# Natalicia 27

Nascere, quae tardo semper mihi redderis ortu
Mox et in occasum properans fugis, aegra redire,
Ales abire, dies. nam te per longa morantem
Tempora, dum tardi nitens rota uertitur anni,
Sustineo intentis affecto pectore uotis.
Quam cuperem totis mihi te lucere diebus,
Vel si quando uenis, ita compensare moras, ut
Aestiuis posses spatiis producere lucem
Aut illum pensare diem, qui sistere iussis
Sideribus longo lassauit lumine mundum,
Humanos duplicans dilata nocte labores.
Nunc te, cara dies, rapido nimis aere nobis
Temporis hiberni lex subtrahit et breuiatas
Cogit hiems horas cita lumine, pigra tenebris.
Sed bene quod tibi sol, Felix, cui gratia perpes,
Illustrante micat Christo propriumque coruscat
Natali iubar ipse suo neque conditur umquam
Casibus occiduis aeterni splendor honoris.
I, fugitiua dies, elabere, non reuocabo,
Nec te iam querar esse breuem, quia te sine Felix
Semper inextincto praesens mihi lumine fulget.
Si natalis abest, plus est quod iugiter ipse
Lux huius natalis adest. nec enim ille die fit
Sanctus, cuius honor celebrandi causa diei est.
Quod si natalem reliquis praestare diebus
Turba facit, solito quae densius ad sacra currit
Limina, conferta prope semper plebe uidemus
Natalem Felicis agi. nam quae, rogo, uotis
Cassa dies oritur uel magnis rara cateruis?
Sed tamen hanc speciale decus retinere fatebor
Iure diem, expleto quondam qua contigit aeuo
Ponere terrenos habitus et ad alta uocari
Sidera Felicem retinendum sede beata.
Firmat enim ratio ista fidem, quae tempora certis
Distinguit titulis sacrosque per annua signat
Festa dies, quibus ad domini miracula quondam
Antiqui tremuere patres, horrenda sinistris
Et semper celebranda piis, quia commoda sanctis,
Dura fuere malis. testis Memphitica tellus
Et mare tunc factum sanctis humus, aequor iniquis,
Ceteraque his paria Aegypto multasque per oras
Gesta deo memori nobis recoluntur amore.
Sic aeque diuina feruntur munera Christi:
Vt ueneranda dies cunctis, qua uirgine natus
Pro cunctis hominem sumpsit deus, utque deinde,
Qua puerum stella duce mystica dona ferentes
Suppliciter uidere magi, seu qua magis illum
Iordanis trepidans lauit tinguente Iohanne
Sacrantem cunctas recreandis gentibus undas,
Siue dies eadem magis illo sit sacra signo,
Quo primum deus egit opus, cum flumine uerso
Permutauit aquas praedulcis nectare uini.
Quid paschale epulum? nam certe iugiter omni
Pascha die cunctis ecclesia praedicat oris,
Contestans domini mortem cruce, de cruce uitam
Cunctorum; tamen hoc magnae pietatis in omnes
Grande sacramentum praescripto mense quotannis
Totus ubique pari famulatu mundus adorat,
Aeternum celebrans rediuiuo corpore regem.
Hoc sollemne dies sequitur (septem numeramus
Hebdomadas, et lux populis festiua recurris),
Qua sanctus quondam caelo demissus ab alto
Spiritus ignito diuisit lumine linguas,
Vnus et ipse deus diuersa per ora cucurrit
Omnigenasque uno sonuit tunc are loquellas,
Omnibus ignotas tribuens expromere uoces,
Quisque suam ut gentem peregrino agnosceret ore
Externamque suo nesciret in ore loquellam.
Barbarus ipse sibi non notis nota canebat
Verba, suis aliena loquens; sed in omnibus unum
Voce deum uaria laudabat spiritus unus.
