# Pharsalia 03 Propulit ut classem uelis cedentibus auster Incumbens mediumque rates mouere profundum, Omnis in Ionios spectabat nauita fluctus; Solus ab Hesperia non flexit lumina terra Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam Ad uisus reditura suos tectumque cacumen Nubibus et dubios cernit uanescere montis. Inde soporifero cesserunt languida somno Membra ducis; diri tum plena horroris imago Visa caput maestum per hiantes Iulia terras Tollere et accenso furialis stare sepulchro. "Sedibus Elysiis campoque expulsa piorum Ad Stygias' inquit "tenebras manesque nocentes Post bellum ciuile trahor: uidi ipsa tenentis Eumenidas, quaterent quas uestris lampadas armis; Praeparat innumeras puppis Acherontis adusti Portitor; in multas laxantur Tartara poenas, Vix operi cunctae dextra properante sorores Sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas. Coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos: Fortuna est mutata toris semperque potentis Detrahere in cladem fato damnata maritos Innupsit tepido paelex Cornelia busto. Haereat illa tuis per bella, per aequora signis, Dum non securos liceat mihi rumpere somnos Et nullum uestro uacuum sit tempus amori, Sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes. Me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripae Immemorem fecere tui, regesque silentum Permisere sequi. ueniam te bella gerente In medias acies; numquam tibi, Magne, per umbras Perque meos manes genero non esse licebit. Abscidis frustra ferro tua pignora: bellum Te faciet ciuile meum." Sic fata refugit Vmbra per amplexus trepidi dilapsa mariti. Ille, dei quamuis cladem manesque minentur, Maior in arma ruit certa cum mente malorum Et "Quid" ait "uani terremur imagine uisus? Aut nihil est sensus animis a morte relictum Aut mors ipsa nihil." Titan iam pronus in undas Ibat et igniferi tantum demerserat orbis, Quantum desse solet lunae, seu plena futura est, Seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus Puppibus accessus faciles; legere rudentis Et posito remis petierunt litora malo. Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas, Absconditque fretum classes, et litore solus Dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi Laetificat Magni; queritur quod tuta per aequor Terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla Praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti, Vt bellum differret, erat. tum pectore curas Expulit armorum pacique intentus agebat, Quoque modo uanos populi conciret amores Gnarus et irarum causas et summa fauoris Annona momenta trahi. namque asserit urbis Sola fames emiturque metus, cum segne potentes Vulgus alunt: nescit plebes ieiuna timere. Curio Sicanias transcendere iussus in urbes, Qua mare tellurem subitis aut obruit undis Aut scidit et medias fecit sibi litora terras; Vis illic ingens pelagi, semperque laborant Aequora ne rupti repetant confinia montes, Bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras. Vtraque frugiferis est insula nobilis aruis; Nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae Nec Romana magis complerunt horrea terrae. Vbere uix glebeae superat cessantibus austris, Cum medium nubes borea cogente sub axem Effusis magnum Libye tulit imbribus annum. Haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictor Non armata trahens, sed pacis habentia uultum, Tecta petit patriae. Pro, si remeasset in urbem, Gallorum tantum populis arctoque subacta Quam seriem rerum longa praemittere pompa, Quas potuit belli facies! ut uincula Rheno Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus Nobilis et flauis sequeretur mixta Britannis! Perdidit o qualem uincendo plura triumphum! Non illum laetis uadentem coetibus urbes, Sed tacitae uidere metu, nec constitit usquam Obuia turba duci. Gaudet tamen esse timori Tam magno populis et se non mallet amari. Iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces, Et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes, Qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae, Quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam; Excelsa de rupe procul iam conspicit urbem Arctoi toto non uisam tempore belli Miratusque suae sic fatur moenia Romae: "Tene, deum sedes, non ullo Marte coacti Deseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe? Di melius, quod non Latias eous in oras Nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata uelox Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti Tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit, Quod bellum ciuile fuit." Sic fatur et urbem Attonitam terrore subit. Namque ignibus atris Creditur ut captae rapturus moenia Romae Sparsurusque deos. Fuit haec mensura timoris: Velle putant quodcumque potest. Non omina festa, Non fictas laeto uoces simulare tumultu, Vix odisse uacat. Phoebea palatia complet Turba patrum nullo cogendi iure senatus E latebris educta suis; non consule sacrae Fulserunt sedes, non proxima lege potestas, Praetor adest, uacuaeque loco cessere curules: Omnia Caesar erat; priuatae curia uocis Testis adest. Sedere patres censere parati, Si regnum, si templa sibi iugulumque senatus Exiliumque petat. melius, quod plura iubere Erubuit quam Roma pati. Tamen exit in iram: Viribus an possint obsistere iura, per unum Libertas experta uirum. Pugnaxque Metellus, Vt uidet ingenti Saturnia templa reuelli Mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens Ante fores nondum reseratae constitit aedis (Vsque adeo solus ferrum mortemque timere Auri nescit amor. pereunt discrimine nullo Amissae leges; sed, pars uilissima rerum, Certamen mouistis, opes), prohibensque rapina Victorem clara testatur uoce tribunus: "Non nisi per nostrum uobis percussa patebunt Templa latus, nullasque feres, nisi sanguine sacro Sparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas Inuenit ista deos, Crassumque in bella secutae Saeua tribuniciae uouerunt proelia dirae. Detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda est Spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe. Non feret e nostro sceleratus praemia miles. Sunt quos prosternas populi, quae moenia dones. Pacis ad exhaustae spolium non cogit egestas: Bellum, Caesar, habes." his magnam uictor in iram Vocibus accensus: "Vanam spem mortis honestae Concipis: haud" inquit "iugulo se polluet isto Nostra, Metelle, manus. Dignum te Caesaris ira Nullus honor faciet. te uindice tuta relicta est Libertas? Non usque adeo permiscuit imis Longus summa dies, ut non, si uoce Metelli Seruentur leges, malint a Caesare tolli." Dixerat, et nondum foribus cedente tribuno Acrior ira subit: saeuos circumspicit enses Oblitus simulare togam. Tum Cotta Metellum Compulit audaci nimium desistere coepto. "Libertas" inquit "populi quem regna coercent, Libertate perit, cuius seruaueris umbram, Si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquis Paruimus uicti; uenia est haec sola pudoris Degenerisque metus, non iam potuisse negari. Ocius auertat diri mala semina belli. Damna mouent populos, si quos sua iura tuentur. Non sibi, sed domino grauis est, quae seruit, egestas." Protinus abducto patuerunt templa Metello. Tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas Testatur stridore fores; tunc conditus imo Eruitur templo multis non tactus ab annis Romani census populi, quem Punica bella, Quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi, Quod tibi, Roma, fuga Pyrrhus trepidante reliquit (Quo te Fabricius regi non uendidit auro), Quidquid parcorum mores seruastis auorum, Quod dites Asiae populi misere tributum, Victorique dedit Minoia Creta Metello, Quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro. Tunc Orientis opes captorumque ultima regum Quae Pompeianis praelata est gaza triumphis, Egeritur; tristi spoliantur templa rapina, Pauperiorque fuit tunc primum Caesare Roma. Interea totum Magni fortuna per orbem Secum casuras in proelia mouerat urbes. Proxima uicino uires dat Graecia bello. Phocaicas Amphisa manus scopulosaque Cirrha Parnasosque iugo misit desertus utroque. Boeoti coiere duces, quos impiger ambit Fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce, Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens Sicaniis Alpheos aquas. Tunc Maenala liquit Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten. Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis Chaonio ueteres liquerunt uertice Selloe. Exhausit totas quamuis delectus Athenas, Exiguae Phoebea tenent naualia puppes, Tresque petunt ueram credi Salamina carinae. Iam dilecta Ioui centenis uenit in arma Creta uetus populis Gnososque agitare pharetras Docta nec eois peior Gortyna sagittis. Tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altis Dispersus siluis Athamas et nomine prisco Encheliae uersi testantes funera Cadmi, Colchis et Adriacas spumans Absyrtos in undas; Penei qui rura colunt, quorumque labore Thessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon. (Inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo Miscuit ignotas temerato litore gentes Primaque cum uentis pelagique furentibus undis Composuit mortale genus, fatisque per illam Accessit mors una ratem). Tunc linquitur Haemus Thracius et populum Pholoe mentita biformem. Deseritur Strymon tepido committere Nilo Bistonias consuetus aues et barbara Cone, Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo Multifidi Peucen unum caput alluit Histri, Moesiaque et gelido tellus perfusa Caico Idalis et nimium glebis exilis Arisbe; Quique colunt Pitanen et quae tua munera, Pallas, Lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae, Qua celer et rectis descendens Marsya ripis Errantem Maeandron adit mixtusque refertur, Passaque ab auriferis tellus exire metallis Pactolon, qua culta secat non uilior Hermus. Iliacae quoque signa manus perituraque castra Ominibus petiere suis, nec fabula Troiae Continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli. Accedunt Syriae populi, desertus Orontes Et felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos Gazaque et arbusto palmarum diues Idume Et Tyros instabilis pretiosaque murice Sidon. Has ad bella rates non flexo limite ponti Certior haud ullis duxit Cynosura carinis. (Phoenices primi, famae si creditur, ausi Mansuram rudibus uocem signare figuris: Nondum flumineas Memphis contexere biblos Nouerat et saxis tantum uolucresque feraeque Sculptaque seruabant magicas animalia linguas). Deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos Coryciumque patens exesis rupibus antrum, Mallos et extremae resonant naualibus Aegae, Itque Cilix iusta, iam non pirata, carina. Mouit et eoos bellorum fama recessus, Qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe Ostia nascenti contraria soluere Phoebo Audet et aduersum fluctus impellit in eurum: Hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor Constitit et magno uinci se fassus ab orbe est. Quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem Vastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen; Quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos, Et qui tinguentes croceo medicamine crinem Fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis, Quique suas struxere pyras uiuique calentis Conscendere rogos. Pro! quanta est gloria genti Iniecisse manum fatis, uitaque repletos Quod superest donasse deis! uenere feroces Cappadoces duri populus non cultor Amani, Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten. Aethera tangentis siluas liquere Choatrae. Ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbem Vmbras mirati nemorum non ire sinistras. Tum furor extremos mouit Romanus Orestas Carmanosque duces (quorum iam flexus in austrum Aether non totam mergi tamen aspicit Arcton; Lucet et exigua uelox ibi nocte Bootes) Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla Signiferi regione poli, nisi poplite lapso Vltima curuati procederet ungula Tauri. Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus Euphrates, quos non diuersis fontibus edit Persis, et incertum, tellus si misceat amnes, Quod potius sit nomen aquis; sed sparsus in agros Fertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae; At Tigrim subito tellus absorbet hiatu Occultosque tegit cursus rursusque renatum Fonte nouo flumen pelagi non abnegat undis. Inter Caesareas acies diuersaque signa Pugnaces dubium Parthi tenuere fauorem Contenti fecisse duos. Tinxere sagittas Errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros Includit gelido uastisque Hyrcania siluis. Hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno, Heniochi saeuisque affinis Sarmata Moschis, Colchorum qua rura secat ditissima Phasis, Qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsus Riphaeo Tanais diuersi nomina mundi Imposuit ripis Asiaeque et terminus idem Europae mediae dirimens confinia terrae Nunc huc nunc illuc, qua flectitur, ampliat orbem; Quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis, Oceanumque negant solas admittere Gades. Hinc Essedoniae gentes auroque ligatas Substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius Longaque Sarmatici soluens ieiunia