quae quarta creatur; Misericors multum, maiora et grandia reddens Quae iusti meruere uiri, qui corde sub imo Amplexi mea iussa tenent et mente sequuntur. Tu nomen uenerare dei, tu sabbata festa Cum natis seruisque cole totumque laborem Pone libens, quotiens mundo lux illa recursat. His ternis dominus fecit quaecumque diebus In terris caeloque uigent pontoque tumenti: Septima perfecto uirtutum fine quieuit; Hinc testus uiget ille dies, hinc semper acerbus, Semper honoratus domino indulgente sacratur. Honorem da, nate, tuis genitoribus, ut sis Perpetuae in terris uitae, quam prorogat ingens Ingenti de sede deus. ne dilige moechas, Neue hominem perime, nec sacramenta sinistre Periurans perhibe; furtum ne feceris ullum, Neue malus testis iurgantem fraude tuere. Coniuge ab alterius animum uultumque coherce Et quidquid non esse tuum mens admonet, horre. Aggere de terrae congesta altaria surgant, Hic ubi deuotas fas sit mactare bidentes. Quae si forte sedet saxorum attollere mole, Ferrum linque procul, quoniam sordentia fiunt Artifici leuigata manu; quae scandere gressu Non sineris prompto, ne forte obscena renudes. Seruus erit quisquis cognata in gente creatus, Bis ternis seruile iugum patiatur in annis; Post abeat liber, secum sua praemia portans, Coniuge missa simul. si nondum feta uidetur, Ac si iam natis paterno et nomine gaudet, Vxorem et prolem domino dimittere debet, Ipse sui compos nodoque exutus erili. Quod si non dubie mauult persistere uerna, Ante fores domino sanctas sistente locetur Vulnera passurus, tenuis quae subula pungit, Aure tenus molli, numquam laxandus in aeuum. Vendere progenitam discreta in gente parenti Non licitum sociaque manet cum plebe potestas; Quam tamen ut seruam nequaquam emittere ius est. Quae si displiceat domino, cui uendita cessit, Reddentur nummi, fuerat taxatio quorum. Vt reuocare queat paterna ad limina sese, Quae si forte datur nato, sic conuenit ipsum Vt natam tractare suam. qui sumere iuste Si mauult, permissa sibi. quis membra teguntur, Indumenta palam faciet, nec deinde negabit, Si coitu sit nota sibi; uel, si rata non sunt Haec commissa uiro, poterit laxare uadentem, Nec pretium reuocare datum. qui uulnere duro Affligit sternitque uirum, decumbat eodem, Quo perimet, leto; at si discrimina casu Sunt illata magis, domino tradente nocentem Ictibus alterius, locus est qui condere possit Donandum uenia, domino indulgente salutem. At uero qui membra dolo uiuentia ferro Disicit et studio gratatur sanguine fuso, Crimen habet mortis, nequiquam tecta requirens Sublimi sacrata deo; nam demitur inde Seiunctusque procul rigido truncabitur ense. Et qui compellat tumide pulsatue parentes, In crimen noxale ruit, quod morte piatur. Nec minus ad poenam petitur, qui forte doloso Perfidus ingenio paterna in plebe creatum Cleptat et acceptis gaudet transcribere nummis. Quod si litigium fuerit per uerba paratum Pulsatusque aliquis pugno saxoque recusso Reciperet solitas uires, nil fraudis haerebit: Soluendum tamen est, sumpsit quod cura medentis. Ancillam seruumque suum qui uerbere uirgae Confestim perimit, poenam non uitat haerentem. Quod si post aliam morietur uernula lucem, Nil noxale subest, pretium quia perdidit eius. At si forte uilis feruebit fixa duobus. Commoto dum felle calent, nuptamque tumentem Germine concepto alius pulsarit eorum, In plagam porrecta manu, partumque futurum Fecerit ante diem materno ex pectore trudi, Restituet pretio partum, taxante marito, Si nondum perfecta fuit expressaque forma. Si uero explicitis decessit uultibus infans, Morte cadet merita. lumen pro