Vt citharis modulans unius uerbere plectri
Dissona fila mouet uel qui perflantia textis
Labra terit calamis, licet. unum carmen ab uno
Ore ferat, non una sonat uariosque magistra
Temperat arte sonos, arguta foramina flatu
Mobilibusque regit digitis clauditque aperitque,
Vt rapida uice dulcis eat redeatque cauernis
Currens aerio modulabilis aura meatu,
Explicet irruptos animata ut tibia cantus:
Sic deus omnisonae modulator et arbiter unus
Harmoniae, per cuncta mouet quam corpora rerum,
Et naturae opifex deus omnis et artis, in omni
Fons opere et finis, faciens bona factaque seruans,
Ipse manens in se media pietate uicissim,
Qua pater in uerbo, qua filius in patre regnat,
Quo sine nil factum, per quem sata cuncta in eodem
Consistunt, idem nouat omnia principe uerbo,
Qui cruce purpurea pretiosi sanguinis ostro
Arduus ascensu uolucri penetrauit in alta
Nube super Cherubin uolitans seditque parenti
Dexter et inde suis caelestia dona profudit,
Spiritum ab unigena sanctum et patre procedentem,
Qui deus ipse deo ueniens licet adsit ubique,
Conspicuo tamen adlapsu ruit igneus illic,
Pubis apostolicae concors ubi coetus agebat,
Moxque nouo sonitu multis ex urbe coactis
Omni ex gente uiris sedit quasi flamma per omnes
Et simul in cunctis spiramine dissonus uno,
Vt lyricas facili modulatus pectine chordas,
Diuiduis eadem cecinit praeconia linguis,
Incutiens uarias humana per organa uoces.
Talis ubi lectas impleuit crapula mentes,
Ructauere sacras ieiuno gutture laudes
Ebria corda deo; quis me miseratus ab isto
Flumine potabit, quod sobriat ebrietate?
Ergo uelut caelum stellis et floribus arua
Temporibusque annos dominus, sic ipsa diebus
Tempora distinxit festis, ut pigra diurnis
Ingenia obsequiis saltem discrimine facto
Post interuallum reduci sollemnia uoto
Sancta libenter agant residesque per annua mentes
Festa parent domino, quia iugiter intemeratos
Iustitiae seruire piget, delinquere suetis
Parcere peccato labor est. decurritur omni
Valle, per ascensum non est euadere cursu.
Hinc uia labendi procliuior et uia uitae
Durior; illa capax multis, haec ardua paucis.
Inde bonus dominus cunctos pietatis ut alis
Contegat, inualidis niti uirtutis ad arcem
Congrua sanctorum dedit interualla dierum,
Vt saltem officiis mediocribus ultima Christi
Vestimenta legant, et eos uel fimbria sanet,
Qui non extorres penitus regione salutis
Intra perpetuae stabulant praesepia uitae,
Longinqui primis, non longo fine secundis.
Primus enim uitae gradus est pertexere cunctos
Continua bonitate dies et tempore toto
Pascha sacrum Christi cultu celebrare pudico.
Quod si mixta seges tribulis mihi germinat et cor
Incultum stimulat terreni spina laboris,
Vel festis domino studeam me offerre diebus,
Vt uel parte mei tangam confinia uitae,
Corpore ne toto trahar in consortia mortis.
Quamquam igitur iugi nos, qui statione propinqua
Accolimus, sancti potiamur honore patroni,
Quem et sine natali deuota frequentia semper
Concelebrat, tamen ut proprii per erilia uernae
Festa relaxemur curis et uota canamus,
Huius laetitiae princeps psallentibus ibo
Fratribus et socium ducam quasi signifer agmen.
Nam licet e uaria populi regione frequentes
Comparibus uotis hodie pia gaudia fundant,
Me tamen uberius decet atque insignius isto
Exultare die, quia nemo obstrictior est me
Debitor huic, cui priuato specialius astro
Ista dies tantum peperit sine fine patronum.
Salue, cara dies, salue, mihi lux mea, salue,
Semper festa mihi; sed in hoc mihi clarior anno
Orta refulsisti, quia cum Felicis honore
Nicetam reuehis, sanctorum ut amore duorum
Binum habeam natalem hodie, quo corpore sumpti
Martyris excessum celebrans et corpore prompti
Ecce sacerdotis reditum satiatus adoro,
Suscipiens humili metantem in pectore Christum.
Exsultet mea nunc anima edicatque quod olim
Sponsa canebat amans domino uocalis amanti:
Imber abit, discessit hiems, uos turturis altae
In nostra tellure sonat, dat uitis odorem,
Florida et in terris miramur lilia caeli.
Vnde repente, precor, uersa uice temporis annus
Ver agit et gelidis flores uisuntur in agris?
