Postquam castra duces, pugnae iam mente, propinqui Imposuere iugis admotaque comminus arma Parque suum uidere dei, capere omnia Caesar Moenia Graiorum spernit Martemque secundum Iam nisi de genero fatis debere recusat. Funestam mundo uotis petit omnibus horam, In casus quae cuncta ferat; placet alea fati Alterutrum mersura caput. Ter collibus omnis Explicuit turmas et signa minantia pugnam, Testatus numquam Latiae se desse ruinae. Vt uidet ad nullos exciri posse tumultus In pugnam generum, sed clauso fidere uallo, Signa mouet tectusque uia dumosa per arua Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis. Hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus, Quemque uocat collem Taulantius incola Petram, Insedit castris Ephyreaque moenia seruat, Defendens tutam uel solis turribus urbem. Non opus hanc ueterum nec moles structa tuetur Humanusque labor, facilis, licet ardua tollat, Cedere uel bellis uel cuncta mouentibus annis; Sed munimen habet nullo quassabile ferro Naturam sedemque loci; nam clausa profundo Vndique praecipiti scopulisque uomentibus aequor Exiguo debet, quod non est insula, colli. Terribiles ratibus sustentant moenia cautes, Ioniumque furens, rabido cum tollitur austro, Templa domosque quatit spumatque in culmina pontus. Hic auidam belli rapuit spes improba mentem Caesaris, ut uastis diffusum collibus hostem Cingeret ignarum ducto procul aggere ualli. Metatur terras oculis, nec caespite tantum Contentus fragili subitos attollere muros, Ingentis cautes auulsaque saxa metallis Graiorumque domos direptaque moenia transfert. Extruitur quod non aries impellere saeuus, Quod non ulla queat uiolenti machina belli; Franguntur montes planumque per ardua Caesar Ducit opus: pandit fossas turritaque summis Disponit castella iugis, magnoque recessu Amplexus fines, saltus, nemorosaque tesqua Et siluas, uastaque feras indagine claudit. Non desunt campi, non desunt pabula Magno, Castraque Caesareo circumdatus aggere mutat. Flumina tot cursus illic exorta fatigant, Illic mersa suos, operumque ut summa reuisat, Defessus Caesar mediis intermanet agris. Nunc uetus Iliacos attollat fabula muros Ascribatque deis; fragili circumdata testa Moenia mirentur refugi Babylonia Parthi: En quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes, Assyriis quantum populis telluris eoae Sufficit in regnum, subitum bellique tumultu Raptum clausit opus. Tanti periere labores; Tot potuere manus aut iungere Seston Abydo Ingestoque solo Phrixeum elidere pontum Aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis Et ratibus longae flexus donare Maleae Aut aliquem mundi, quamuis natura negasset, In melius mutare locum. coit area belli: Hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis, Hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur; Aestuat angusta rabies ciuilis harena. Prima quidem surgens operum structura fefellit Pompeium, ueluti mediae qui tutus in aruis Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum, Aut uaga cum Tethys Rutupinaque litora feruent, Vnda Caledonios fallit turbata Britannos. Vt primum uasto saeptas uidet aggere terras, Ipse quoque a tuta deducens agmina Petra Diuersis spargit tumulis, ut Caesaris arma Laxet et effuso claudentem milite tendat, Ac tantum saepti uallo sibi uindicat agri, Parua Mycenaeae quantum sacrata Dianae Distat ab excelsa nemoralis Aricia Roma, Quoque modo terrae praelapsus moenia Thybris In mare descendit, si nusquam torqueat amnem. Classica nulla sonant iniussaque tela uagantur, Et fit saepe nefas iaculum temptante lacerto. Maior cura duces miscendis abstrahit armis: Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae, Quae currens obtriuit eques; gradibusque citatis Vngula frondentem discussit cornea campum. Belliger attonsis sonipes defessus in aruis, Aduectos cum plena ferant praesepia culmos, Ore nouas poscens moribundus labitur herbas Et tremulo medios abrumpit poplite gyros. Corpora dum soluit tabes et digerit artus, Traxit iners caelum fluidae contagia pestis Obscuram in nubem. Tali spiramine Nesis Emittit Stygium nebulosis aera saxis, Antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant. Inde labant populi, caeloque paratior unda Omne pati uirus durauit uiscera caeno. Iam riget atra cutis distentaque lumina rumpit, Igneaque in uultus et sacro feruida morbo Pestis abit, fessumque caput se ferre recusat. Iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum, Nec medii dirimunt morbi uitamque necemque, Sed languor cum morte uenit, turbaque cadentum Aucta lues, dum mixta iacent incondita uiuis Corpora; nam miseros ultra tentoria ciues Spargere funus erat. Tamen hos minuere labores A