lumine rapto Reddet quisque nocens, dentem pro dente resignans. Proque manu dabit ille manum pedemque uicissim. Detruncat quicumque pedem; combustaque flammis Expiat ignis edax; dabitur pro uulnere uulnus; Liuida liuenti sedantur corpore membra. Quod si quis rapto famulum de lumine priuat Ancillamue suam, missos patiatur abire, Libertas quocumque uocat; uel fragmina dentis Si fuerint decussa manu, solacia sumat Debilitas, ut dona suo pro uulnere penset. At si praeualida gaudens ceruice iuuencus, Expers ruris adhuc curuique immunis aratri, Cornu ferit quemquam, saxorum mole prematur, Obrutus et nullo carpendus dente uirorum, Membra dabit terrae liquidos soluenda per artus. Insonti nulla domino discrimina linquens, Quod si consuetum lunata fronte ferire Vicinos, dudum non cluserit excors, Decumbat pro caede bouis taurusque necetur. Si uero extincti pretium sententia, mitis Exigit, et soluat, quidquid taxatio poscit. Hoc etiam pro caede sui fas poscere nati Vel natae quemcumque uirum. si seruulus ictu Decubuit tauri, ter denos pendere nummos Cura tenet dominum saeuo pereunte iuuenco. At si quis multa puteum demittere fossa Egesto uult usque solo, mox tegmine claudat, Ne, si forte pecus fuerit per prona uolutum, Damna luat, domino pretium poscente, ruentum Empturus pecudum tenui solamine carnes. Quod si forte bouem bos cornu occiderit unco, Vendatur; pretium fiat commune duorum Diuiduaque legant mactati uiscera tauri. Quod si iam uitium luerat testatius eius, Pro pecude pecudem dominus redhibebit amissa Innocuus, strati praesumens membra iuuenci. Qui uitulum cleptat, cogatur reddere quinque; Bis binas soluat quicumque auerterit agnam. Nocturnum furem licitum prosternere ferro Dum penetrat postes obsaeptaque limina rumpit. Si uero exorto fuerit iam sole prehensus, Dupliciter redhibere nocens sublata iubetur. Quae si non fuerint in censu et uiribus eius, Vendetur, manuum pensurus furta labore. Cuius forte pecus segetem uitemue uirentem Triuerit aut patulo carptim depauerit ore, Iugera fecundi mensuret protinus agri Prouentu spatioque pari: sic damna resoluet, Quae fuerint illata prius. haec formula nectit Hos etiam, qui tota simul noualia uerrunt Pampineasque metunt consumpto palmite uites, Vt quae magnifica proprios habuere per agros, Amittant ratione pari. nam stridulus ignis, Fomite de modico solitus comprendere uepres, Arentem stipulam et truncos cortice nudos, Si segetem alterius uitemue absumpserit aestu. Crimen ad auctoris merita per damna recurrit Vt reddat quidquid noxalis flamma peredit. Depositum redhibere decet: quod perfida furum Si fuerit populata manus, auctore reperto Duplex summa datur: si uero est abditus ille, Auersas qui dempsit opes. iuratio sola Exortem culpae faciet, quia fraude carebit. At si mendoso fallax nudatur in astu, Depositi reddat geminum sub iudice pondus. Haec etiam in pecudum causis mensura tenenda est: Propterea ut, furto quae sunt direpta sinistro, Restituat, cuius fuerit custodia segnis. At si molle pecus rabies uesana luporum Lancinat, ostensa mitescunt iurgia carne. Quod si quis geminos ducenda ad plaustra iuuencos Commodat, enormi non dicat pondere functos Idem, si fuerit praesens, stimulator euntum. Hoc etiam in reliquis, quos pressant pondera iussa. Sed si persegnis accepta animalia perdit, Quisquis agit, ius est, ut damnum sentiat omne. Quae si perdiderit posita mercede locatus, Illa operae in pretio promptim taxanda locabit. Virginis haut sponsae si quis sibi sumpserit usum, Vxorem cum dote sibi sociabit eandem. Quod si coniugio mens est non consona raptae, Munera