Iunctus adest domini Christi comitatus amicis
Nicetes; hinc uernat hiems, hinc undique nobis
Spirat odoratos uegetabilis aura uapores;
Hoc de corde uenit benedicti spiritus agri.
Vita pudicitiae et liquido mens candida uero
Nicetam faciunt, flores et aromata Christi.
Munere quid tanto dignum uel corde uel ore
Pauper et insipiens et paruulus edere possim?
Ipso nunc Felice opus est et in hoc mihi munus,
Sumat ut a Christo, mihi quas impertiat ipse,
Vt digne sibi grater, opes. et nunc mihi uellem
Viua perennis aquae manarent flumina uentre,
Vt non ore meo sed Christi munere possem
Laetitiam enarrare meam, quae munere Christi
Vberius solito placidum mihi pectus inundat
Natalemque mihi duplicat Felicis amore
Multiplici. uideo praesenti lumine coram
Niceten ridere mihi, uisoque parente,
Cuius prae cunctis amor in me regnat, et ipse
Nicetes fio, benedicti nominis instar
Mente gerens, quae nunc uoto uictore triumphat.
Hunc ego conspiciens longo post tempore longe
Natali uenisse tuo, clarissime Felix,
Nonne tua ducente manu aduentasse fatebor?
Nam quis tam claro poterit non cernere signo
Hoc prece mi uenisse tua, ut, quod sumere uotis
Vis poteram aut ipso saltem mihi fingere somno,
Nicetam rursus coram Felicis in ipso
Natali uisu simul amplexuque tenerem
Atque iterum sub eo canerem mea debita, Felix,
Auditore tibi. sed quid faciam rogo pauper
Diuitis assideo mensae et miser audeo magnis
Insertare manum dapibus; neque cogito quod me
Talia consimili uice, qualia sumo, parare
Conueniat dignumque isto dare iudice uerbum.
Quare inopi da, sancte, tuo, ut te digna patrono
Et pariter condigna tuo loquar ausus amico.
Posco tuos, Felix, tecum ad tua uota parentes.
Quae tua uota loquor, mea sunt et uerius haec sunt
Vota mea; at tibi celsus honor terrena recusat
Gaudia. sed quia nostra tuae sunt gaudia palmae
Et tua dignaris tibi ducere uota tuorum,
Ergo tuos etiam, Felix, imploro parentes;
Hic quoque ades, mihi nunc poscas ut adesse uocatos.
Qui colitis laetos paradisi caelitus hortos
Quique sub excelsa domini requiescitis ara,
Pulcher apostolici chorus agminis et patriarchae,
Gens prior, ambo chori procerum, quos agmine bino
Per duodena deus signauit nomina patres
Gentibus et populis regnum ad caeleste uocandis,
Vos etiam, sancti, supplex deposco, prophetae,
In nostra qui carne deum fore praececinistis,
Vos quoque corporibus caesis et sanguine fuso
Occisum et uiuum testati martyres agnum,
Omnes diuinis a fontibus una propago,
Quos pius Abraham sacer Isac lenis Iacob
Progenuere deo per inenumerabile semen
Et bifidum meritis caelestibus atque caducis,
Aequantes his astra poli, his telluris harenam.
Credo equidem uos officio pietatis ad istum
Vndique conuenisse diem Felicis amore,
Vt confessoris socii celebretis honorem.
Non autem tanti mihi sum praesumptor honoris,
Vt sanctos idcirco meis modo protinus omnes
Sensibus aspirare precer quasi munere tanto
Dignus, ut illa meo resonet uox turturis ore,
Quam totum tellus audiuit laeta per orbem,
Sed quia uox diuina decet Felicis honorem
Et quia Nicetes, domini puer atque sacerdos,
Longinqua tellure mihi modo missus ad istum
Ecce diem uenit, uir tam bonus ore magistro
Quam sacer est uictore animo uel corpore uicto.
O mihi fulminea Cherubin si forcipe sumptum
Carbonem ex ipsa domini procul efferat ara
Et peccatoris male pinguia labra perurat,
Vt defaecato concretis sordibus ore,
Non ut ab ore meo, sed ut auditoris ab ore,
Ipsius hausta meo depromam dignius ore,
Ne peccatoris stolidi sermo asper et aeger
Et uiolet castas et doctas uerberet aures!