tergo pelagus pulsusque aquilonibus aer Litoraque et plenae peregrina messe carinae. At liber terrae spatiosis collibus hostis Aere non pigro nec inertibus angitur undis, Sed patitur saeuam, ueluti circumdatus arta Obsidione, famem. Nondum turgentibus altam In segetem culmis cernit miserabile uulgus In pecudum cecidisse cibos et carpere dumos Et foliis spoliare nemus letumque minantis Vellere ab ignotis dubias radicibus herbas; Quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu Quaeque per abrasas utero demittere fauces, Plurimaque humanis ante hoc incognita mensis Diripiens miles saturum tamen obsidet hostem. Vt primum libuit ruptis euadere claustris Pompeio cunctasque sibi permittere terras, Non obscura petit latebrosae tempora noctis Et raptum furto soceri cessantibus armis Dedignatur iter: latis exire ruinis Quaerit et impulso turres confringere uallo Perque omnis gladios et qua uia caede paranda est. Opportuna tamen ualli pars uisa propinqui, Qua Minuci castella uacant et confraga densis Arboribus dumeta tegunt. Hic puluere nullo Proditus agmen agit subitusque in moenia uenit. Tot simul e campis Latiae fulsere uolucres, Tot cecinere tubae. Ne quid uictoria ferro Deberet, pauor attonitos confecerat hostes. Quod solum ualuit uirtus, iacuere perempti, Debuerant quo stare loco; qui uulnera ferrent, Iam derant, et nimbus agens tot tela peribat. Tum piceos uoluunt immissae lampades ignes, Tum quassae nutant turres lapsumque minantur. Roboris impacti crebros uomit agger ad ictus. Iam Pompeianae celsi super ardua ualli Exierant aquilae, iam mundi iura patebant: Quem non mille simul turmis nec Caesare toto Auferret Fortuna locum, uictoribus unus Eripuit uetuitque capi seque arma tenente Ac nondum strato Magnum uicisse negauit. Scaeua uiro nomen; castrorum in plebe merebat Ante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo Promotus Latiam longo gerit ordine uitem; Pronus ad omne nefas et qui nesciret, in armis Quam magnum uirtus crimen ciuilibus esset. Hic ubi quaerentis socios iam Marte relicto Tuta fugae cernit: "Quo uos pauor" inquit "adegit Impius et cunctis ignotus Caesaris armis? O famuli turpes, seruum pecus, absque cruore Terga datis morti? Cumulo uos desse uirorum Non pudet et bustis interque cadauera quaeri? Non ira saltem, iuuenes, pietate remota Stabitis? E cunctis, per quos erumperet hostis, Nos sumus electi. non paruo sanguine Magni Iste dies ierit. Peterem felicior umbras Caesaris in uultu; testem hunc Fortuna negauit: Pompeio laudante cadam. Confringite tela Pectoris impulsu iugulisque retundite ferrum. Iam longinqua petit puluis sonitusque ruinae, Securasque fragor concussit Caesaris aures. Vicimus, o socii; ueniet qui uindicet arces, Dum morimur." Mouit tantum uox illa furorem Quantum non primo succendunt classica cantu, Mirantesque uirum atque auidi spectare sequuntur Scituri iuuenes, numero deprensa locoque An plus quam mortem uirtus daret. Ille ruenti Aggere consistit primumque cadauera plenis Turribus euoluit subeuntisque obruit hostis Corporibus; totaeque uiro dant tela ruinae Roboraque et moles, hosti seque ipse minatur. Nunc sude, nunc duro contraria pectora conto Detrudit muris et ualli summa tenentis Amputat ense manus; caput obterit ossaque saxo Ac male defensum fragili compage cerebrum Dissipat; alterius flamma crinesque genasque Succendit; strident oculis ardentibus ignes. Vt primum cumulo crescente cadauera murum Admouere solo, non segnior extulit illum Saltus et in medias iecit super arma cateruas, Quam per summa rapit celerem uenabula pardum. Tunc densos inter cuneos compressus et omni Vallatus bello uincit, quem respicit, hostem. Iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro; Percussum Scaeuae frangit, non uulnerat hostem Perdidit ensis opus, frangit sine uulnere membra. Illum tota premit moles, illum omnia tela. Nulla fuit non certa manus, non lancea felix, Parque nouum Fortuna uidet concurrere, bellum Atque uirum. Fortis crebris sonat ictibus umbo, Et galeae fragmenta cauae compressa perurunt Tempora, nec quidquam nudis uitalibus obstat Iam praeter stantis in summis ossibus hastas. Quid nunc, uaesani, iaculis leuibusue sagittis Perditis haesuros numquam uitalibus ictus? Hunc aut tortilibus uibrata falarica neruis Obruat aut uasti muralia pondera saxi; Hunc aries ferro ballistaque limite torta Promoueat. Stat non fragilis pro Caesare murus Pompeiumque tenet; iam pectora non tegit armis, Ac ueritus credi clipeo laeuaque uacasse Aut culpa uixisse sua, tot uulnera belli Solus obit densamque ferens in pectore siluam Iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem. Par pelagi monstris, Libycae sic belua