det, thalamis quae sunt accommoda, patri. Maleficum celare nefas. mors dura necabit Permixtum pecudi coitus deformis in actu. Linquat uita uiros demonum sacella uerentes. Quandoquidem soli domino fas subdere colla. Nemo peregrinum uiolet uerboue manuue: Idcirco quoniam uosmet suscepit Aegyptus Linquentes genitale solum sedemque priorem. Femina defuncto ne sit temnenda marito, Sed palpanda magis puerique parentibus orbi. Ne paribus poenis subeant peccata nocentes Destituantque suos celeri cum funere rapti: Afflicta nam corda deus auditque iuuatque. Credito poscenti nummorum quos rogat usum. Seposita mercede procul usuraque turpi; Nec festinus age trepidantem, ut sumpta reformet. Ac si forte sui uelamen corporis idem Committit traditque tibi pro pignore nummi, Restitue, sol ante caput quam condat olympo. Misericors ego sum dominus: hos audio promptim. Externis cessate deis maledicere cuncti Praecipuisque uiris, populi qui frena tenebunt. Fructibus e primis domino pia dona referto Et quemcumque creas primo de germine nuptae. Sacrabis domino, sol postquam septimus altum Est permensus iter, ut sitis sancta propago. Extinctam pecudem raptorum dente luporum Nullus edat: mensis quae non sunt digna refutet. Non credes narrata, tibi, quae nulla fidei Firmamenta iuuant. neu falsum dicere testis Iniqua cum mente uelis, nec pluribus unum Additus in coetum certes superare nocentem, Vt tenuem et modicum quaesito ex crimine damnes. Quin potius si forte pecus errare uidebis, Cum quo corda tibi non sunt coniuncta, reforma. Et si mole graui iumenta obnoxia sidunt, Erige et alternis conitens subleua palmis. Innocuum ne sterne uirum, nam pectore iusto est. Munera non sumes trepidi pro cura nocentis Sollicitique rei, quoniam mox lumina caecant Sermonesque uirum cunctaque examina frangunt. Vberibus glebis bis ternos cultor in annos Immineat uegetus, debet quia septimus esse Otia lenta ferens. quo pauper quisque capessat Quae fuerant generata palam. laetusque relinquat Quae superant mandenda feris. dum saltibus errant, Circite perpetua uolucris dum uoluitur annus, Diuisos in trina modos sollemnia uobis Septeno seruanda die, quo mollia ius est Azyma triticeo gaudentes sumere farre, Vt monui dudum, primo uos mense nouorum, Libertas cum plena fuit discedere Aegypto. Ante meos uultus uacuus ne prodeat ullus. Primitias operum messisque exordia nosce Festa tibi, quotiens sementem sparseris agro. Vel cum decurso requies coniungitur anno, Omnibus explicitis, generat quae cura laborum, Omnis homo trinum distinguat tempus in anno. Ante meos possit quo sese ostendere uultus. Nam cum laeta tibi fuerit possessio terrae Gentibus edomitis commissa et credita, nosce Azyma sola meis ponenda altaribus esse; Multimodas pecudes et rubram sanguinis undam Nil festis prodesse tuis adipemque niualem, Peruigilem et noctem durare in tempora lucis. Quae redeunt, quotiens sacrorum cura recursat. Agnus neue tener materno in lacte coquatur. Ecce ego sidereum caelesti ex arce ministrum Ad curam dimitto tuam, qui robore multo Vadentem ad terram foueat, quae pinguibus aruis Laeta uiret dulcesque euoluit nectaris undas. Hunc audire parans sacratis crede loquellis. Coniunctus est ille tibi fidusque manebit. Perpetuum retinens caelesti in uertice nomen. Heia agite sanctisque auditum iungite dictis. Mandatumque meum sincera adsumite mente; Vt sitis plebs cara mihi populusque beatus Et regnum sublime dei, gens ardua semper, Omnibus in terris, quas sol utrumque recurrens Aspicit et calido mundum complectitur axe. Concordes palpabo tuos cunctisque resistam, Qui tecum bellare