Carmen de abbatibus
Sume, pater, placidus modulantis uota poetae,
Quatinus aeterno capias cum Rege quietem,
Atque petas superas meritis splendentibus arces,
Hunc memorare libens semper, lectissime praesul,
Sancta supernorum conscendens sceptra polorum,
Mercedemque tuam quam iussit reddere caluus,
Nocte dieque simul cunctae per tempora uitae,
Teque tuosque simul clementia protegat alta;
Quo decus immensum radians per saecula cuncta
Omnibus in sanctis clarescit lumine miro.
Corpore, mente, manu, cunctis et sensibus una
Iam Dominum colitans celsum sine fine, ualeto.
Cum te sancta manus praestantem reddidit Anglis,
Haec tibi complacuit rustica dona dare.
Rustica sed stolidis sudent si pectora dictis,
Non stolidum carmen rustica plectra dabunt.
Nam tibi dum proceres proprio de sanguine signant
Iam Domino placidus gaudia magna capis.
Suscipe, docte pater, dilecti munus amici,
Et grates Christo semper ubique cane,
Quod tua tam electi meruerunt stirpe creati
Pastores, Domino qui placuere suo.
Nec minus et monachos prae miro munere claros
Hic mirare legens scandere lucis iter.
Si quid in his cartis te dignum, reddere grates,
Inuenias, Domino maxime nunc moneo.
Sin alias, uati ueniam dignare canenti,
Nam tribuere pius quod potuit, cecinit.
Haec tuo nam cupio requiem praestare labori,
Carmina quae Domino sanctificata sonant.
Aduersum est quicquid moneo tolerare modeste,
Nec querula in quoquam corde mouere tua.
Mens requiem capiat semper sine fine benigne
In Domino Christo prosperitate pia.
Ecgfridus infesto Pictorum dum cadit ense,
En nothus Anglorum germanus regmina sumpsit
Alfridus, et natum genuit, qui nomine clarus,
Gentibus enituit Saxonum regmina seruans,
Gestis et uerbis et omni strenuus actu.
Exstitit a primis sed non moderatus in annis,
Indocilis iuuenis, nescit sensusque petulcos
Subcuruare animo, contemnens iura Tonantis,
Armipotens nimium, propriis in uiribus audax.
Non proceres ueneratus erat; non denique Christum,
Vt decuit, coluit; uacuis sed subdidit omnem
Actibus, heu! uitam, mansit dum corpore uita.
Inde fuit, praesens paruo quod tempore saeclum
Manserat, atque diu potuit non ducere uitam.
Hic igitur multos miserandi morte peremit,
Ast alios cogit summo seruire Parenti,
Inque monasterii attonsos consistere saeptis.
Ex his ergo fuit uenerandus nomine pastor,
Eanmund ille pius, Christi sociatus amicis;
Actibus e saecli, promissa ad praemia tendit,
Quae sancti in caelis Domino donante capessunt.
Nobilis hic nimium proceri de sanguinis ortu
Exstitit, in populis summo celebratus honore;
Nobilior Domino summae pro culmine mentis.
Dux uenerandus erat, fecit cui candida corda
Omnipotens genitor, plasmat qui corpora cuncta,
Ac mentes hominem spinis permundat ademptis.
Militiam sterilem magno deuotus amore
Deseruit, famulans cunctae per tempora uitae
Rectori magno, moderat qui saecula cuncta.
Anglorum proceres nimium trucidante tyranno,
Seruitium Domini miles praefatus inibat,
Gaudebatque suo capiti portare coronam
Vertice quam Christus quondam portabat opimo
Dum passus mundo dempsit spineta malorum
Atque suos uitam fecit uisitare beatos.
Nec solus meruit parmam captasse supernam;
Quin plures lecti patrem comitantur eundem
Inque monasterio Domino se subdere temptant.
Eanmundus Christo indeptus quod dederat almo,
Atque Petro pariter, seruat qui examina cuncta,
Actibus aethereis farcent quae pectora casta,
Florigerisque nitent per tempora cuncta maniplis.
Cumque pater famulos cellam congessit in almam,
Quamplures cunctos sacris sermonibus ornat:
Vtque suo saltim cupiant seruire parenti
Ammonuit pastor; meritum a numine poscit,
Quatenus e celo ueniens cum gaudio sanctus
Angelus, hos famulos dignetur reddere tutos:
Vt lupus ille ferus subiectos dente rapaci
Morsibus infectos laniat non pectore maesto:
Sed potius Domino dignis uirtutibus auctor,
Vndique praecomptos, transmigret lucis in oras.
Talibus instituens docuit cum ductor ouile
Quam nitidas Christo meruit conferre bidentes,
Agnos atque pios permiti contulit Agno,
Qui ueniens sontis peccatum tollere mundi,
Insontem mundum fecit de sanguine fuso.
Pontificalis apex, meritorum munere clarus
Eadfridus enituit, sanctorum regmina seruans.