terrae Sic Libycus densis elephans oppressus ab armis Omne repercussum squalenti missile tergo Frangit et haerentis mota cute discutit hastas; Viscera tuta latent penitus, citraque cruorem Confixae stant tela ferae; tot facta sagittis, Tot iaculis unam non explent uulnera mortem. Dictaea procul ecce manu Gortynis harundo Tenditur in Scaeuam, quae uoto certior omni In caput atque oculi laeuum descendit in orbem. Ille moras ferri neruorum et uincula rumpit Affixam uellens oculo pendente sagittam Intrepidus telumque suo cum lumine calcat. Pannonis haud aliter post ictum saeuior ursa, Cum iaculum parua Libys amentauit habena, Se rotat in uulnus telumque irata receptum Impetit et secum fugientem circumit hastam. Perdiderat uultum rabies; stetit imbre cruento Informis facie. Laetus fragor aethera pulsat Victorum; maiora uiris e sanguine paruo Gaudia non faceret conspectum in Caesare uulnus. Ille tegens alta suppressum mente furorem Mitis et a uultu penitus uirtute remota "Parcite" ait "ciues; procul hinc auertite ferrum, Collatura meae nil sunt iam uulnera morti: Non eget ingestis, sed uulsis pectore telis. Tollite et in Magni uiuentem ponite castris; Hoc uestro praestate duci; sit Scaeua relicti Caesaris exemplum potius quam mortis honestae." Credidit infelix simulatis uocibus Aulus Nec uidit recto gladium mucrone trementem Membraque captiui pariter laturus et arma Fulmineum mediis excepit faucibus ensem. Incaluit uirtus atque una caede refectus "Soluat" ait "poenas, Scaeuam quicumque subactum Sperauit; pacem gladio si quaerit ab isto Magnus, adorato summittat Caesare signa. An similem uestri segnemque ad fata putatis? Pompei uobis minor est causaeque senatus Quam mihi mortis amor." Simul haec effatur, et altus Caesareas puluis testatur adesse cohortes. Dedecus hic belli Magno crimenque remisit, Ne solum totae fugerent te, Scaeua, cateruae. Subducto qui Marte ruis: nam sanguine fuso Vires pugna dabat. Labentem turba suorum Excipit atque umeris defectum imponere gaudet. Ac uelut inclusum perfosso in pectore numen Et uiuam magnae speciem Virtutis adorant Telaque confixis certant euellere membris Exornantque deos ac nudum pectore Martem Armis, Scaeua, tuis, felix hoc nomine famae, Si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedisset Cantaber exiguis aut longis Teutonus armis. Non tu bellorum spoliis ornare Tonantis Templa potes, non tu laetis ululare triumphis. Infelix, quanta dominum uirtute parasti! Non magis hac Magnus castrorum parte repulsus Intra claustra piger dilato Marte quieuit, Quam mare lassatur, cum se tollentibus euris Frangentem fluctus scopulum ferit aut latus alti Montis adest seramque sibi parat unda ruinam. Hinc uicina petens placido castella profundo Incursu gemini Martis rapit armaque late Spargit et effuso laxat tentoria campo, Mutandaeque iuuat permissa licentia terrae. Sic pleno Padus ore tumens super aggere tutas Excurrit ripas et totos concutit agros, Succubuit si qua tellus cumuloque furentem Vndarum non passa ruit, tunc flumine toto Transit et ignotos aperit sibi gurgite campos; Illos terra fugit dominos, his rura colonis Accedunt donante Pado. uix proelia Caesar Senserat, elatus specula quae prodidit ignis: Inuenit impulsos presso iam puluere muros, Frigidaque ut ueteris deprendit signa ruinae; Accendit pax ipsa loci mouitque furorem Pompeiana quies et uicto Caesare somnus. Ire uel in clades properat, dum gaudia turbet. Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma Segnius haud uidit quam malo nauta tremente Omnia subducit Circaeae uela procellae, Agminaque interius muro breuiore recepit, Densius ut parua disponeret arma corona. Transierat primi Caesar munimina ualli Cum super e totis immisit collibus arma Effuditque acies obsaeptum Magnus in hostem. Non sic Aetnaeis habitans in uallibus horret Enceladum, spirante noto, cum tota cauernas Egerit et torrens in campos defluit Aetna, Caesaris ut miles, glomerato puluere uictus Ante aciem, caeci trepidus sub nube timoris, Hostibus occurrit fugiens inque ipsa pauendo Fata ruit. Totus mitti ciuilibus armis Vsque uel in pacem potuit cruor: ipse furentis Dux tenuit gladios. Felix ac libera legum, Roma, fores iurisque tui, uicisset in illo Si tibi Sulla loco. Dolet heu semperque dolebit Quod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum, Cum genero pugnasse pio. Pro tristia fata! Non Vticae Libye clades, Hispania Mundae Flesset et infando pollutus sanguine Nilus Nobilius Phario gestasset rege cadauer, Nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenas Poenorumque umbras placasset sanguine fuso Scipio, nec sancto caruisset uita Catone. Vltimus esse dies potuit