Sed quoniam lateri meus assidet ipse magister,
Comminus e regione situm uenerante frequenter
Lumine conspiciam; forsan sapientis ab ore,
Vt quondam effetae pecudes pastoris Iacob,
Concipiam sterili fecundos pectore sensus.
Namque et Nicetes domino benedictus ut ille
Mitis, ut Israel ouibus quoque pastor et haedis
Ante lacum uiuentis aquae sedet; hic etiam tres
Corde pari trina sibi legit ab arbore uirgas,
Quis in aqua positis pecus aduocat et coeuntes
Ingrauidat uirgisque tribus concepta colorat,
Vt de interrasa uariatis cortice uirgis
Insignita gregis sancti fetura probetur.
At pecori Laban non est nota. sed nota uitae;
Nam nota mortis erit Christo non esse notatos.
Sic animas steriles in nomine gratia trino
Innouat, et uerbi coitu uir spiritus implet
Conceptosque deo notat intus eclesia fetus
Virgineo fecunda utero materque salutis,
Dum uirgis intenta tribus bibit uuida uerbi
Semina et aeterni signatur lumine uultus.
Hinc sterilis peperit septem et defecit abundans
Dilatante deo tenues, tenuante superbos.
Sic ego Niceta uiso quasi fonte reperto
Sicut ouis sitiens ad uiua fluenta cucurri
Aridus et sensi mea protinus ubera tendi,
Attentusque diu pascentis in ora magistri
Inspexi docto uarias in pectore uirgas
Conspectumque bibi per lumina fixa colorem,
Et me diuinis sparsit mens roscida guttis.
Sed tamen in tribus his, quia uenit mentio, uirgis,
Si placet, inspiciamus adhuc mysteria regni.
Tres patriarcha sibi trina legit arbore uirgas,
Spirantem storacis, leuem platano, nuce firmam.
Spiritus in platano est, uirgo in storace, in nuce Christus.
Nam patulos platanus ramos expandit in umbras;
Sanctus inumbrata formauit uirgine Christum
Spiritus, et storacis puto uirga sit arbore Dauid
Prompsit odoratum quae uirgo puerpera florem.
Virga nucis Christus, quoniam in nucibus cibus intus,
Testa foris et amara super uiridi cute cortex.
Cerne deum nostro uelatum corpore Christum,
Qui fragilis carne est, uerbo cibus et cruce amarus;
Dura superficies, uerbum crucis et crucis esca est,
Caelestem Christi claudens in carne medullam.
Sed cruce dulcis item, quia protulit arbore uitam
Vita deus noster; ligno mea uita pependit,
Vt staret mea uita deo. quid, uita, rependam
Pro uita tibi, Christe, mea? nisi forte salutis
Accipiam calicem, quo me tua dextra propinet,
Vt sacro mortis pretiosae proluar haustu.
Sed quid agam? neque si proprium dem corpus in ignes
Vilescamque mihi, nec sanguine debita fuso
Iusta tibi soluam, quia me reddam tibi pro me,
Et quicquid simili uice fecero, semper ero impar,
Christe, tibi, quia tu pro me mea, non tua, Christe,
Debita soluisti, pro seruis passus iniquis.
Quis tibi penset amor? dominus mea forma fuisti,
Vt seruus tua forma forem; et res magna putatur.
Mercari propriam de re pereunte salutem?
Perpetuis mutare caduca et uendere terram,
Caelum emere? ecce deus quanto me carius emit
Morte crucis? passus, deiectus imagine serui,
Vt uiles emeret pretioso sanguine seruos.
Sed quid agam? intuto temerarius euehor alto,
Ausus in excelsum fragili me credere pinna;
Martyris egregii natalem, qui meus est mos,
Materia leuiore canens, in summa repente
Emicui, super astra uolans mentemque procacem
Ad rerum fontem misso sermone tetendi.
Vnde mihi hos animos? quae me leuat aura superbum?
Non agnosco tumens mea pectora; maior agit mens.
Sentio Nicetam, dum proximus assidet et me
Tangit et adiuncto lateri uicinus anhelat.
Acer anhelantis iuxta me spiritus intrat
Insolitumque potens meditanti suscitat ignem,
Frigentes animans admoto fomite fibras.
Sed reprimam tumidos flatus nec magna super me
Exiguus spirabo loqui referarque relicta
Paruus humo et plano modici pede carminis ibo.
