Bella per Emathios plus quam ciuilia campos, Iusque datum sceleri canimus, populumque potentem In sua uictrici conuersum uiscera dextra, Cognatasque acies, et rupto foedere regni Certatum totis concussi uiribus orbis In commune nefas, infestisque obuia signis Signa, pares aquilas et pila minantia pilis. Quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri Gentibus inuisis Latium praebere cruorem! Cumque superba foret Babylon spolianda trophaeis Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta, Bella geri placuit nullos habitura triumphos? Heu quantum terrae potuit pelagique parari Hoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae, Vnde uenit Titan, et nox ubi sidera condit, Quaque dies medius flagrantibus aestuat horis Et qua bruma rigens ac nescia uere remitti Astringit Scythicum glaciali frigore pontum! Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes, Et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo. Tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi, Totum sub Latias leges cum miseris orbem, In te uerte manus; nondum tibi defuit hostis. At nunc semirutis pendent quod moenia tectis Vrbibus Italiae lapsisque ingentia muris Saxa iacent nulloque domus custode tenentur Rarus et antiquis habitator in urbibus errat, Horrida quod dumis multosque inarata per annos Hesperia est desuntque manus poscentibus aruis, Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor Poenus erit; nulli penitus descendere ferro Contigit; alta sedent ciuilis uulnera dextrae. Quod si non aliam uenturo fata Neroni Inuenere uiam magnoque aeterna parantur Regna deis caelumque suo seruire Tonanti Non nisi saeuorum potuit post bella gigantum, Iam nihil, o superi, querimur, scelera ista nefasque Hac mercede placent; diros Pharsalia campos Impleat et Poeni saturentur sanguine manes; Vltima funesta concurrant proelia Munda; His, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores Accedant fatis et quas premit aspera classes Leucas et ardenti seruilia bella sub Aetna: Multum Roma tamen debet ciuilibus armis, Quod tibi res acta est. te, cum statione peracta Astra petes serus, praelati regia caeli Excipiet gaudente polo; seu sceptra tenere, Seu te flammigeros Phoebi conscendere currus, Telluremque nihil mutato sole timentem Igne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni Cedetur, iurisque tui natura relinquet, Quis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi. Sed neque in arctoo sedem tibi legeris orbe, Nec polus auersi calidus qua uergitur austri, Vnde tuam uideas obliquo sidere Romam. Aetheris immensi partem si presseris unam, Sentiet axis onus. librati pondera caeli Orbe tene medio; pars aetheris illa sereni Tota uacet, nullaeque obstent a Caesare nubes. Tum genus humanum positis sibi consulat armis, Inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem Ferrea belligeri compescat limina Iani. Sed mihi iam numen, nec, si te pectore uates Accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem Sollicitare deum Bacchumque auertere Nysa: Tu satis ad uires Romana in carmina dandas. Fert animus causas tantarum expromere rerum, Immensumque aperitur opus, quid in arma furentem Impulerit populum, quid pacem excusserit orbi: Inuida fatorum series summisque negatum Stare diu nimioque graues sub pondere lapsus Nec se Roma ferens. sic cum compage soluta Saecula tot mundi suprema coegerit hora, Antiquum repetens iterum chaos, omnia mixtis Sidera sideribus concurrent, ignea pontum Astra petent, tellus extendere litora nolet Excipietque fretum, fratri contraria Phoebe Ibit et obliquum bigas agitare per orbem Indignata diem poscet sibi, totaque discors Machina diuulsi turbabit foedera mundi. In se magna ruunt; laetis hunc numina rebus Crescendi posuere modum. Nec gentibus ullis Commodat in populum terrae pelagique potentem Inuidiam Fortuna suam: tu causa malorum Facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam In turbam missi feralia foedera regni. O male concordes nimiaque cupidine caeci! Quid miscere iuuat uires orbemque tenere In medio? Dum terra fretum terramque leuabit Aer et longi uoluent Titana labores Noxque diem caelo totidem per signa sequetur, Nulla fides regni sociis, omnisque potestas Impatiens consortis erit. nec gentibus ullis Credite, nec longe fatorum exempla petantur: Fraterno primi maduerunt sanguine muri. Nec pretium tanti tellus pontusque furoris Tunc erat: exiguum dominos commisit asylum. Temporis angusti mansit concordia discors, Paxque fuit non sponte ducum; nam sola futuri Crassus erat belli medius mora. qualiter undas Qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos Nec patitur conferre fretum, si terra recedat, Ionium Aegaeo franget mare: sic ubi saeua Arma ducum dirimens miserando funere Crassus Assyrias Latio maculauit sanguine Carrhas, Parthica Romanos soluerunt damna furores. Plus illa uobis acie quam creditis actum est, Arsacidae: bellum uictis ciuile dedistis. Diuiditur ferro regnum, populique potentis, Quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem Non cepit fortuna duos. nam pignora iuncti Sanguinis et diro ferales omine taedas Abstulit ad manes Parcarum Iulia saeua Intercepta manu. quod si tibi fata dedissent Maiores in luce moras, tu sola furentem Inde uirum poteras atque hinc retinere parentem Armatasque manus excusso iungere ferro, Vt generos soceris mediae iunxere Sabinae. Morte tua discussa fides, bellumque mouere Permissum ducibus. stimulos dedit aemula uirtus: Tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphos Et uictis cedat piratica laurea Gallis, Magne, times; te iam series ususque laborum Erigit impatiensque loci fortuna secundi. Nec quemquam iam ferre potest Caesarue priorem Pompeiusue parem. quis iustius induit arma? Scire nefas; magno se iudice quisque tuetur: Victrix causa deis placuit, sed uicta Catoni. Nec coiere pares. alter uergentibus annis In senium longoque togae tranquillior usu Dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor Multa dare in uulgus, totus popularibus auris Impelli, plausuque sui gaudere theatri, Nec reparare nouas uires, multumque priori Credere fortunae. stat, magni nominis umbra, Qualis frugifero quercus sublimis in agro Exuuias ueteris populi sacrataque gestans Dona ducum; nec iam ualidis radicibus haeret, Pondere fixa suo est, nudosque per aera ramos Effundens, trunco non frondibus efficit umbram; Sed quamuis primo nutet casura sub Euro, Tot circum siluae firmo se robore tollant, Sola tamen colitur. sed non in Caesare tantum Nomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtus Stare loco, solusque pudor non uincere bello; Acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset Ferre manum, et numquam temerando parcere ferro, Successus urgere suos, instare fauori Numinis, impellens quidquid sibi summa petenti Obstaret, gaudensque uiam fecisse ruina. Qualiter expressum uentis per nubila fulmen Aetheris impulsi sonitu mundique fragore Emicuit rupitque diem populosque pauentes Terruit obliqua praestringens lumina flamma; In sua templa furit, nullaque exire uetante Materia magnamque cadens magnamque reuertens Dat stragem late sparsosque recolligit ignes. Hae ducibus causae; suberant sed publica belli Semina, quae populos semper mersere potentes. Namque ut opes nimias mundo fortuna subacto Intulit, et rebus mores cessere secundis, Praedaque et hostiles luxum suasere rapinae, Non auro tectisue modus, mensasque priores Aspernata fames; cultus gestare decoros Vix nuribus rapuere mares; fecunda uirorum Paupertas fugitur, totoque accersitur orbe Quo gens quaeque perit: tunc longos iungere fines Agrorum, et quondam duro sulcata Camilli Vomere et antiquos Curiorum passa ligones Longa sub ignotis extendere rura colonis. Non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret, Quem sua libertas immotis pasceret