tibi, Roma, malorum, Exire e mediis potuit Pharsalia fatis. Deserit auerso possessam numine sedem Caesar et Emathias lacero petit agmine terras. Arma secuturum soceri quacumque fugasset Temptauere suo comites deuertere Magnum Hortatu, patrias sedes atque hoste carentem Ausoniam peteret. "Numquam me Caesaris" inquit "Exemplo reddam patria, numquamque uidebit Me nisi dimisso redeuntem milite Roma. Hesperiam potui motu surgente tenere, Si uellem patriis aciem committere templis Ac medio pugnare foro. Dum bella relegem, Extremum Scythici transcendam frigoris orbem Ardentesque plagas. Victor tibi, Roma, quietem Eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi? A potius, ne quid bello patiaris in isto, Te Caesar putet esse suam." Sic fatus in ortus Phoebeos condixit iter terraeque secutus Deuia, qua uastos aperit Candauia saltus, Contigit Emathiam, bello quam fata parabant. Thessaliam, qua parte diem brumalibus horis Attollit Titan, rupes Ossaea coercet; Cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas, Pelion opponit radiis nascentibus umbras; At medios ignes caeli rapidique Leonis Solstitiale caput nemorosus summouet Othrys. Excipit aduersos zephyros et Iapyga Pindus Et maturato praecidit uespere lucem; Nec metuens imi borean habitator Olympi Lucentem totis ignorat noctibus Arcton. Hos inter montis, media qui ualle premuntur, Perpetuis quondam latuere paludibus agri, Flumina dum campi retinent nec peruia Tempe Dant aditus pelagi stagnumque implentibus unus Crescere cursus erat. Postquam discessit Olympo Herculea grauis Ossa manu subitaeque ruinam Sensit aquae Nereus, melius mansura sub undis Emathis aequorei regnum Pharsalos Achillis Eminet et, prima Rhoeteia litora pinu Quae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion ira Flebile Pieridum, Trachin pretioque nefandae Lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris Atque olim Larisa potens, ubi nobile quondam Nunc super Argos arant, ueteres ubi fabula Thebas Monstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exul Colla caputque ferens supremo tradidit igni Questa, quod hoc solum nato rapuisset, Agaue. Ergo abrupta palus multos discessit in amnes. Purus in occasus, parui sed gurgitis, Aeas Ionio fluit inde mari, nec fortior undis Labitur auectae pater Isidis et tuus, Oeneu, Paene gener crassis oblimat Echinadas undis, Et Meleagream maculatus sanguine Nessi Euenos Calydona secat. Ferit amne citato Maliacas Spercheos aquas, et flumine puro Irrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi, Quique nec umentis nebulas nec rore madentem Aera nec tenues uentos suspirat, Anauros, Et quisquis pelago per se non cognitus amnis Peneo donauit aquas. It gurgite rapto Apidanos numquamque celer, nisi mixtus, Enipeus. Accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque. Solus, in alterius nomen cum uenerit undae, Defendit Titaresos aquas lapsusque superne Gurgite Penei pro siccis utitur aruis; Hunc fama est Stygiis manare paludibus amnem Et capitis memorem fluuii contagia uilis Nolle pati superumque sibi seruare timorem. Vt primum emissis patuerunt amnibus arua, Pinguis Bebrycio discessit uomere sulcus; Mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum; Aeolidae Dolopesque solum fregere coloni Et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis. Illic semiferos Ixionidas Centauros Feta Pelethroniis nubes effudit in antris: Aspera te Pholoes frangentem, Monyche, saxa, Teque sub Oetaeo torquentem uertice uulsas, Rhoete ferox, quas uix boreas inuerteret, ornos, Hospes et Alcidae magni, Phole, teque per amnem Improbe Lernaeas uector passure sagittas, Teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgens Impetis Haemonio maiorem Scorpion arcu. Hac tellure feri micuerunt semina Martis. Primus ab aequorea percussis cuspide saxis Thessalicus sonipes, bellis feralibus omen, Exiluit, primus chalybem frenosque momordit Spumauitque nouis Lapithae domitoris habenis. Prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus Terrenum ignotas hominem proiecit in undas. Primus Thessalicae rector telluris Ionos In formam calidae percussit pondera massae, Fudit et argentum flammis aurumque moneta Fregit et immensis coxit fornacibus aera. Illic quod populos scelerata impegit in arma, Diuitias numerare datum est. Hinc maxima serpens Descendit Python Cirrhaeaque fluxit in arua, Vnde et Thessalicae ueniunt ad Pythia laurus. Impius hinc prolem superis immisit Aloeus, Inseruit celsis prope se cum Pelion astris Sideribusque uias incurrens abstulit Ossa. Hac ubi damnata fatis tellure locarunt Castra duces, cunctos belli praesaga futuri Mens agitat, summique grauem discriminis