Quamuis Felicis meritum sublime profari
Non possim sine laude dei, tu, sancte, paterno
Suscipe me, Niceta, sinu, et dum pectore docto
Sustineor caput in blando mihi corde reclinans,
Sal tuus insulsum me condiat et sitientes
Diues uena riget riuo mihi perpete sensus.
Dicam iterum gaudens et adhuc uix muneris huius
Credulus ingeminabo rogans: dic, quaeso, redisti
Teque ipsum teneo Nicetam, in quo hactenus aeger
Noctes atque dies anima tabente pependi?
Venisti tandem quarto mihi redditus anno?
Sed grates Christo, quia te uel sero reuexit.
Quam metui ne te mediis regionibus hostis
Disclusum opposita bellorum nube teneret!
Sed desideriis superantibus obuia nobis
Vincula rupisti, nec te mare nec labor ullus
Nec Gothici tenuere metus nec frigora longis
Dura uiis; uere in tantis, Niceta, fuisti
Casibus affectu uictus uictorque benigno,
Fortis et infirmus pariter, sed utrumque potenter.
Victus amicitia, uictus Felicis amore,
Vicisti duros tenera pietate labores.
Nunc age, sancte parens, aurem mihi dede manumque;
Nodemus socias in uincula mutua palmas
Inque uicem nexis alterno foedere dextris
Sermones uarios gressu spatiante seramus.
Enarrare libet simul et monstrare parenti
Sollicito nostros toto quo defuit actus
Tempore. nam cui iure magis mea gesta retexam
Felicisque manu nobis operata reuoluam,
Quam cui cura sumus? gemino qui iure magistri
Et patris ut bene gesta probet, sic improba damnet,
Corrigat errata et placidus disponat agenda;
Imperfecta iuuet precibus, perfecta sacerdos
Dedicet, atque ita se Felicis in aedibus ultro
Atque citro referat, tamquam ipsum pectore toto
Felicem gerat et patria se iactet in aula.
Ergo ueni, pater, et socio mihi iungere passu,
Dum te circumagens operum per singula duco.
Ecce uides istam, qua ianua prima receptat,
Porticus obscuro fuerat prius obruta tecto;
Nunc eadem noua pigmentis et culmine creuit.
Ast ubi consaeptum quadrato tegmine circa
Vestibulum medio reseratur in aethera campo,
Hortulus ante fuit male culto caespite, rarum
Area uilis holus nullos praebebat ad usus.
Interea nobis amor incidit hoc opus isto
Aedificare loco; namque hunc res poscere cultum
Ipsa uidebatur, uenerandam ut martyris aulam
Eminus aduersa foribus de fronte reclusis
Laetior illustraret honos et aperta per arcus
Lucida frons bifores perfunderet intima largo
Lumine, conspicui ad faciem conuersa sepulchri,
Quo tegitur posito sopitus corpore martyr,
Qui sua fulgentis solii pro limine Felix
Atria bis gemino patefactis lumine ualuis
Spectat ouans gaudetque piis sua moenia uinci
Coetibus atque amplas populis gaudentibus aulas,
Laxari densas numerosa per ostia turbas.
Ipsaque, qua tumulus sacrati martyris extat,
Aula nouos habitus senio purgata resumpsit.
Trina manus uariis operata decoribus illam
Excoluit, biiuges laqueari et marmore fabri,
Pictor imaginibus diuina ferentibus ora.
Ecce uides quantus splendor uelut aede renata
Rideat insculptum camera crispante lacunar.
In ligno mentitur ebur, tectoque superne
Pendentes lychni spiris retinentur aenis
Et medio in uacuo laxis uaga lumina nutant
Funibus, undantes flammas leuis aura fatigat.
Quaeque prius pilis stetit, haec modo fulta columnis,
Vilia mutato spreuit caementa metallo.
Sed rursum redeamus in atria. conspice sursum
Impositas longis duplicato tegmine cellas
Porticibus, metanda bonis habitacula digne,
Quos huc ad sancti iustum Felicis honorem
Duxerit orandi studium, non cura bibendi.
Nam quasi contignata sacris cenacula tectis
Spectant de superis altaria tuta fenestris,
Sub quibus intus habent sanctorum corpora sede
Namque et apostolici cineres sub caelite mensa
Depositi placitum Christo spirantis odorem
Pulueris inter sancta sacri libamina reddunt.