parant; tibi cedet Amorreus Cethaeusque ferox et quos nunc optima tellus Sustinet, in saeclum te mox uertenda colono. Prouide, ne uetitis acclines colla sacellis Hostilesque deos trepide subnixus adores. Quin potius profana rue atque idola cuncta Disice cum titulis inscriptaque nomina dele, Vt possis seruire deo, quem cuncta tremiscunt. Mox uictum sacrabo tuum fontesque meantes; Morborumque tuo demam de corpore pestes. Nullus inops nati tota de plebe dolebit Paternum non esse sibi nomenque decusque. Longinquos praestabo dies. quis terminus aeui Laxior optatae producat tempora uitae. Ante tuas acies tristis formido uolabit, Atque uenenato praecurrent uulnere uespae, Vt tua belligeris metuantur signa maniplis, Perque feras gentes facilis uictoria cedat. Quas tamen edomitas faciam decrescere sensim, Ne uacua sit terra uiris, atque agmine multo Increscat nimia rabidarum turba ferarum. Milite diffuso faciam se extendere fines Telluris sedisque tuae, qua marmore rubro Aestuat oceanus uentosis lubricus undis, Vsque Philistinum pelagus terramque carentem Humano cultores cluens atque agmine multo Qua fluit Euphrates uitreis perlucidus undis." Haec ubi detonuit, dominus conscendere collem Aronem Moysenque iubet ac nobilis aeui Septuaginta uiros longeque inflectere colla Aeterno summoque deo; nam comminus ipsum Permittit properare ducem, qui iussa lacessens Sancta dei celsum confestim construit altar Monte sub eximio. uacuas qui surgit in auras; Bissenos lapides, tribuum quae summa uidetur, Comminus adiungens. hic nondum fronte iuuencos Exhibet armata sacrisque hos immolat aris; Sanguine de quorum partem diffundit ad altar, Creterrae instillans aliam, plebemque frequentem Spargit rore leui, librumque euoluit aeterni Seruantem monumenta dei. quae consona postquam Dixit cara sibi docilis sententia plebis, Conscendit tumidum lento molimine collem Grandaeuosque senes fratremque in uertice sistit. Hi simul aspiciunt rutilantem fulgure gemmam, In qua siderei steterant uestigia regis: Sapphira nomen habet; caelumque hic uisitur albens Praetentum per dorsa iugi; quae cuncta uerentes Sublimi cum laude ferunt uictumque capessunt. Interea, monitis uates senioribus illic Sidere, Iesutem secum subiungere gressus Pacato de corde iubet, Hurumque relinquit Aronemque suis, certantum ut iurgia noscant Aequa lance uirum iurisque ut uerba loquantur. Ipse ubi sanctifici tenuit iuga plurima collis, Labitur aetherio propere nubs fulgida caelo Et montem complexa tegit uatemque seorsum Occulit a sociis terno bis lumine solis. Septima iamque dies niueum patefecerat axem. Cum dominus media compellat nube prophetam, Mirificas inter flammas dum fulgidus infit, Atque quater denis uati dat iussa diebus; Noscere quis posset, quae sint sacraria summo Digna deo, lignisque iubet haec ardua pangi Perpetuo ualidis, nulla quae dissipat aetas. Haec miris conserta modis mensuraque iussa Lammina conspicui praeuelat ductilis auri, Conectens geminos tereti uertigine circlos In dextrum laeuumque latus, qua sancta coluntur. Inde leuigatis intexit frondibus arcam, In qua perpetui maneant mandata tonantis. Quin etiam rutilo Cherubinos perficit auro Diuersosque locat, qua sese altaria pandunt. Alarum splendore pari similique uolatu, Ceu moneant agiles uentosa in nubila pinnas, Multaque praeterea rerum commenta nouarum Mirificis sunt facta modis, quae dicere qui uult, Expromet citius pelagus quas uoluat harenas. Sed neque quam multae species nec nomina quae sint, Lex numeris astricta potest depromere fando, Dum cyathos uates, phialas, mortaria pangit Caelatasque