horam Aduentare palam est, propius iam fata moueri. Degeneres trepidant animi peioraque uersant; Ad dubios pauci praesumpto robore casus Spemque metumque ferunt. Turbae sed mixtus inerti Sextus erat, Magno proles non digna parente, Qui mox Scyllaeis exul grassatus in undis Polluit aequoreos Siculus pirata triumphos. Qui stimulante metu fati praenoscere cursus Impatiensque morae uenturisque omnibus aeger Non tripodas Deli, non Pythia consulit antra Nec quaesisse libet, primis quid frugibus altrix Aere Iouis Dodona sonet, quis noscere fibra Fata queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli Seruet et Assyria scrutetur sidera cura, Aut si quid tacitum, sed fas erat. Ille supernis Detestanda deis saeuorum arcana magorum Nouerat et tristis sacris feralibus aras, Vmbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebat Scire parum superos. uanum saeuumque furorem Adiuuat ipse locus uicinaque moenia castris Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstri Transierit, quarum quidquid non creditur ars est. Thessala quin etiam tellus herbasque nocentes Rupibus ingenuit sensuraque saxa canentes Arcanum ferale magos. Ibi plurima surgunt Vim factura deis, et terris hospita Colchis Legit in Haemoniis, quas non aduexerat, herbas. Impia tot populis, tot surdas gentibus aures Caelicolum dirae conuertunt carmina gentis. Vna per aetherios exit uox illa recessus Verbaque ad inuitum perfert cogentia numen, Quod non cura poli caelique uolubilis umquam Auocat. Infandum tetigit cum sidera murmur Tunc Babylon Persea licet secretaque Memphis Omne uetustorum soluat penetrale magorum, Abducet superos alienis Thessalis aris. Carmine Thessalidum dura in praecordia fluxit Non fatis addictus amor, flammisque seueri Illicitis arsere senes. nec noxia tantum Pocula proficiunt aut cum turgentia suco Frontis amaturae subducunt pignora fetae: Mens hausti nulla sanie polluta ueneni Excantata perit. Quos non concordia mixti Alligat ulla tori blandaeque potentia formae, Traxerunt torti magica uertigine fili. Cessauere uices rerum, dilataque longa Haesit nocte dies; legi non paruit aether, Torpuit et praeceps audito carmine mundus, Axibus et rapidis impulsos Iuppiter urgens Miratur non ire polos. Nunc omnia complent Imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo Et tonat ignaro caelum Ioue; uocibus isdem Vmentis late nebulas nimbosque solutis Excussere comis. uentis cessantibus aequor Intumuit; rursus uetitum sentire procellas Conticuit turbante noto, puppimque ferentes In uentum tumuere sinus. De rupe pependit Abscisa fixus torrens, amnisque cucurrit Non qua pronus erat. Nilum non extulit aestas; Maeander direxit aquas, Rhodanumque morantem Praecipitauit Arar. Summisso uertice montes Explicuere iugum; nubes suspexit Olympus, Solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret, Dimaduere niues. impulsam sidere Tethyn Reppulit Haemonium defenso litore carmen. Terra quoque immoti concussit ponderis axes Et medium uergens titubauit nisus in orbem. Tantae molis onus percussum uoce recessit Perspectumque dedit circumlabentis Olympi. Omne potens animal leti genitumque nocere Et pauet Haemonias et mortibus instruit artes. Has auidae tigres et nobilis ira leonum Ore fouent blando; gelidos his explicat orbes Inque pruinoso coluber distenditur aruo. Viperei coeunt abrupto corpore nodi Humanoque cadit serpens afflata ueneno. Quis labor hic superis cantus herbasque sequendi Spernendique timor? cuius commercia pacti Obstrictos habuere deos? parere necesse est An iuuat? ignota tantum pietate merentur An tacitis ualuere minis? hoc iuris in omnis Est illis superos, an habent haec carmina certum Imperiosa deum qui mundum cogere, quidquid Cogitur ipse, potest? Illis et sidera primum Praecipiti deducta polo, Phoebeque serena Non aliter diris uerborum obsessa uenenis Palluit et nigris terrenisque ignibus arsit, Quam si fraterna prohiberet imagine tellus Insereretque suas flammis caelestibus umbras, Et patitur tantos cantu depressa labores Donec suppositas propior despumet in herbas. Hos scelerum ritus, haec dirae carmina gentis Effera damnarat nimiae pietatis Erictho Inque nouos ritus pollutam duxerat artem. Illi namque nefas urbis summittere tecto Aut laribus ferale caput desertaque busta Incolit et tumulos expulsis obtinet umbris Grata deis Erebi. coetus audire silentum, Nosse domos Stygias arcanaque Ditis operti Non superi, non uita uetat. Tenet ora profanae Foeda situ macies, caeloque ignota sereno Terribilis Stygio facies pallore grauatur Impexis onerata comis; si nimbus et atrae Sidera subducunt nubes, tunc Thessala nudis Egreditur bustis nocturnaque fulmina captat. Semina