Vndae que glaucis cupiunt crispare fluentis
Litora, quin refluis satagunt nudare meantes
Cursibus, et terram praecingunt caerula sanctam,
Atque itiner cupidum pandunt, cum litora nudant.
Hunc Domini seruus ueniens uisitare sategit,
Poscebatque, sibi superae de germine messis
Pabula iam tribui: cui prompta mente sacerdos
Pectore de gnaro pandit salutaria dicta,
Imbribus atque piis sitientis corpora potat.
Aureus ille libens hausit, quae ructat ab alto
Pectore, subque sui sumpsit penetralia cordis
Mystica uerba pii praesensu discit acuto.
Insuper arripiens memori narranda relatu,
Sensibus in cordis complectit cuncta rimatus.
Addidit ergo suis doctorem sedibus aptum.
Presbyter ille fuit, statuens monastica iura,
Instituitque nouos, ueterum munimenta reuoluens,
Hic monachos, caelo tulerat quos spiritus auctor.
Haec inter famulus Christi dum moribus almum
Pontificem discit Scottorum finibus esse,
Ecgberctum, famulum cui fidum mittere curat,
Poscens ut monachos formaret rite libellis,
Sanctificetque sibi uenerandae altare tabellae,
Atque memor uoti monstret sint quae loca digna,
Quis possint sisti sacraria sancta Tonanti.
Paret et obsequitur praesul uenerandus, euntem
Confirmat dictis, quin sacro munere ditat.
Mensa sacrata Deo magno sub nomine Petri
Aduolat, et nigro cellam confirmat ab hoste.
Insuper et praesul poscenti talia dicta
Mittit; “Inoffensis pedibus tua tempora, frater,
Pectore quin uitam casto seruare memento;
Quatinus exhausto instantis certamine belli,
Perpetuam caeli capias sine fine quietem.
Cernere me fateor carnali lumine numquam
Mundos, quos Dominus magno tibi munere donat.
Ast tamen, ut uisus potuit portendere cordis
Collis non magnus decliuo tramite flexus,
Quo sol consurgens trutinantis tempora Librae
Peruolat; hunc spinae spissa cum fronde coronant.
Calcibus has cisas toto cum germine, frater,
Aequoris et dorso praedicti auferre memento:
Inque loco pulcrum Domino sic conde sacellum,
Credula quo possint Christo persoluere corda
Nocte dieque simul puro de pectore uota.”
Nuntius his dictis trusit per caerula puppim,
Atque suo properat dilecti ferre loquelas
Pontificis patri; manifestat dicta prophetae.
Perficit inde pius perpulcri culmina templi,
Exterius tabulas perfundens tegmine plumbi,
Viribus et totis praecomptam reddere curat
Hanc aedem Domini; medio sub aggere mensam,
Diximus ut dudum, Petro quae gignit odores
Praemites, statuit celestis gratia terris,
Quam rutilis flagrat passim, dum templa parenti
Iam caeli ac terrae surgunt per rura uetusta.
Haec dum gesta suo instituit mandare magistro
Nuntius, ad patrem patris perferre loquelas
Venerat, atque pio pastori talia fatur.
“Ecgbercht te Domini famulus sua uoce salutat,
Atque tuos pariter monachos, quos gratia Christi
Ecclesiam uocitans mitis congessit in unam.
Nocte dieque simul non cesso reddere grates
Rectori summo, firmat qui uota suorum.
Namque ego confiteor (nullus me dicere mendum
Aestumet): en rabidis discurrens uiribus ira
Saepiusque aduolitat, spinisque immiscuit hirtis
Turba nefanda feris, semper confisa sub armis,
Vndique confluitans, ueluti cum culmina nota
Accurrens properat spinis immergier hirtis;
Gaudet et aduersis semper cumulata sub armis,
Insidias multas disponit, factio frendens:
Perque itiner durum non cessat ferre malignos,
Quo labor aeternus requiem non praestat eunti.
Sed Domino grates, melius quod tempore nostro
Haec loca per Dominum meruerunt gaudia tanta
Sumere, pro priscisque nouos mutare colonos.
Hinc moneo cunctos celso cumulare Tonanti
Magnificas laudes, manibusque ad sidera tensis
Dent Domino grates, mittit qui ad uota piorum
Aligeras uolucres, ningentque ad saepta sacelli
Innumeris precibus; sumptis ad sidera tranant
Ante Deum, quae fuerant pandentes, quas tamen ipse
Pandat, si nullus poterit cognoscere certe.
Omnia quid memorem? ueniunt cum luce ministri
E caelo superi, portantque ad sidera sanctas
Inde animas, Dominum laudantque in luce micantes,
Florigerasque leuant capiti sine fine coronas.”
Talia dum memorans uatis iam nuntius infit,
Gaudia magna pater laetanti in pectore gaudet
Eanmund, atque Deo grates ad sidera reddit,
Perfectisque suos studuit formare loquelis,
Quatenus ad uitam cupiant properare beatam,
In caelis numquam poterit quae sumere finem
Talibus aucta bonis monachorum corda uirescunt,
Incipiuntque pii sese praecurrere Christo,
Actibus et uerbis et cunctis sensibus almi
Quidam nam cupiens insomnem ducere noctem
Sanctas in precibus non cessat tendere palmas.