belli Massagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni. Non, cum Memnoniis deducens agmina regnis Cyrus et effusis numerato milite telis Descendit Perses fraternique ultor amoris Aequora cum tantis percussit classibus, unum Tot reges habuere ducem, coiere nec umquam Tam uariae cultu gentes, tam dissona uulgi Ora. tot immensae comites missura ruinae Exciuit populos et dignas funere Magni Exsequias fortuna dedit. non corniger Hammon Mittere Marmaricas cessauit in arma cateruas, Quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris Vsque Paraetonias eoa ad litora Syrtis. Acciperet felix ne non semel omnia Caesar, Vincendum pariter Pharsalia praestitit orbem. Ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae, Agmine nubiferam rapto supereuolat Alpem, Cumque alii famae populi terrore pauerent, Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentus Non Graia leuitate fidem signataque iura Et causas, non fata, sequi. Tamen ante furorem Indomitum duramque uiri deflectere mentem Pacifico sermone parant hostemque propinquum Orant Cecropiae praelata fronde Mineruae: "Semper in externis populos communia uestro Massiliam bellis testatur fata tulisse, Comprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas. Et nunc, ignoto si quos petis orbe triumphos, Accipe deuotas externa in proelia dextras. At si funestas acies, si dira paratis Proelia discordes, lacrimas ciuilibus armis Secretumque damus, tractentur uulnera nulla Sacra manu. Si caelicolis furor arma dedisset, Aut si terrigenae temptarent astra gigantes, Non tamen auderet pietas humana uel armis Vel uotis prodesse Ioui, sortisque deorum Ignarum mortale genus per fulmina tantum Sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem. Adde quod innumerae concurrunt undique gentes, Nec sic horret iners scelerum contagia mundus Vt gladiis egeant ciuilia bella coactis. Sit mens ista quidem cunctis ut uestra recusent Fata nec haec alius committat proelia miles. Cui non conspecto languebit dextra parente? Telaque diuersi prohibebunt spargere fratres. Finis adest rerum, si nunc committitis illis Arma, quibus fas est. Nobis haec summa precandi; Terribilis aquilas infestaque signa relinquas Vrbe procul nostrisque uelis te credere muris Excludique sinas admisso Caesare bellum. Sit locus exceptus sceleri Magnoque tibique Tutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi, Foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes. Vel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi, Quid rapidum deflectis iter? Non pondera rerum, Nec momenta sumus. numquam felicibus armis Vsa manus, patriae primis a sedibus exul, Et post translatas exustae Phocidos arces Moenibus exiguis alieno in litore tuti, Illustrat quos sola fides; si claudere muros Obsidione paras et ui perfringere portas, Excepisse faces tectis et tela parati Vndarum raptos auersis fontibus haustus Quaerere et effossam sitientes lambere terram Et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni Foedaque contingi maculato attingere morsu. Nec pauet hic populus pro libertate subire, Obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum. Pectoribus rapti matrum frustraque trahentes Vbera sicca fame medios mittentur in ignis, Vxor et a caro poscet sibi fata marito Vulnera miscebunt fratres bellumque coacti Hoc potius ciuile gerent." Sic Graia iuuentus Finierat, cum turbato iam prodita uultu Ira ducis tandem testata est uoce dolorem: "Vana mouet Graios nostri fiducia cursus. Quamuis Hesperium mundi properemus ad axem, Massiliam delere uacat. Gaudete cohortes: Obuia praebentur fatorum munere bella. Ventus ut amittit uires, nisi robore densae Occurrunt siluae, spatio diffusus inani, Vtque perit magnus nullis obstantibus ignis, Sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus Armorum, nisi qui uinci potuere rebellant. Sed si solus eam dimissis degener armis, Tunc mihi tecta patent? Iam non excludere tantum, Inclusisse uolunt! At enim contagia belli Dira fugant. dabitis poenas pro pace petita Et nihil esse meo discetis tutius aeuo, Quam duce me bellum." sic postquam fatus, ad urbem Haud trepidam conuertit iter; tunc moenia clausa Conspicit et densa iuuenum uallata corona. Haut procul a muris tumulus surgentis in altum Telluris paruum diffuso uertice campum Explicat; haec patiens longo munimine cingi Visa duci rupes tutisque aptissima