fecundae segetis calcata perussit Et non letiferas spirando perdidit auras. Nec superos orat nec cantu supplice numen Auxiliare uocat nec fibras illa litantis Nouit; funereas aris imponere flammas Gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro. Omne nefas superi prima iam uoce precantis Concedunt carmenque timent audire secundum. Viuentes animas et adhuc sua membra regentes Infodit busto, fatis debentibus annos Mors inuita subit, peruersa funera pompa Rettulit a tumulis, fugere cadauera lectum. Fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossa E mediis rapit illa rogis ipsamque, parentes Quam tenuere, facem nigroque uolantia fumo Feralis fragmenta tori, uestesque fluentes Colligit in cineres et olentis membra fauillas. Ast ubi seruantur saxis, quibus intimus umor Ducitur, et tracta durescunt tabe medullae Corpora, tunc omnis auide desaeuit in artus Immergitque manus oculis gaudetque gelatos Effodisse orbes et siccae pallida rodit Excrementa manus. Laqueum nodosque nocentis Ore suo rumpit, pendentia corpora carpsit Abrasitque cruces percussaque uiscera nimbis Vulsit et incoctas admisso sole medullas. Insertum manibus chalybem nigramque per artus Stillantis tabi saniem uirusque coactum Sustulit et neruo morsus retinente pependit. Et quodcumque iacet nuda tellure cadauer, Ante feras uolucresque sedet nec carpere membra Vult ferro manibusque suis morsusque luporum Exspectat siccis raptura e faucibus artus. Nec cessant a caede manus, si sanguine uiuo Est opus, erumpat iugulo qui primus aperto, Nec refugit caedes, uiuum si sacra cruorem Extaque funereae poscunt trepidantia mensae; Vulnere sic uentris, non qua natura uocabat, Extrahitur partus calidis ponendus in aris; Et quotiens saeuis opus est ac fortibus umbris, Ipsa facit manes: hominum mors omnis in usu est. Illa genae florem primaeuo corpore uulsit, Illa comam laeua morienti abscidit ephebo. Saepe etiam caris cognato in funere dira Thessalis incubuit membris atque oscula figens Truncauitque caput compressaque dentibus ora Laxauit siccoque haerentem gutture linguam Praemordens gelidis infundit murmura labris Arcanumque nefas Stygias mandauit ad umbras. Hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta Nocte poli, Titan medium quo tempore ducit Sub nostra tellure diem, deserta per arua Carpit iter. fidi scelerum suetique ministri Effractos circum tumulos ac busta uagati Conspexere procul praerupta in caute sedentem, Qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus. Illa magis magicisque deis incognita uerba Temptabat carmenque nouos fingebat in usus. Namque timens ne Mars alium uagus iret in orbem Emathis et tellus tam multa caede careret, Pollutos cantu dirisque uenefica sucis Conspersos uetuit transmittere bella Philippos, Tot mortes habitura suas usuraque mundi Sanguine; caesorum truncare cadauera regum Sperat et Hesperiae cineres auertere gentis Ossaque nobilium tantosque acquirere manes. Hic ardor solusque labor, quid corpore Magni Proiecto rapiat, quos Caesaris inuolet artus. Quam prior affatur Pompei ignaua propago "O decus Haemonidum, populis quae pandere fata Quaeque suo uentura potes deuertere cursu, Te precor, ut certum liceat mihi noscere finem, Quem belli fortuna paret. Non ultima turbae Pars ego Romanae, Magni clarissima proles, Vel dominus rerum uel tanti funeris heres. Mens dubiis percussa pauet rursusque parata est Certos ferre metus; hoc casibus eripe iuris, Ne subiti caecique ruant. uel numina torque Vel tu parce deis et manibus exprime uerum. Elysias resera sedes ipsamque uocatam, Quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri. Non humilis labor est; dignum quod quaerere cures Vel tibi quo tanti praeponderet alea fati." Impia laetatur uulgatae nomine famae Thessalis et contra: "Si fata minora moueres, Pronum erat, o iuuenis, quos uelles" inquit "in actus Inuitos praebere deos. Conceditur arti, Vnam cum radiis presserunt sidera mortem, Inseruisse moras, et quamuis fecerit omnis Stella senem, medios herbis praerumpimus annos. At simul a prima descendit origine mundi Causarum series atque omnia fata laborant Si quicquam mutare uelis, unoque sub ictu Stat genus humanum, tunc (Thessala turba fatemur) Plus Fortuna potest. Sed si praenoscere casus Contentus, facilesque aditus multique patebunt Ad uerum: tellus nobis aetherque chaosque Aequoraque et campi Rhodopeaque saxa loquentur. Sed pronum, cum tanta nouae sit copia mortis, Emathiis unum campis attollere corpus, Vt modo defuncti tepidique cadaueris ora Plena uoce sonent nec membris sole perustis Auribus incertum feralis strideat umbra." Dixerat et noctis geminatis arte tenebris Maestum tecta