armis. Inde irae faciles et, quod suasisset egestas, Vile nefas magnumque decus ferroque petendum Plus patria potuisse sua, mensuraque iuris Vis erat; hinc leges et plebis scita coactae Et cum consulibus turbantes iura tribuni; Hinc rapti fasces pretio sectorque fauoris Ipse sui populus letalisque ambitus Vrbi Annua uenali referens certamina Campo; Hinc usura uorax auidumque in tempora faenus Et concussa fides et multis utile bellum. Iam gelidas Caesar cursu superauerat Alpes Ingentisque animo motus bellumque futurum Ceperat. ut uentum est parui Rubiconis ad undas, Ingens uisa duci patriae trepidantis imago Clara per obscuram uultu maestissima noctem, Turrigero canos effundens uertice crines, Caesarie lacera nudisque astare lacertis Et gemitu permixta loqui: "Quo tenditis ultra? Quo fertis mea signa, uiri? si iure uenitis, Si ciues, huc usque licet." tunc perculit horror Membra ducis, riguere comae, gressumque cohercens Languor in extrema tenuit uestigia ripa. Mox ait: "O magnae qui moenia prospicis urbis Tarpeia de rupe, Tonans, Phrygiique penates Gentis Iuleae et rapti secreta Quirini Et residens celsa Latiaris Iuppiter Alba Vestalesque foci summique o numinis instar, Roma, faue coeptis; non te furialibus armis Persequor; en adsum, uictor terraque marique, Caesar, ubique tuus (liceat modo), nunc quoque, miles. Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hostem." Inde moras soluit belli tumidumque per amnem Signa tulit propere; sic ut squalentibus aruis Aestiferae Libyes uiso leo comminus hoste Subsedit dubius, totam dum colligit iram; Mox ubi se saeuae stimulauit uerbere caudae Erexitque iubam et uasto graue murmur hiatu Infremuit, tunc, torta leuis si lancea Mauri Haereat aut latum subeant uenabula pectus, Per ferrum tanti securus uulneris exit. Fonte cadit modico paruisque impellitur undis Puniceus Rubicon, cum feruida canduit aestas, Perque imas serpit ualles et Gallica certus Limes ab Ausoniis disterminat arua colonis. Tum uires praebebat hiems, atque auxerat undas Tertia iam grauido pluuialis Cynthia cornu Et madidis euri resolutae flatibus Alpes. Primus in obliquum sonipes opponitur amnem Excepturus aquas; molli tum cetera rumpit Turba uado faciles iam fracti fluminis undas. Caesar, ut aduersam superato gurgite ripam Attigit Hesperiae uetitis et constitit aruis, "Hic," ait "hic pacem temerataque iura relinquo; Te, Fortuna, sequor; procul hinc iam foedera sunto. Credidimus fatis, utendum est iudice bello." Sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductor Impiger; it torto Balearis uerbere fundae Ocior et missa Parthi post terga sagitta Vicinumque minax inuadit Ariminum, et ignes Solis lucifero fugiebant astra relicto. Iamque dies primos belli uisura tumultus Exoritur; seu sponte deum, seu turbidus auster Impulerat, maestam tenuerunt nubila lucem. Constitit ut capto iussus deponere miles Signa foro, stridor lituum clangorque tubarum Non pia concinuit cum rauco classica cornu. Rupta quies populi, stratisque excita iuuentus Deripuit sacris affixa penatibus arma Quae pax longa dabat; nuda iam crate fluentis Inuadunt clipeos curuataque cuspide pila Et scabros nigrae morsu robiginis enses. Vt notae fulsere aquilae Romanaque signa Et celsus medio conspectus in agmine Caesar, Deriguere metu; gelidus pauor occupat artus, Et tacito mutos uoluunt in pectore questus: "O male uicinis haec moenia condita Gallis, O tristi damnata loco! pax alta per omnis Et tranquilla quies populos; nos praeda furentum Primaque castra sumus. melius, Fortuna, dedisses Orbe sub eoo sedem gelidaque sub arcto Errantesque domos, Latii quam claustra tueri. Nos primi Senonum motus Cimbrumque furentem Vidimus et Martem Libyes cursumque furoris Teutonici; quotiens Romam fortuna lacessit, Hac iter est bellis." gemitu sic quisque latenti, Non ausus timuisse palam; uox nulla dolori Credita; sed quantum, uolucres cum bruma cohercet, Rura silent mediusque