facit gestanda ad munera lances Et quae noctilucis subduntur fulcra lucernis. Iam quaecumque tegunt sacratam desuper arcam Aut uelant postes ardenti e murice tinxit. Quin etiam uario texuntur pallia peplo. Aroni uatibusque piis, qui munera libant In tectis sacrata dei, gemmaeque coruscae Inhaerent sinibus signantes nomina sena Distinctim tribuum, quarum de corpore plebs est, Singula nobilibus signantes nomina gemmis. Sardia prima loco, topazo adiuncta smaragdus: Sapphirus hanc sequitur, cum qua carbunculus ardet, Iaspisque uiget fuluoque intermicat auro: Tertia ligurio sedes: hic iunctus achati Atque amethysto, fulgens quem purpura tingit. Chrysolithus quartus, berillo annexus onychnus. Additur aetherii signum uenerabile regis, Lammina conspicui formatum quod tenet auri. Lintea quin etiam niuoso albentia textu In laxos cohibere sinus atque indere membris Praecipitur partemque obscenam condere carnis, Ne, dum sacra uehunt, denudent turpia uates. Haec inter totus sacrorum euoluitur ordo: Peccatum quae dona leuent, quaeue hostia ferro Icta cadat sanctamque dei determinat iram. Nam quicumque uirum sacrata altaria tangit, Sanctior efficitur purgatus pectora naeuo. Pendeat ut lychnus semper laquearibus altis Incensus noctemque suo de lumine uincat, Edicit censura dei, ne forte tenebrae Horrificam faciant per sancta altaria noctem. Ponitur et liquidi nonnumquam sucus oliui, Sanctificans hominum carnes, dum uertice summo Liquitur et crasso perfundit unguine membra; Adice tusque, lenis cuius fit naribus aptus Halitus et dulces irrorat sensibus auras. Ilicet ut magni splenderet machina templi Ornatuque suo cunctas transcenderet aedes. Perdociles tribuit sensus et maxima fabris Ornamenta dens omnesque his indidit artes Achisamo de Dana tribu iunctoque Beselo, Ex Iuda cui classe fuit clarigena origo. Vtque forent domini populo notissima dicta, Accipit e gemina formatas caute tabellas Propheta tribuente deo, quas pollice sancto Et paribus scripsit digitis manus inclita regis. Interea populus, metata in castra locatus, Dum uatem deesse suum iam tempore multo Mordaci sub corde gemit nusquamque uideri Murmurat, assidue deposcit numina demens Aronem peruersa sibi; quos ille frementes Instantesque diu deferre ac tradere iussit Ornatus, quos aure gerunt nataeque nurusque, Natiua dum forma parum splendoris habere Ducitur et turpi de uulnere defluit aurum. Hoc ubi congessit populus, coniecit in ignem Mollitumque dehinc feruentis flamma camini Miscuit et torua formauit fronte iuuencum Venturumque diem sollemnem confore dixit. Ilicet albentes cum primum lucifer ignes Protulit et celso noctem seclusit olympo, Consurgit Iudaea manus damnosaque festa Laeta colit multisque infundit pectora poclis, Atque exultantes ducit furiata choreas. Aspicit haec celsa dominus sublimis in arce Innocuumque iubet propere descendere uatem, Dum memorat: "Decurre citus, montemque relinque, Peruersi ductor populi plebisque magister, Quam profana iuuant: peccauit praesule multum Te Iudaea suo, dum sanctos despicit actus. En quibus indomiti Pharaonis soluere uincla Principe te licuit furuaque exire Canopo. Praeuaricatores taurinis uultibus astant Proque deo celebrant mentiti membra iuuenci Et libertatis memorant id nunc suae numen. Tu motus ne flecte meos neue obuius ito, Dum meritos his mitto metus dignamque ruinam. Nec tu iacturam metuas, ne dempta potestas Culmen ad alterius confestim missa recurrat. Dabitur in terris multum praestantior armis Gens ignota tibi, quae sit te principe uictrix." Territus his uates dominum subnixus adorat Talibus effatus: "Cur tantis motibus exit In populum nunc ira tuum, quem dura gementem Imperia nimium metuens laxauit Aegyptus, Dum te, magne, timet, dum celsae robora dextrae Terrificant fracta miserum ceruice tyrannum? Et nunc, o domine, quid dicet turba Canopi. Captiuis priuata suis infensaque plebi, Quam cernit nunc esse tuam, nisi te, deus ingens, Nequiquam consueta tibi pietate fauentem Produxisse uiros deserta in sede necandos. Dum uastos inter saltus sua funera ducunt, Sublimis indulge tuis uultumque serenum Exhibe poscenti; nam te quis uiuere moto In terris caeloque potest? quem currit ad unum Quod moritur uiuitque tibi, tandemque recurrat Ad sensus, uenerande, tuos, quae dona pararis Abramo quondam, proceri quae deinde Iacobo Isacique pio. felix quos seruitus ornat, Quod placuere tibi: iuratus per tua, sancte, Robora dum spondes prognatos his fore curae. Rex inuicte, tuae, densandos pube frequenti Innumeraque acie, ceu magni sidera caeli Stellantesque micant mundano in cardine gemmae. Cur promissa labant? cur ditis commoda terrae Nullus habet uatesque insistit sedibus exul, Cui mellis spondes latices et flumina lactis?" Flectitur his dominus totamque expectorat iram. Ilicet excelso descendit colle propheta, Conscriptas referens domini de lege tabellas Introrsus extraque simul; nam pagina sancta Et tergo commissa fuit; cumque incitus exit, Vocibus immodicis populi defigitur Auses Clamoremque putat bellantis hunc fore turbae. Sed uates non bella uidet, sed languida uino Pectora multimodas in caelum mittere uoces. Iamque adeo ingressus castrorum limina ductor Bacchantis cernit populi feruere choreas Auratumque uidet tumida ceruice iuuencum: Quem uelut aetherium spectabat turba parentem. Ilicet infensus calidam dum concipit iram, Confringit tabulas, totum dum surgit in ictum, Iniectumque focis uitulum dissoluit et exin Porrigit in pelagus sumptisque exinde fluentis Attonitos libare iubet: fratremque deinde Increpat offensus ualide, quod uana petentes Audierit iustaque deum uiolauerit ira. Ille pacem poscens crimen populare fatetur, Exortem sese faciens culpabilis ausi. At princeps, punire parans dementia uulgi Crimina, Leuitas totis discurrere castris Et ferrum nudare iubet atque obuia passim Corpora, cognata quamquam de plebe, ferire. Illi alacres per nota sibi diuortia currunt Oblatosque ruunt cuneos raptimque uirorum, Vltores domini, circum tria milia caedunt, Quis uicena simul studio quasi milia iungas. His gestis propheta suis iam mitior exit Aeternumque rogat populi pro crimine regem, Talibus effatus: "Peccauit turba tuorum, Rex inuicte, uirum plus quam mortalia quaerunt Pectora, mutarum pecudum simulacra colendo. His et uota dedit et numen credidit aurum. Et nunc, o domine, si dignum me prece ducis, Quam faciam fundamque tibi, dimitte reatum, Quem solus laxare potes. sin amplior illos Poena manet cunctosque tenet sententia mortis, Nomen, sancte, meum caelesti ex pagina dele, Quam scripsit ueneranda manus, cui subiacet orbis." Orantem responsa dei felicia palpant: "Quisquis me uetito peccator crimine laedit Me contra ueniens, hunc sancti pagina libri Nulla tenet nomenque nocens delebitur inde. At tu depropera captumque hinc explica cursum Promissosque locos susceptae ascribito turbae. Ac ne sollicita tangat te cura uadentem, Nuntius anterior semper gradietur euntem. Ast illos sua facta grauant, quos crimina fuscant Erecta ceruice uiros sensuque tumentes: Quapropter socio tecum non ambulo gressu." Haec populus maesto suscepit dicta reatu, Irriguoque gemit ob tanta obprobria fletu, Pollutas sumens nigranti stamine