caput squalenti nube pererrat Corpora caesorum tumulis proiecta negatis. Continuo fugere lupi, fugere reuulsis Vnguibus impastae uolucres, dum Thessala uatem Eligit et gelidas leto scrutata medullas Pulmonis rigidi stantis sine uulnere fibras Inuenit et uocem defuncto in corpore quaerit. Fata peremptorum pendent iam multa uirorum, Quem superis reuocasse uelit. Si tollere totas Temptasset campis acies et reddere bello, Cessissent leges Erebi, monstroque potenti Extractus Stygio populus pugnasset Auerno. Electum tandem traiecto gutture corpus Ducit, et inserto laqueis feralibus unco Per scopulos miserum trahitur, per saxa cadauer Victurum montisque caui, quem tristis Erictho Damnarat sacris, alta sub rupe locatur. Haud procul a Ditis caecis depressa cauernis In praeceps subsedit humus, quam pallida pronis Vrget silua comis et nullo uertice caelum Suspiciens Phoebo non peruia taxus opacat. Marcentes intus tenebrae pallensque sub antris Longa nocte situs numquam nisi carmine factum Lumen habet. Non Taenariis sic faucibus aer Sedit iners, maestum mundi confine latentis Ac nostri, quo non metuant admittere manes Tartarei reges. nam quamuis Thessala uates Vim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illuc, Aspiciat Stygias, an quod descenderit, umbras. Discolor et uario furialis cultus amictu Induitur, uultusque aperitur crine remoto Et coma uipereis substringitur horrida sertis. Vt pauidos iuuenis comites ipsumque trementem Conspicit exanimi defixum lumina uultu: "Ponite" ait "trepida conceptos mente timores. Iam noua, iam uera reddetur uita figura, Vt quamuis pauidi possint audire loquentem. Si uero Stygiosque lacus ripamque sonantem Ignibus ostendam, si me praesente uideri Eumenides possint uillosaque colla colubris Cerberus excutiens et uincti terga gigantes? Quis timor, ignaui, metuentis cernere manes?" Pectora tunc primum feruenti sanguine supplet Vulneribus laxata nouis taboque medullas Abluit et uirus large lunare ministrat. Huc quicquid fetu genuit natura sinistro Miscetur. Non spuma canum, quibus unda timori est Viscera non lyncis, non durae nodus hyaenae Defuit et cerui pastae serpente medullae, Non puppim retinens euro tendente rudentis In mediis echenais aquis oculique draconum Quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa; Non Arabum uolucer serpens innataque rubris Aequoribus custos pretiosae uipera conchae Aut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastae Aut cinis eoa positi phoenicis in ara. Quo postquam uiles et habentis nomina pestis Contulit, infando saturatas carmine frondis Et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas Addidit et quicquid mundo dedit ipsa ueneni. Tum uox Lethaeos cunctis pollentior herbis Excantare deos confundit murmura primum Dissona et humanae multum discordia linguae. Latratus habet illa canum gemitusque luporum, Quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur, Quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis; Exprimit et planctus illisae cautibus undae Siluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis. Tot rerum uox una fuit. Mox cetera cantu Explicat Haemonio penetratque in Tartara lingua: "Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum Et Chaos innumeros auidum confundere mundos Et rector terrae, quem longa in saecula torquet Mors dilata deum, Styx, et, quos nulla meretur Thessalis, Elysios, caelum matremque perosa Persephone nostraeque Hecates pars ultima, per quam Manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae, Ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuo Spargis nostra cani repetitaque fila sorores Tracturae tuque o flagrantis portitor undae, Iam lassate senex ad me redeuntibus umbris, Exaudite preces; si uos satis ore nefando Pollutoque uoco, si numquam haec carmina fibris Humanis ieiuna cano, si pectora plena Saepe dedi, laui calido prosecta cerebro, Si quisquis uestris caput extaque lancibus infans Imposuit uicturus erat, parete precanti. Non in Tartareo latitantem poscimus antro Adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata Descendentem animam; primo pallentis hiatu Haeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas Ad manes uentura semel. Ducis omina nato Pompeiana canat nostri modo militis umbra, Si bene de uobis ciuilia bella merentur." Haec ubi fata caput spumantiaque ora leuauit, Aspicit astantem proiecti corporis umbram Exanimes artus inuisaque claustra timentem Carceris antiqui. Pauet ire in pectus apertum Visceraque et ruptas letali uulnere fibras. A miser extremum cui mortis munus inique Eripitur, non posse mori. Miratur Erictho Has fatis licuisse moras, irataque Morti Verberat