tacet sine murmure pontus, Tanta quies. noctis gelidas lux soluerat umbras, Ecce faces belli dubiaeque in proelia menti Vrguentes addunt stimulos cunctasque pudoris Rumpunt fata moras; iustos fortuna laborat Esse ducis motus et causas inuenit armis: Expulit ancipiti discordes Vrbe tribunos Victo iure minax iactatis curia Gracchis. Hos iam mota ducis uicinaque signa petentes Audax uenali comitatur Curio lingua, Vox quondam populi libertatemque tueri Ausus et armatos plebi miscere potentes. Vtque ducem uarias uoluentem pectore curas Conspexit: "Dum uoce tuae potuere iuuari, Caesar," ait "partes, quamuis nolente senatu, Traximus imperium, tunc cum mihi rostra tenere Ius erat et dubios in te transferre Quirites At postquam leges bello siluere coactae, Pellimur e patriis laribus patimurque uolentes Exilium; tua nos faciet uictoria ciues. Dum trepidant nullo firmatae robore partes, Tolle moras; semper nocuit differre paratis. Par labor atque metus pretio maiore petuntur: Bellantem geminis tenuit te Gallia lustris, Pars quota terrarum? facili si proelia pauca Gesseris euentu, tibi Roma subegerit orbem Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi Excipit, aut sacras poscunt Capitolia laurus; Liuor edax tibi cuncta negat, gentesque subactas Vix impune feres. socerum depellere regno Decretum genero est; partiri non potes orbem, Solus habere potes." sic postquam fatus, et ipsi In bellum prono tantum tamen addidit irae Accenditque ducem, quantum clamore iuuatur Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso Immineat foribus pronusque repagula laxet. Conuocat armatos extemplo ad signa maniplos, Vtque satis trepidum turba coeunte tumultum Composuit uultu dextraque silentia iussit: "Bellorum o socii, qui mille pericula Martis Mecum" ait "experti decimo iam uincitis anno, Hoc cruor arctois meruit diffusus in aruis Vulneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae? Non secus ingenti bellorum Roma tumultu Concutitur quam si Poenus transcenderit Alpes Hannibal: implentur ualidae tirone cohortes; In classem cadit omne nemus; terraque marique Iussus Caesar agi. quid? si mihi signa iacerent Marte sub aduerso ruerentque in terga feroces Gallorum populi? nunc cum fortuna secundis Mecum rebus agat superique ad summa uocantes, Tentamur. ueniat longa dux pace solutus Milite cum subito partesque in bella togatae Marcellusque loquax et nomina uana, Catones. Scilicet extremi Pompeium emptique clientes Continuo per tot satiabunt tempora regno! Ille reget currus nondum patientibus annis; Ille semel raptos numquam dimittet honores. Quid iam rura querar totum suppressa per orbem Ac iussam seruire famem? quis castra timenti Nescit mixta foro, gladii cum triste micantes Iudicium insolita trepidum cinxere corona, Atque auso medias perrumpere milite leges, Pompeiana reum clauserunt signa Milonem? Nunc quoque ne lassum teneat priuata senectus, Bella nefanda parat suetus ciuilibus armis Et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum; Vtque ferae tigres numquam posuere furorem, Quas nemore Hyrcano, matrum dum lustra sequuntur, Altus caesorum pauit cruor armentorum, Sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum Durat, Magne, sitis. nullus semel ore receptus Pollutas patitur sanguis mansuescere fauces. Quem tamen inueniet tam longa potentia finem? Quis scelerum modus est? ex hoc iam te, improbe, regno Ille tuus saltem doceat descendere Sulla. Post Cilicasne uagos et lassi Pontica regis Proelia barbarico uix consummata ueneno Vltima Pompeio dabitur prouincia Caesar, Quod non uictrices aquilas deponere iussus Paruerim? mihi si merces erepta laborum est, His saltem longi non cum duce praemia belli Reddantur; miles sub quolibet iste triumphet. Conferet exsanguis quo se post bella senectus? Quae sedes erit emeritis? quae rura dabuntur, Quae noster ueteranus aret? quae moenia fessis? An melius fient piratae, Magne, coloni? Tollite