castris. Proxima pars urbis celsam conscendit in arcem Par tumulo, mediisque sedent conuallibus arua. Tunc res immenso placuit statura labore, Aggere diuersos uasto committere colles. Sed prius ut totam qua terra cingitur urbem Clauderet, a summis perduxit ad aequora castris Longum Caesar opus, fontesque et pabula campi Amplexus fossa, densas tollentia pinnas Caespitibus crudaque extruxit bracchia terra. Iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi Aeternumque decus quod non impulsa nec ipso Strata metu tenuit flagrantis in omnia belli Praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis Vincitur una mora. Quantum est quod fata tenentur, Quodque uirum toti properans imponere mundo Hos perdit fortuna dies! Tunc omnia late Procumbunt nemora et spoliantur robore siluae, Vt, cum terra leuis mediam uirgultaque molem Suspendant, structa laterum compage ligatam Artet humum, pressus ne cedat turribus agger. Lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo, Obscurum cingens conexis aera ramis Et gelidas alte summotis solibus umbras. Hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes Siluani Nymphaeque tenent sed barbara ritu Sacra deum; structae diris altaribus arae, Omnisque humanis lustrata cruoribus arbor. Si qua fidem meruit superos mirata uetustas, Illis et uolucres metuunt insistere ramis Et lustris recubare ferae; nec uentus in illas Incubuit siluas excussaque nubibus atris Fulgura; non ulli frondem praebentibus aurae Arboribus suus horror inest. Tunc plurima nigris Fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum Arte carent caesisque extant informia truncis. Ipse situs putrique facit iam robore pallor Attonitos; non uulgatis sacrata figuris Numina sic metuunt: tantum terroribus addit, Quos timeant, non nosse deos. Iam fama ferebat Saepe cauas motu terrae mugire cauernas Et procumbentis iterum consurgere taxos, Et non ardentis fulgere incendia siluae, Roboraque amplexos circumfluxisse dracones. Non illum cultu populi propiore frequentant, Sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est Aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos Accessus dominumque timet deprendere luci. Hanc iubet immisso siluam procumbere ferro; Nam uicina operi belloque intacta priori Inter nudatos stabat densissima montis. Sed fortes tremuere manus, motique uerenda Maiestate loci, si robora sacra ferirent, In sua credebant redituras membra securis. Implicitas magno Caesar torpore cohortes Vt uidit, primus raptam uibrare bipennem Ausus et aeriam ferro proscindere quercum Effatur merso uiolata in robora ferro: "Iam ne quis uestrum dubitet subuertere siluam, Credite me fecisse nefas." Tunc paruit omnis Imperiis non sublato secura pauore Turba, sed expensa superorum et Caesaris ira. Procumbunt orni, nodosa impellitur ilex, Siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus Et non plebeios luctus testata cupressus. Tunc primum posuere comas et fronde carentes Admisere diem, propulsaque robore denso Sustinuit se silua cadens. Gemuere uidentes Gallorum populi; muris sed clausa iuuentus Exsultat. quis enim laesos impune putaret Esse deos? Seruat multos fortuna nocentes, Et tantum miseris irasci numina possunt. Vtque satis caesi nemoris, quaesita per agros Plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro Agricolae raptis annum fleuere iuuencis. Dux tamen impatiens haesuri ad moenia Martis Versus ad Hispanas acies extremaque mundi Iussit bella geri. Stellatis axibus agger Erigitur geminasque aequantis moenia turris Accipit, hae nullo fixerunt robore terram, Sed per iter longum causa repsere latenti. Cum tantum nutaret onus, telluris inanes Concussisse sinus quaerentem erumpere uentum Credidit et muros mirata est stare iuuentus. Illinc tela cadunt excelsas urbis in arces. Sed maior Graio Romana in corpora ferro Vis inerat. Nec enim solis excussa lacertis Lancea, sed tenso balistae turbine rapta Haut unum contenta latus transire quiescit; Sed pandens perque arma uiam perque ossa relicta Morte fugit, superest telo post uulnera cursus. At saxum quotiens ingentis uerberis actu Excutitur, qualis rupes, quam uertice montis Abscidit impulsu uentorum adiuta uetustas, Frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa Exanimat, totos cum sanguine dissipat artus. Vt tamen hostiles densa testudine muros Tecta subit uirtus armisque innexa priores Arma ferunt