immotum uiuo serpente cadauer Perque cauas terrae, quas egit carmine, rimas Manibus illatrat regnique silentia rumpit: "Tisiphone uocisque meae secura Megaera, Non agitis saeuis Erebi per inane flagellis Infelicem animam? iam uos ego nomine uero Eliciam Stygiasque canes in luce superna Destituam; per busta sequar, per funera custos; Expellam tumulis, abigam uos omnibus urnis. Teque deis, ad quos alio procedere uultu Ficta soles, Hecate, pallenti tabida forma, Ostendam faciemque Erebi mutare uetabo. Eloquar, immenso terrae sub pondere quae te Contineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum Regem noctis ames, quae te contagia passam Noluerit reuocare Ceres. Tibi, pessime mundi Arbiter, immittam ruptis Titana cauernis, Et subito feriere die. Paretis, an ille Compellandus erit, quo numquam terra uocato Non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertam Verberibusque suis trepidam castigat Erinyn, Indespecta tenet uobis qui Tartara, cuius Vos estis superi, Stygias qui peierat undas?" Protinus astrictus caluit cruor atraque fouit Vulnera et in uenas extremaque membra cucurrit. Percussae gelido trepidant sub pectore fibrae, Et noua desuetis surrepens uita medullis Miscetur morti. Tunc omnis palpitat artus, Tenduntur nerui; nec se tellure cadauer Paulatim per membra leuat terraque repulsum est Erectumque semel. Distento lumina rictu Nudantur. Nondum facies uiuentis in illo, Iam morientis erat; remanet pallorque rigorque, Et stupet illatus mundo. sed murmure nullo Ora astricta sonant: uox illi linguaque tantum Responsura datur. "Dic" inquit Thessala "magna, Quod iubeo, mercede mihi; nam uera locutum Immunem toto mundi praestabimus aeuo Artibus Haemoniis; tali tua membra sepulchro, Talibus exuram Stygio cum carmine siluis, Vt nullos cantata magos exaudiat umbra. Sit tanti uixisse iterum, nec uerba nec herbae Audebunt longae somnum tibi soluere Lethes A me morte data. Tripodas uatesque deorum Sors obscura decet: certus discedat, ab umbris Quisquis uera petit duraeque oracula Mortis Fortis adit. Ne parce, precor: da nomina rebus, Da loca, da uocem, qua mecum fata loquantur". Addidit et carmen quo quicquid consulit umbram Scire dedit. maestum fletu manante cadauer: "Tristia non equidem Parcarum stamina" dixit "Aspexi tactae reuocatus ab aggere ripae; Quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbris, Effera Romanos agitat discordia manes Impiaque infernam ruperunt arma quietem. Elysias alii sedes ac Tartara maesta Diuersi liquere duces; quid fata pararent Hi fecere palam. Tristis felicibus umbris Vultus erat; uidi Decios, natumque patremque, Lustrales bellis animas, flentemque Camillum Et Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem; Deplorat Libycis perituram Scipio terris Infaustam subolem; maior Carthaginis hostis Non seruituri maeret Cato fata nepotis; Solum te, consul depulsis prime tyrannis, Brute, pias inter gaudentem uidimus umbras. Abruptis Catilina minax fractisque catenis Exultat Mariique truces nudique Cethegi; Vidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos Legibus immodicos ausosque ingentia Gracchos; Aeternis chalibis nodis et carcere Ditis Constrictae plausere manus, camposque piorum Poscit turba nocens. Regni possessor inertis Pallentis aperit sedes abruptaque saxa Asperat et durum uinclis adamanta paratque Poenam uictori. Refer haec solacia tecum, O iuuenis, placido manes patremque domumque Exspectare sinu regnique in parte serena Pompeis seruare locum. Nec gloria paruae Sollicitet uitae: ueniet quae misceat omnis Hora duces. Properate mori magnoque superbi Quamuis e paruis animo descendite bustis Et Romanorum manes calcate deorum. Quem tumulum Nili, quem Thybridis alluat unda, Quaeritur; et ducibus tantum de funere pugna. Tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcae Me reticente dabunt; tibi certior omnia uates Ipse canet Siculis genitor Pompeius in aruis, Ille quoque, incertus quo te uocet, unde repellat, Quas iubeat uitare plagas, quae sidera mundi. Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete: Distribuit tumulos uestris Fortuna triumphis. O miseranda domus, toto nil orbe uidebis Tutius Emathia". Sic postquam fata peregit, Stat uultu maestus tacito mortemque reposcit. Carminibus magicis opus est herbisque, cadauer Vt cadat, et nequeunt animam sibi reddere fata Consumpto iam iure semel. Tunc robore multo Extruit illa rogum; uenit defunctus ad ignes. Accensa iuuenem positum strue liquit Erictho, Tandem passa mori, Sextoque ad castra parentis It comes, et caelo lucis ducente colorem, Dum ferrent tutos intra tentoria gressus Iussa tenere diem, densas nox praestitit umbras.