iampridem uictricia, tollite, signa; Viribus utendum est quas fecimus. arma tenenti Omnia dat qui iusta negat. nec numina derunt; Nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis: Detrahimus dominos Vrbi seruire paratae." Dixerat; at dubium non claro murmure uulgus Secum incerta fremit. Pietas patriique penates Quamquam caede feras mentes animosque tumentis Frangunt; sed diro ferri reuocantur amore Ductorisque metu. summi tum munera pili Laelius emeritique gerens insignia doni, Seruati ciuis referentem praemia quercum: "Si licet," exclamat "Romani maxime rector Nominis, et ius est ueras expromere uoces: Quod tam lenta tuas tenuit patientia uires, Conquerimur. deratne tibi fiducia nostri? Dum mouet haec calidus spirantia corpora sanguis, Et dum pila ualent fortes torquere lacerti, Degenerem patiere togam regnumque senatus? Vsque adeo miserum est ciuili uincere bello? Duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtis Litora, per calidas Libyae sitientis harenas: Haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem, Oceani tumidas remo compescuit undas, Fregit et arctoo spumantem uertice Rhenum. Iussa sequi tam posse mihi quam uelle necesse est. Nec ciuis meus est in quem tua classica, Caesar, Audiero. per signa decem felicia castris Perque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos: Pectore si fratris gladium iuguloque parentis Condere me iubeas plenaeque in uiscera partu Coniugis, inuita peragam tamen omnia dextra; Si spoliare deos ignemque immittere templis, Numina miscebit castrensis flamma monetae; Castra super Tusci si ponere Thybridis undas, Hesperios audax ueniam metator in agros; Tu quoscumque uoles in planum effundere muros, His aries actus disperget saxa lacertis, Illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem, Roma sit." his cunctae adsensere cohortes Elatasque alte quaecumque ad bella uocaret, Promisere manus. it tantus ad aethera clamor Quantus, piniferae boreas cum Thracius Ossae Rupibus incubuit, curuato robore pressae Fit sonus aut rursus redeuntis in aethera siluae. Caesar, ut acceptum tam prono milite bellum Fataque ferre uidet, ne quo languore moretur Fortunam, sparsas per Gallica rura cohortes Euocat et Romam motis petit undique signis. Deseruere cauo tentoria fixa Lemanno Castraque quae Vosegi curuam super ardua ripam Pugnaces pictis cohibebant Lingones armis. Hi uada liquerunt Isarae, qui gurgite ductus Per tam multa suo, famae maioris in amnem Lapsus, ad aequoreas nomen non pertulit undas. Soluuntur flaui longa statione Ruteni; Mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas Finis et Hesperiae, promoto limite, Varus; Quaque sub Herculeo sacratus numine portus Vrget rupe caua pelagus (non corus in illum Ius habet aut zephyrus; solus sua litora turbat Circius et tuta prohibet statione Monoeci); Quaque iacet litus dubium quod terra fretumque Vindicat alternis uicibus, cum funditur ingens Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert. Ventus ab extremo pelagus sic axe uolutet Destituatque ferens, an sidere mota secundo Tethyos unda uagae lunaribus aestuet horis, Flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas, Erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat, Quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi semper Tu, quaecumque moues tam crebros causa meatus, Vt superi uoluere, late. tum rura Nemetis Qui tenet et ripas Aturi, qua litore curuo Molliter admissum claudit Tarbellicus aequor, Signa mouet, gaudetque amoto Santonus hoste Et Biturix longisque leues Suessones in armis. Optimus excusso Leucus Remusque lacerto, Optima gens flexis in gyrum Sequana frenis, Et docilis rector monstrati Belga couinni Aruernique ausi Latio se fingere fratres Sanguine ab Iliaco populi nimiumque rebellis Neruius, et caesi pollutus sanguine Cottae Et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis, Vangiones, Batauique truces, quos