galeamque extensus protegit umbo, Quae prius ex longo nocuerunt missa recessu, Iam post terga cadunt, nec Grais flectere iactum Aut facilis labor est longinqua ad tela parati Tormenti mutare modum; sed pondere solo Contenti nudis euoluunt saxa lacertis. Dum fuit armorum series, ut grandine tecta Innocua percussa sonant, sic omnia tela Respuit; at postquam uirtus incerta uirorum Perpetuam rupit defesso milite cratem, Singula continuis cesserunt ictibus arma. Tunc adoperta leui procedit uinea terra, Sub cuius pluteis et tecta fronte latentes Moliri nunc ima parant et uertere ferro Moenia; nunc aries suspenso fortior ictu Incussus densi compagem soluere muri Temptat et impositis unum subducere saxis. Sed super et flammis et magnae fragmine molis Et sudibus crebris et adusti roboris ictu Percussae cedunt crates, frustraque labore Exhausto fessus repetit tentoria miles. Summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti. Vltro acies inferre parant armisque coruscas Nocturni texere faces, audaxque iuuentus Erupit. Non hasta uiris, non letifer arcus, Telum flamma fuit, rapiensque incendia uentus Per Romana tulit celeri munimina cursu. Nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentas Ignis agit uires, taeda sed raptus ab omni Consequitur nigri spatiosa uolumina fumi, Nec solum siluas, sed saxa ingentia soluit, Et crudae putri fluxerunt puluere cautes. Procubuit maiorque iacens apparuit agger. Spes uictis telluris abit, placuitque profundo Fortunam temptare mari. non robore picto Ornatas decuit fulgens tutela carinas, Sed rudis et qualis procumbit montibus arbor Conseritur stabilis naualibus area bellis. Et iam turrigeram Bruti comitata carinam Venerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis Stoechados arua tenens. Nec non et Graia iuuentus Omne suum fatis uoluit committere robur Grandaeuosque senes mixtis armauit ephebis. Accepit non sola uiros, quae stabat in undis, Classis: et emeritas repetunt naualibus alnos. Vt matutinos spargens super aequora Phoebus Fregit aquis radios et liber nubibus aether Et posito borea pacemque tenentibus austris Seruatum bello iacuit mare, mouit ab omni Quisque suam statione ratem, paribusque lacertis Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis Tollitur; impulsae tonsis tremuere carinae, Crebraque sublimes conuellunt uerbera puppes. Cornua Romanae classis ualidaeque triremes Quasque quater surgens exstructi remigis ordo Commouet et plures quae mergunt aequore pinus, Multiplices cinxere rates. Hoc robur aperto Oppositum pelago. Lunata classe recedunt Ordine contentae gemino creuisse liburnae. Celsior at cunctis Bruti praetoria puppis Verberibus senis agitur molemque profundo Inuehit et summis longe petit aequora remis. Vt tantum medii fuerat maris, utraque classis Quod semel excussis posset transcurrere tonsis Innumerae uasto miscentur in aethere uoces, Remorumque sonus premitur clamore, nec ullae Audiri potuere tubae. Tunc caerula uerrunt Atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant. Vt primum rostris crepuerunt obuia rostra, In puppim rediere rates, emissaque tela Aera texerunt uacuumque cadentia pontum. Et iam diductis extendunt cornua proris, Diuersaeque rates laxata classe receptae. Vt, quotiens aestus zephyris eurisque repugnat, Huc abeunt fluctus, illo mare: sic ubi puppes Sulcato uarios duxerunt gurgite tractus, Quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor. Sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus Et temptare fugam nec longo frangere gyro Cursum nec tarde flectenti cedere clauo; At Romana ratis stabilem praebere carinam Certior et terrae similem bellantibus usum. Tunc in signifera residenti puppe magistro Brutus ait: "Paterisne acies errare profundo Artibus et certas pelagi? Iam consere bellum, Phocaicis medias rostris oppone carinas." Paruit obliquas et praebuit hostibus alnos. Tunc quaecumque ratis temptauit robora Bruti, Ictu uicta suo percussae capta cohaesit; Ast alias manicaeque ligant teretesque catenae, Seque tenent remis; tecto stetit aequore bellum. Iam non excussis torquentur tela lacertis, Nec longinqua cadunt iaculato uulnera ferro, Miscenturque manus. Nauali plurima bello Ensis agit. Stat quisque suae de robore puppis Pronus in aduersos ictus, nullique perempti In ratibus cecidere suis. Cruor altus in unda Spumat, et obducti concreto sanguine