Hic pater Andreas, hic qui piscator ad Argos
Missus uaniloquas docuit mutescere linguas;
Qui postquam populos ruptis erroris iniqui
Retibus explicuit traxitque ad retia Christi,
Thessalicas fuso damnauit sanguine Patras.
Hic et praecursor domini et baptista Iohannes,
Idem euangelii sacra ianua metaque legis,
Hospes et ipse mei ueniens Felicis ad aulas,
Parte sui cineris fraternum funus honorat.
Hic dubius gemino Didymus cognomine Thomas
Adiacet; hunc Christus pauidae cunctamine mentis
Pro nostra dubitare fide permisit, ut et nos
Hoc duce firmati dominumque deumque trementes
Viuere post mortem uero fateamur Iesum
Corpore, uiua suae monstrantem uulnera carnis,
Vt ueniente die, qua iam manifestus aperta
Luce deus ueniet, cruciata in carne coruscum
Agnoscant trepidi quem confixere rebelles.
Hic medicus Lucas prius arte, deinde loquella,
Bis medicus Lucas; ut quondam corporis aegros
Terrena curabat ope, et nunc mentibus aegris
Composuit gemino uitae medicamina libro.
His socii pietate fide uirtute corona
Martyres Agricola et Proculo Vitalis adhaerens
Et quae Chalcidicis Euphemia martyr in oris
Signat uirgineo sacratum sanguine litus.
Vitalem Agricolam Proculumque Bononia condit,
Quos iurata fides pietatis in arma uocauit
Parque salutiferis texit uictoria palmis
Corpora transfixos trabalibus inclita clauis.
Hic et Nazarius martyr, quem munere fido
Nobilis Ambrosii substrata mente recepi;
Culmina Felicis dignatur et ipse cohospes
Fraternasque domos priuatis sedibus addit.
Quamuis sancti omnes toto simul orbe per unum
Sint ubicumque deum, quo praesentantur ubique
Corporis ut sua membra deo, sed didita sanctis
Sunt loca corporibus, neque tantum, qua iacet ora
Totum corpus, ibi positorum gratia uiuit;
Sed quacumque pii est pars corporis, et manus extat
Contestante deo moriti documenta beati,
Magna et in exiguo sanctorum puluere uirtus
Clamat apostolici uim corporis indice uerbo.
His igitur uicinus erit quicumque supernis
Castus aget tectis et qui procul aduena recto
Percitus affectu sanctas properarit ad aedes;
Cum uelit oratum Christo secretus adire,
Siue die seu nocte uelit sua promere uota,
Impiger attiguo de limine prodeat hospes.
Hoc etiam mirare, domus quod martyris alta
Lege sacramenti per limina trina patescit
(Fassus enim est unum trino sub nomine regnum).
Et quod contextae iunctis sibi molibus aedes
Iure pio signant, quoniam, etsi culmina plura
Sint domibus structis, sanctae tamen unica pacis
Est domus et multis unum concordia membris
Corpus agit, cui compago stat uertice Christi.
Forsitan haec inter cupidus spectacula quaeras,
Vnde replenda sit haec tot fontibus area diues,
Cum procul urbs et ductus aquae prope nullus ab urbe
Exiguam huc tenui dimittat limite guttam.
Respondebo, nihil propria nos fidere dextra,
Nil ope terrena confidere, cuncta potenti
Deposuisse deo et fontes praesumere caelo.
Denique cisternas astruximus undique tectis,
Capturi fundente deo de nubibus amnes,
Vnde fluant pariter plenis caua marmora labris.
Quod si etiam interdum obueniat defectus aquarum,
Ordine disposito uarias distincta figuras
Concharumque modis et pictis florida metis
Forte erit et siccis spectabilis area uasis.
Namque tenes etiam magna Salomonis in aede
Quam fuerit decori siccum mare, quod sapiens rex
Aere dedit solido et tauris suspendit aenis.
Aspice nunc aliud latus: ut sit porticus una,
Et paries mediis spatio bipatente columnis
Culmine discretas aditu sibi copulat aulas.