aere recuruo Stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat Gurgite, qua Rhodanus raptum uelocibus undis In mare fert Ararim, qua montibus ardua summis Gens habitat cana pendentes rupe Cebennas. Pictones immunes subigunt sua rura; nec ultra Instabiles Turones circumsita castra coercent. In nebulis, Meduana, tuis marcere perosus Andus iam placida Ligeris recreatur ab unda. Inclita Caesareis Genabos dissoluitur alis. Tu quoque laetatus conuerti proelia, Treuir, Et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore Crinibus effusis toti praelate Comatae; Et quibus immitis placatur sanguine diro Teutates horrensque feris altaribus Esus Et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae. Vos quoque, qui fortes animas belloque peremptas Laudibus in longum uates dimittitis aeuum, Plurima securi fudistis carmina, bardi. Et uos barbaricos ritus moremque sinistrum Sacrorum, druidae, positis repetistis ab armis. Solis nosse deos et caeli numina uobis Aut solis nescire datum; nemora alta remotis Incolitis lucis; uobis auctoribus umbrae Non tacitas Erebi sedes Ditisque profundi Pallida regna petunt: regit idem spiritus artus Orbe alio; longae, canitis si cognita, uitae Mors media est. certe populi, quos despicit arctos, Felices errore suo, quos ille timorum Maximus haut urguet, leti metus. inde ruendi In ferrum mens prona uiris animaeque capaces Mortis, et ignauum rediturae parcere uitae. Et uos crinigeros bellis arcere Caycos Oppositi petitis Romam Rhenique feroces Deseritis ripas et apertum gentibus orbem. Caesar, ut immensae collecto robore uires Audendi maiora fidem fecere, per omnem Spargitur Italiam uicinaque moenia complet. Vana quoque ad ueros accessit fama timores Irrupitque animos populi clademque futuram Intulit et uelox properantis nuntia belli Innumeras soluit falsa in praeconia linguas. Est qui, tauriferis ubi se Meuania campis Explicat, audacis ruere in certamina turmas Afferat, et qua Nar Tiberino illabitur amni, Barbaricas saeui discurrere Caesaris alas; Ipsum omnes aquilas collataque signa ferentem Agmine non uno densisque incedere castris. Nec qualem meminere uident: maiorque ferusque Mentibus occurrit uictoque immanior hoste. Hunc inter Rhenum populos Alpemque iacentes, Finibus arctois patriaque a sede reuulsos, Pone sequi, iussamque feris a gentibus Vrbem Romano spectante rapi. Sic quisque pauendo Dat uires famae, nulloque auctore malorum, Quae finxere timent. Nec solum uulgus inani Percussum terrore pauet, sed curia; et ipsi Sedibus exsiluere patres, inuisaque belli Consulibus fugiens mandat decreta senatus. Tunc quae tuta petant et quae metuenda relinquant Incerti: quo quemque fugae tulit impetus, urget Praecipitem populum, serieque haerentia longa Agmina prorumpunt; credas aut tecta nefandas Corripuisse faces aut iam quatiente ruina Nutantes pendere domos; sic turba per urbem Praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebus Spes foret afflictis patrios excedere muros, Inconsulta ruit. qualis, cum turbidus auster Repulit a Libycis immensum Syrtibus aequor Fractaque ueliferi sonuerunt pondera mali, Desilit in fluctus deserta puppe magister Nauitaque, et nondum sparsa compage carinae Naufragium sibi quisque facit; sic urbe relicta In bellum fugitur. Nullum iam languidus aeuo Eualuit reuocare parens coniunxue maritum Fletibus, aut patrii, dubiae dum uota salutis Conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam Haesit, et extremo tunc forsitan urbis amatae Plenus abit uisu; ruit irreuocabile uulgus. O faciles dare summa deos eademque tueri Difficiles! Vrbem populis uictisque frequentem Gentibus et generis, coeat si turba, capacem Humani facilem uenturo Caesare praedam Ignauae liquere manus. cum pressus ab hoste Clauditur externis miles Romanus in oris, Effugit exiguo nocturna pericula uallo, Et subitus rapti munimine caespitis agger Praebet securos intra tentoria somnos: Tu tantum