fluctus. Et quas immissi traxerunt uincula ferri, Has prohibent iungi conferta cadauera puppis. Semianimes alii uastum subiere profundum Hauseruntque suo permixtum sanguine pontum. Hi luctantem animam lenta cum morte trahentes Fractarum subita ratium periere ruina. Irrita tela suas peragunt in gurgite caedes, Et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum, Exceptum mediis inuenit uulnus in undis. Phocaicis Romana ratis uallata carinis Robore diducto dextrum laeuumque tuetur Aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta Puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat, Terga simul pariter missis et pectora telis Transigitur; medio concurrit pectore ferrum, Et stetit incertus flueret quo uulnere sanguis, Donec utrasque simul largus cruor expulit hastas Diuisitque animam sparsitque in uulnera letum. Dirigit huc puppim miseri quoque dextra Telonis, Qua nullam melius pelago turbante carinae Audiuere manum, nec lux est notior ulli Crastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae, Semper uenturis componere carbasa uentis. Hic Latiae rostro compagem ruperat alni; Pila sed in medium uenere trementia pectus, Auertitque ratem morientis dextra magistri. Dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem Excipit immissum suspensa per ilia ferrum Affixusque rati telo retinente pependit. Stant gemini fratres, fecundae gloria matris, Quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis; Discreuit mors saeua uiros, unumque relictum Agnorunt miseri sublato errore parentes, Aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem Semper et amissum fratrem lugentibus offert. Quorum alter mixtis obliquo pectine remis Ausus Romanae Graia de puppe carinae Iniectare manum; sed eam grauis insuper ictus Amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit Deriguitque tenens strictis immortua neruis. Creuit in aduersis uirtus; plus nobilis irae Truncus habet fortique instaurat proelia laeua Rapturusque suam procumbit in aequora dextram: Haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto. Iam clipeo telisque carens non conditus ima Puppe, sed expositus fraternaque pectore nudo Arma tegens crebra confixus cuspide perstat Telaque multorum leto casura suorum Emerita iam morte tenet. Tum uulnere multo Effugientem animam lassos collegit in artus Membraque contendit toto, quicumque manebat, Sanguine et hostilem defectis robore neruis Insiluit solo nociturus pondere puppem. Strage uirum cumulata ratis multoque cruore Plena per obliquum crebros latus accipit ictus Et postquam ruptis pelagus compagibus hausit, Ad summos repleta foros descendit in undas Vicinum inuoluens contorto uertice pontum. Aequora discedunt mersa diducta carina, Inque locum puppis cecidit mare. Multaque ponto Praebuit ille dies uarii miracula fati. Ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos, Affixit Lycidan. Mersus foret ille profundo, Sed prohibent socii suspensaque crura retentant. Scinditur auulsus, nec sicut uulnere sanguis Emicuit: lentus ruptis cadit undique uenis, Discursusque animae diuersa in membra meantis Interceptus aquis. Nullius uita perempti Est tanta dimissa uia. Pars ultima trunci Tradidit in letum uacuos uitalibus artus; At tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent, Haeserunt ibi fata diu luctataque multum Hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt. Dum nimium pugnax unius turba carinae Incumbit prono lateri uacuamque relinquit, Qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis Versa caua texit pelagus nautasque carina, Bracchia nec licuit uasto iactare profundo, Sed clauso periere mari. Tunc unica diri Conspecta est leti facies, cum forte natantem Diuersae rostris iuuenem fixere carinae: Discessit medium tam uastos pectus ad ictus, Nec prohibere ualent obtritis ossibus artus, Quo minus aera sonent; eliso uentre per ora Eiectat saniem permixtus uiscere sanguis. Postquam inhibent remis puppes ac rostra recedunt, Deiectum in pelagus perfosso pectore corpus Vulneribus transmisit aquas. Pars maxima turbae Naufraga iactatis morti obluctata lacertis Puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis Robora cum uetitis prensarent altius ulnis Nutaretque ratis populo peritura recepto, Impia turba super medios ferit ense lacertos: Bracchia linquentes Graia pendentia puppe A manibus cecidere suis. Non amplius undae Sustinuere graues in summo gurgite truncos. Iamque omni fusis nudato milite telis Inuenit arma furor: remum contorsit in hostem Alter, at hic totum ualidis aplustre lacertis, Auulsasque rotant expulso remige sedes; In pugnam fregere rates. Sidentia pessum Corpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro. Multi inopes teli iaculum letale reuulsum Vulneribus traxere suis et uiscera laeua Oppressere manu, ualidos dum praebeat ictus Sanguis et hostilem cum torserit exeat hastam. Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades, Quam pelago diuersa lues. Nam pinguibus ignis Affixus taedis et tecto sulphure uiuax Spargitur; at faciles praebere alimenta carinas Nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera. Nec flammas superant undae, sparsisque per aequor Iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis. Hic recipit fluctus, exstinguat ut aequora flammas, Hi ne mergantur, tabulis ardentibus haerent. Mille modos inter leti mors una timori est, Qua coepere mori. Nec cessat naufraga uirtus: Tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant Incertasque manus ictu languente per undas Exercent. Nunc, rara datur si copia ferri, Vtuntur pelago. saeuus complectitur hostem Hostis, et implicitis gaudent subsidere membris Mergentesque mori. Pugna fuit unus in illa Eximius Phoceus animam seruare sub undis Scrutarique fretum, si quid mersisset harenis, Et nimis affixos unci conuellere morsus, Adductum quotiens non senserat anchora funem. Hic ubi compressum penitus deduxerat hostem, Victor et incolumis summas remeabat in undas. Sed se per uacuos credit dum surgere fluctus, Puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit. Hi super hostiles iecerunt bracchia remos Et ratium tenuere fugam. Non perdere letum Maxima cura fuit; multus sua uulnera puppi Affixit moriens et rostris abstulit ictus. Stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae Lygdamus excussae Balearis tortor habenae Glande petens solido fregit caua tempora plumbo. Sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit Vincula, procurrunt oculi, stat lumine rapto Attonitus mortisque illas putat esse tenebras. At postquam membris sensit constare uigorem, "Vos" ait "o socii, sicut tormenta soletis, Me quoque mittendis rectum componite telis. Egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis Bellorum casus. Ingentem militis usum Hoc habet ex magna defunctum parte cadauer: Viuentis feriere loco." Sic fatus in hostem Caeca tela manu, sed non tamen irrita, mittit. Excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argus, Qua iam non medius discedit in ilia uenter, Adiuuitque suo procumbens pondere ferrum. Stabat diuersa uictae iam parte carinae Infelix Argi genitor, non ille iuuentae Tempore Phocaicis ulli cessurus in armis; Victum aeuo robur cecidit, fessusque senecta Exemplum, non miles erat; qui funere uiso Saepe cadens longae senior per transtra carinae Peruenit ad puppim spirantisque inuenit artus. Non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit, Distentis toto riguit sed corpore palmis. Nox subit, atque oculos uastae obduxere tenebrae, Et miserum cernens adgnoscere desinit Argum. Ille caput labens et iam languentia colla Viso patre leuat; uox faucis nulla solutas Prosequitur, tacito tantum petit oscula uultu Inuitatque patris claudenda ad lumina dextram. Vt torpore senex caruit uiresque cruentus Coepit habere dolor: "Non perdam tempora" dixit "A saeuis permissa deis iugulumque senilem Confodiam. ueniam misero concede parenti, Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi. Nondum destituit calidus tua uulnera sanguis, Semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes." Sic fatus, quamuis capulum per uiscera missi Polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit Praecipiti saltu: letum praecedere nati Festinantem animam morti non credidit uni. Inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps Belli casus erat. Graiae pars maxima classis Mergitur, ast aliae mutato remige puppes Victores uexere suos; naualia paucae Praecipiti tenuere fuga. Quis in urbe parentum Fletus erat! quanti matrum per litora planctus! Coniunx saepe sui confusis uultibus unda Credidit ora uiri Romanum amplexa cadauer, Accensisque rogis miseri de corpore trunco Certauere patres. At Brutus in aequore uictor Primus Caesareis pelagi decus addidit armis.