Tempus in hanc transire oculis peragrantibus aedem,
Quae longum reserata latus, cum lumine caeli
Acquirit spatium tecti, quod in atria iuncta
Panditur, insertos socians disiuncta per arcus
Et populis rigui praebet spectacula campi,
Quem tamen includunt structo circumdata saepto
Moenia, ne pateant oculis sacra tecta profanis
Vestibulumque patens aurae defendant operta.
Nec mirere sacras spatiis accrescere caulas;
Crescit ubique potens aeterni gloria Christi,
Sanctorum cumulatur honor, deus omnibus unus
Noscitur, illustrat quia sanctus spiritus orbem,
Cumque coaeterno regnat patre filius heres,
Inde propagato pia gratia lumine ueri
Multiplicat populis aeternae semina uitae.
Et quia pastor oues auget bonus, ampla redemptis
Crescere cum gregibus fauet altus ouilia Christus.
Ingredere haec psalmis recinens, antistes, et hymnis
Et mea uota refer domino et tua gaudia uotis
Iunge meis, celebrans communis festa patroni.
Tempore oportuno pro peccatore rogabis
Gaudentem dominum de confessoris honore.
Hoc duce procliui tua tramite uota ferentur,
Felix diuinas tibi praeuius ibit ad aures,
Teque sacris psalmisque simul deuota litante
Obsequia placido descendet numine Christus,
Vt populum templumque sacra caligine uelet,
Infundens niueam per operta sacraria nubem.
Nunc uolo picturas fucatis agmine longo
Porticibus uideas paulumque supina fatiges
Colla, reclinato dum perlegis omnia uultu.
Qui uidet haec uacuis agnoscens uera figuris
Non uacua fidam sibi pascit imagine mentem.
Omnia namque tenet serie pictura fideli,
Quae senior scripsit per quinque uolumina Moyses,
Quae gessit domini signatus nomine Iesus,
Quo duce Iordanis suspenso gurgite fixis
Fluctibus a facie diuinae restitit arcae.
Vis noua diuisit flumen; pars amne refuso
Constitit et fluuii pars in mare lapsa cucurrit
Destituitque uadum, et ualidus qua fonte ruebat
Impetus astrictas alte cumulauerat undas
Et tremula compage minax pendebat aquae mons,
Despectans transire pedes arente profundo
Et medio pedibus siccis in flumine ferri
Puluerulenta hominum duro uestigia limo.
Iam distinguentem modico Ruth tempora libro,
Tempora Iudicibus finita et Regibus orta,
Intentis transcurre oculis; breuis ista uidetur
Historia, at magni signat mysteria belli,
Quod geminae scindunt sese in diuersa sorores.
Ruth sequitur sanctam quam deserit Orpha parentem;
Perfidiam nurus una, fidem nurus altera monstrat:
Praefert una deum patriae, patriam altera uitae.
Nonne, precor, toto manet haec discordia mundo
Parte sequente deum uel parte ruente per orbem?
Atque utinam pars aequa foret necis atque salutis!
Sed multos uia lata capit facilique ruina
Labentes prono rapit irreuocabilis error.
Forte requiratur quanam ratione gerendi
Sederit haec nobis sententia, pingere sanctas
Raro more domos animantibus assimulatis.
Accipite et paucis temptabo exponere causas.
Quos agat huc sancti Felicis gloria coetus,
Obscurum nulli; sed turba frequentior hic est
Rusticitas non cassa fide neque docta legendi.
Haec assueta diu sacris seruire profanis
Ventre deo, tandem conuertitur aduena Christo,
Dum sanctorum opera in Christo mirantur aperta.
Cernite quam multi coeant ex omnibus agris
Quamque pie rudibus decepti mentibus errent.
Longinquas liquere domus, spreuere pruinas
Non gelidi feruente fide; et nunc ecce frequentes
Per totam et uigiles extendunt gaudia noctem,
Laetitia somnos, tenebras funalibus arcent.
Verum utinam sanis agerent haec gaudia uotis
Nec sua liminibus miscerent pocula sanctis.
Quamlibet et ieiuna cohors potiore resultet
Obsequio, castis sanctos quae uocibus hymnos
Personat et domino cantatam sobria laudem
Immolat: ignoscenda tamen puto talia paruis
Gaudia quae ducunt epulis, quia mentibus error
Irrepsit rudibus; nec tantae conscia culpae
Simplicitas pietate cadit, male credula sanctos
Perfusis halante mero gaudere sepulchris.