audito bellorum nomine, Roma, Desereris; nox una tuis non credita muris. Danda tamen uenia est tantorum, danda, pauorum: Pompeio fugiente timent. tum ne qua futuri Spes saltem trepidas mentes leuet, addita fati Peioris manifesta fides, superique minaces Prodigiis terras implerunt, aethera, pontum. Ignota obscurae uiderunt sidera noctes Ardentemque polum flammis caeloque uolantes Obliquas per inane faces crinemque timendi Sideris et terris mutantem regna cometen. Fulgura fallaci micuerunt crebra sereno Et uarias ignis tenso dedit aere formas: Nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas Emicuit caelo. tacitum sine nubibus ullis Fulmen et arctois rapiens de partibus ignem Percussit Latiare caput, stellaeque minores Per uacuum solitae noctis decurrere tempus In medium uenere diem, cornuque coacto Iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe, Terrarum subita percussa expalluit umbra. Ipse caput medio Titan cum ferret Olympo, Condidit ardentes atra caligine currus Inuoluitque orbem tenebris gentesque coegit Desperare diem; qualem fugiente per ortus Sole Thyesteae noctem duxere Mycenae. Ora ferox Siculae laxauit Mulciber Aetnae Nec tulit in caelum flammas, sed uertice prono Ignis in Hesperium cecidit latus. Atra Charybdis Sanguineum fundo torsit mare. flebile saeui Latrauere canes. Vestali raptus ab ara Ignis et ostendens confectas flamma Latinas Scinditur in partes geminoque cacumine surgit Thebanos imitata rogos. tum cardine tellus Subsedit, ueteremque iugis nutantibus Alpes Discussere niuem. Tethys maioribus undis Hesperiam Calpen summumque impleuit Atlanta. Indigetes fleuisse deos Vrbisque laborem Testatos sudore lares delapsaque templis Dona suis dirasque diem foedasse uolucres Accipimus, siluisque feras sub nocte relictis Audaces media posuisse cubilia Roma. Tum pecudum faciles humana ad murmura linguae, Monstrosique hominum partus numeroque modoque Membrorum, matremque suus conterruit infans; Diraque per populum Cumana carmina uatis Vulgantur. tum, quos sectis, Bellona lacertis Saeua mouet, cecinere deos, crinemque rotantes Sanguineum populis ulularunt tristia Galli. Compositis plenae gemuerunt ossibus urnae. Tunc fragor armorum magnaeque per auia uoces Auditae nemorum et uenientes comminus umbrae, Quique colunt iunctos extremis moenibus agros, Diffugiunt. ingens urbem cingebat Erinys Excutiens pronam flagranti uertice pinum Stridentisque comas, Thebanam qualis Agauen Impulit aut saeui contorsit tela Lycurgi Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae Horruit Alcides, uiso iam Dite, Megaeram. Insonuere tubae, et quanto clamore cohortes Miscentur, tantum nox atra silentibus auris Edidit. e medio uisi consurgere Campo Tristia Sullani cecinere oracula manes, Tollentemque caput gelidas Anienis ad undas Agricolae Marium fracto fugere sepulchro. Haec propter placuit Tuscos de more uetusto Acciri uates. quorum qui maximus aeuo Arruns incoluit desertae moenia Lucae, Fulminis edoctus motus uenasque calentes Fibrarum et monitus errantis in aere pinnae, Monstra iubet primum, quae nullo semine discors Protulerat natura, rapi sterilique nefandos Ex utero fetus infaustis urere flammis. Mox iubet et totam pauidis a ciuibus urbem Ambiri et, festo purgantes moenia lustro, Longa per extremos pomeria cingere fines Pontifices, sacri quibus est permissa potestas. Turba minor ritu sequitur succincta Gabino, Vestalemque chorum ducit uittata sacerdos, Troianam soli cui fas uidisse Mineruam; Tunc qui fata deum secretaque carmina seruant Et lotam paruo reuocant Almone Cybeben, Et doctus uolucres augur seruare sinistras Septemuirque epulis festus Titiique sodales Et Salius laeto portans ancilia collo Et tollens apicem generoso uertice flamen. Dumque illi effusam longis anfractibus urbem Circumeunt, Arruns dispersos fulminis ignis Colligit et terrae maesto cum murmure condit Datque locis numen; sacris tunc admouet aris