uestes. Quem bonus eloquiis uates deponere tristes Indutus luctumque iubet multumque precatur, Vt uideant, ne forte dei sit grandior ira, Si fortasse pari fuerit de crimine laesus. His actis composta sibi tentoria promit Semotisque locat castris nomenque decenter Indidit a teste, cuius sententia uera est. Illum facta deo subeuntem limina cuncti Certatim uidere uiri ipsique uicissim Gaudebant inferre gradum uel sistere contra: Cum subito (horrendum uisu) nubs fulgida caelo Labitur et summi perfundit culmina templi: Dumque pius uates graditur, dum deinde recursat, Aedibus in domini semper se condidit Auses Nusquam progrediens. at uates dicta reuoluit Cum domino consueta sibi, quaeque antea non sunt Mortali concessa uiro, deposcit, ut ora Comminus aspiciat domini ueneranda beati, Vtque deus procerem semper comitetur euntem, Quamlibet aetherius uallaret nuntius illum. Adnuitur dictisque deus sublimibus infit, Quae facienda prius, quam tanti gratia doni Obtutus pascat mundana inuisere suetos. "Heia age, deproperans rupem conscende minacem Et gressum defige tuum, ac dum meus alto Sic rediens decurrit honor. sub fornice saxi, Vmbratus mea dextra, mane, dum praepete cursu Praeteriens refero diuinae umbracula palmae. Tum tantum spectare dei postrema meantis Crura potes: uultum non fas est uisere cuiquam Spirantum ex numero, mundana quos fouet aura. Haec, fuerant ut iussa, fiunt; mox caute dolata Consimiles tabulas diuina ad iura reformat Consuetamque sibi solitis de cursibus arcem Incomitatus adit montemque accedere iuxta Non patitur cunctos ipsasque eliminat illinc Lanigeras pecudes, quia sunt contigua noxae Talia; corruptis nequaquam sancta cohaerent. Ilicet optatis domini sermonibus usus Cognoscit uentura suis seque ingerit ultro: "O domine, quem larga facit clementia magnum In caelo terraque tuis, tu mitis in aula Aetheria solusque potens, iustissimus idem, Indulgens pariter populis, quos mundus ubique Laetus habet tota dominum cum mente fatentes: Tu cunctos de fraude leuas, tu quidquid iniquum est, Condonare potes, solus quia crimine cares; Idem mortiferos solitus damnare reatus In prolem natosque patrum natosque natorum: Nobiscum praecelsa deus uirtute maneto. Nam plebs ista ferox rigida ceruice superbit; Crimine si cuius commissa piacula donas, Viuemus per saecla tui." mox sanctus ab aula Effatur dominus caeli, quae iusserat ante; Vt, cum uulnifica populus post bella quiesset, Otia respiciens, tantum consortia nosset De populo concessa suo, ne forte uirorum Incautas mentes fallaci cluderet astu Coniunx sumpta foris profanaque sacra doceret. Iamque quaterdenos celeri cum lumine soles Triuerat hic uates, nullamque adsumpserat escam Ieiunum referens ad castra ingentia pectus. Illum conspicuae fulgentem lampade flammae Obtutus timuere uirum fraterque ueretur Mortales reuocans fulgenti a lumine uisus. Nescius at uates subitae uirtutis honorem Sacrato fulsisse sibi, formidine plebis Noscitat immensi uelandum luminis ictum, Ne Iudaea cohors cum uisu auerteret aures. Sed cum pacifica domini se ad uerba ferebat, Lutea perspicuo tollebat lintea peplo. Ilicet exhibitis populo certante metallis Et quae Sidonio tinguntur uellera luto, Artibus eximiis sacratam perficit aedem. Quam dominus missa sublimis nube repleuit In tantum, ut uates non posset scandere postes Sanctificos, quamuis toto se limine uelum Panderet et foribus custos non obuius esset. Haec cum mobilibus sese dimouerat auris. Castra mouebantur; nox rursum sueta reuerti Fulgebat rubrae nimio de lumine flammae, Dum uolucris deferuet apex numenque praesentat.