Ergo probant obiti quod damnauere magistri?
Mensa Petri recipit quod Petri dogma refutat?
Vnus ubique calix domini, est cibus unus et una
Mensa domusque dei. discedant uina tabernis;
Sancta precum domus est ecclesia; cede sacratis
Liminibus, serpens. non hac male ludus in aula
Debetur, sed poena tibi; ludibria misces
Suppliciis, inimice, tuis. idem tibi discors
Tormentis ululas atque inter pocula cantas.
Felicem metuis, Felicem spernis inepte,
Ebrius insultas, reus oras; et miser ipso
Iudice luxurias, quo uindice plecteris ardens.
Propterea uisum nubis opus utile totis
Felicis domibus pictura ludere sancta,
Si forte attonitas haec per spectacula mentes
Agrestum caperet fucata coloribus umbra,
Quae super exprimitur titulis, ut littera monstret
Quod manus explicuit, dumque omnes picta uicissim
Ostendunt releguntque sibi, uel tardius escae
Sint memores, dum grata oculis ieiunia pascunt,
Atque ita se melior stupefactis inserat usus,
Dum fallit pictura famem; sanctasque legenti
Historias castorum operum surrepit honestas
Exemplis inducta piis; potatur hianti
Sobrietas, nimii subeunt obliuia uini.
Dumque diem ducunt spatio maiore tuentes,
Pocula rarescunt, quia per miracula tracto
Tempore iam paucae superant epulantibus horae.
Quod superest ex his, quae facta et picta uidemus,
Materiam orandi pro me tibi suggero poscens,
Rem Felicis agens ut pro me sedulus ores.
Et decet, ut quem mente pia comitaris eundem
Et mentis facie referas animoque sequaris
Par in amore mei; nec enim miser ambigo amari
Martyre, uel modici dignatus amore catelli,
Cum mihi uita domus res gratia gloria panis
Sit Felix donante deo. quo praesule posce
Montibus in sanctis mea fundamenta locari
Et coeptam peragi irrupto molimine turrem.
De Genesi, precor, hunc orandi collige sensum,
Ne maneam terrenus Adam, sed uirgine terra
Nascar et exposito ueteri noua former imago.
Educar tellure mea generisque mei sim
Degener et sponsae festinem ad mellea terrae
Flumina, Chaldaei seruatus ab igne camini.
Sim facilis tectis quasi Lot fore semper aperta,
Liberer ut Sodomis; neque uertam lumina retro,
Ne salis in lapidem uertar sale cordis egenus.
Hostia uiua deo tamquam puer offerar Isac
Et mea ligna gerens sequar almum sub cruce patrem.
Inueniam puteos, sed ne, precor, obruat illos
Inuidus et uiuentis aquae caecator Amalech.
Sim profugus mundi, tamquam benedictus Iacob
Fratris Edom fugitiuus erat, fessoque sacrandum
Supponam capiti lapidem Christoque quiescam.
Sit mihi castus amor, sit et horror amoris iniqui,
Carnis ut illecebras uelut inuiolatus Ioseph
Effugiam uinclis exuto corpore liber
Criminis et spolium mundo carnale relinquam.
Tempus enim longe fieri complexibus, instat
Summa dies, prope iam dominus, iam surgere somno
Tempus et ad domini pulsum uigilare paratos.
Sit mihi ab Aegypto bonus exitus, ut duce lege
Diuisos penetrans undosi pectoris aestus
Fluctibus euadam rubris dominique triumphum
Demerso Pharaone canam, cui supplice uoto
Exsultando tremens et cum formidine gaudens
Ipsius pia dona, meos commendo labores.
Assere, Niceta, prece quod precor, et simul omnes,
Qui simul huc sancta pro religione coistis,
Deuoti domino et gratantes dicite mecum:
Haec tibi, Christe deus, tenui fragilique paratu
Pro nobis facimus; nec enim te, summe creator,
Facta manu capiunt, toto quem corpore mundus
Non capit, angustum cui caelum terraque punctum est.
Sed sanctis sine fine tuis deuota ferentes
Obsequia exiguo magnos ueneramur honore,
Sperantes illis exoratoribus, ut tu
In nobis operum ponas perfecta tuorum
Culmina et exstructis habitator mentibus adsis.