Electa ceruice marem. Iam fundere Bacchum Coeperat obliquoque molas inducere cultro, Impatiensque diu non grati uictima sacri, Cornua succincti premerent cum torua ministri, Deposito uictum praebebat poplite collum. Nec cruor emicuit solitus, sed uulnere largo Diffusum rutilo dirum pro sanguine uirus. Palluit attonitus sacris feralibus Arruns Atque iram superum raptis quaesiuit in extis. Terruit ipse color uatem; nam pallida taetris Viscera tincta notis gelidoque infecta cruore Plurimus asperso uariabat sanguine liuor. Cernit tabe iecur madidum uenasque minaces Hostili de parte uidet. pulmonis anheli Fibra latet paruusque secat uitalia limes. Cor iacet et saniem per hiantis uiscera rimas Emittunt produntque suas omenta latebras. Quodque nefas nullis impune apparuit extis, Ecce uidet capiti fibrarum increscere molem Alterius capitis; pars aegra et marcida pendet, Pars micat et celeri uenas mouet improba pulsu. His ubi concepit magnorum fata malorum, Exclamat: "Vix fas, superi, quaecumque mouetis, Prodere me populis; nec enim tibi, summe, litaui, Iuppiter, hoc sacrum; caesique in pectora tauri Inferni uenere dei. non fanda timemus, Sed uenient maiora metu. di uisa secundent, Et fibris sit nulla fides, sed conditor artis Finxerit ista Tages." flexa sic omina Tuscus Inuoluens multaque tegens ambage canebat. At Figulus, cui cura deos secretaque caeli Nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis Aequaret uisu numerisque mouentibus astra, "Aut hic errat," ait "nulla cum lege per aeuum Mundus et incerto discurrunt sidera motu, Aut, si fata mouent, Vrbi generique paratur Humano matura lues. terraene dehiscent Subsidentque urbes, attollet feruidus aer Temperiem, segetes tellus infida negabit, Omnis an effusis miscebitur unda uenenis? Quod cladis genus, o superi, qua peste paratis Saeuitiam? extremi multorum tempus in unum Conuenere dies. summo si frigida caelo Stella nocens nigros Saturni accenderet ignis, Deucalioneos fudisset Aquarius imbres, Totaque diffuso latuisset in aequore tellus. Si saeuum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem Nunc premeres, toto fluerent incendia mundo, Succensusque tuis flagrasset curribus aether. Hi cessant ignes. Tu qui flagrante minacem Scorpion incendis cauda chelasque peruris, Quid tantum, Gradiue, paras? Nam mitis in alto Iuppiter occasu premitur Venerisque salubre Sidus hebet motuque celer Cyllenius haeret, Et caelum Mars solus habet. Cur signa meatus Deseruere suos mundoque obscura feruntur, Ensiferi nimium fulget latus Orionis? Imminet armorum rabies ferrique potestas Confundet ius omne manu scelerique nefando Nomen erit uirtus multosque exibit in annos Hic furor. et superos quid prodest poscere finem? Cum domino pax ista uenit. duc, Roma, malorum Continuam seriem clademque in tempora multa Extrahe ciuili tantum iam libera bello." Terruerant satis haec pauidam praesagia plebem; Sed maiora premunt. nam qualis uertice Pindi Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo, Talis et attonitam rapitur matrona per urbem Vocibus his prodens urguentem pectora Phoebum: "Quo feror, o Paean? qua me super aethera raptam Constituis terra? uideo Pangaea niuosis Cana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos. Quis furor hic, o Phoebe, doce. quo tela manusque Romanae miscent acies bellumque sine hoste est? Quo diuersa feror? primos me ducis in ortus Qua mare Lagaei mutatur gurgite Nili: Hunc ego, fluminea deformis truncus harena Qui iacet, agnosco. dubiam super aequora Syrtim Arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo Transtulit Emathias acies. nunc desuper Alpis Nubiferae colles atque aeriam Pyrenen Abripimur. patriae sedis remeamus in urbis, Impiaque in medio peraguntur bella senatu. Consurgunt partes iterum, totumque per orbem Rursus eo. noua da mihi cernere litora ponti Telluremque nouam; uidi iam, Phoebe, Philippos." Haec ait et lasso iacuit deserta furore.