Ast alius genibus tundendo marmora templi,
Noctibus in gelidis tolerat dum frigora, uitat.
Ignibus in mediis ingentia frigora, uitat.
Diuitias alius cupiens partire caducas,
Noctibus in furuis tempus sapienter et horas
Cleptat, et in caelis dispersa talenta recondit.
Ast alius miseris tribuens solamina panis,
Esuriem patiens perfert ieiunia sancta.
Talibus exornata bonis, in uestibus albis
Inclita, sed uario comptim permixta colore,
A dextris Virgo et Genitrix adstare uidetur,
Rectoris, caelos terras qui et numine portat.
Fama citat plures perfectam ducere uitam,
Quam pater Eanmundus praecultis moribus ornat:
E quibus est Vltan, praeclaro nomine dictus.
Presbyter iste fuit Scottorum gente beatus,
Comptis qui potuit notis ornare libellos,
Atque apicum speciem uiritim sic reddit amoenam,
Hac arte ut nullus possit se aequare modernus
Scriptor. Nec mirum Domini si talia possit
Cultor, cum digitos sanctus iam Spiritus auctor
Rexit, et accendit sacratam ad sidera mentem.
Hic igitur patris cellam uisitabat amati,
Coetibus ingrediens almis se immiscuit almus,
Moribus et sanctis monachos formabat acutus,
Sensibus et uerbis, et carne, et pectore castus.
Instituit fratres rapiant ut lumina celsa,
Atque Deo studeant cunctis seruire diebus,
Corpore quo possint presentem carpere uitam.
Cumque Deo electus, perfecto tempore plenus,
Annos quamplures celebraret talia facta,
Tandem confectus senio sua tempora scriptor
In melius mutat, non mutans gaudia uitae.
Cumque diu corpus mordebant uiscera terrae,
E tumulo placuit cineres releuare fraternos,
Ossibus ac lotis compactae uiscere tumbae,
Condere quae sancti permansit marmora templi,
Ossa sacrata pii promuntur corpora patris,
Visceribus terrae fundo rapiuntur opimo.
Ossibus hinc lotis, portabant lintea munda
Solis in adspectu exuuias, cum luce repente
Adueniunt uolucres geminae, quae lintea plantis
Contingunt: pariter uario permixta colore
Terga uerenda nitent; modulantes carmina rostris,
Concinuunt pulcre miranda ad gaudia cunctis;
Insuper atque alis sancti caluaria uelant.
Sicque diem totam non cessant ossibus ipsae
Officium praestare piis, et cantibus odas
Fundere perpulcris, donec absterserat omnem
Lux solis lympham, exuuiasque exsiccat ab undis.
Tum frater quidam, media cum mortis in umbra,
Tempore nonnullo iacuit, sua corpora morbus
Sorbuit, et nullum potuit commouere membrum,
Excepto linguae plectro, quae uerba sonare
Vix potuit, puero languens hinc talia fatur:
“Curre, rogoque patris memorare afferre lacertum,
Pingere quo Domini meruit iam mystica uerba,
Quo signante queam praesens uitare periclum,
Vel saltem meritis sancti mea crimina Christus
Soluere dignetur, si addictus funera mortis
Ingrediarque uiam merear conscendere uitae.”
Paruit ille, puerque ad lintea sancta cucurrit:
Aufert inde, pium munusque apportat in ulnis.
Os capiti admotum morientis funera soluit,
At medens aegrum curat uirtute superna.
Continuo exsurgens, firmatus robore tanto,
Vt medicum possit medicans portare medentem,
Laetus et inde uolans rectorem ad lintea tollit,
Atque Deo grates reddit pro munere tanto.
At cuneus fratrum numerum contractus in unum,
Ossa sacrata pii portat sub culmina templi.
Tum uolucres modulae immiscent se nubibus altis
Adspectusque hominum per tota tempora uitant.
Cantibus interea cineres conduntur in almis
Visceribus thecae: gaudens sed spiritus alta
Iam super astra manet, Dominum per saecula laudans.
Alter erat frater, Fridegils cognomine dictus,
Presbyter atque Deo pura cum mente sacerdos
Munera mira parat: fumant altaria donis,
Magnificisque uirum exaltant super astra beatum
Hic doctrina simul factisque per omnia mirus,
Enituit magna meritorum gratia comptus.
Talibus aucta uiris monachorum gaudia pollent,
Pastorisque boni uernantia uota uirescunt.
Mirificis fratrem liceat memorare loquelis,
Ferrea qui domitans potuit formare metalla,
Diuersisque modis sapiens incude subactum
Malleus in ferrum peditat stridente camino.
Cuicuinus hic fuerat genitoris cura uocatus.
Hunc Deus in uita meritorum gratia donat,
Atque suis clarum magno redimiuit honore.
Crimina cuncta pius casto de corpore pellit,
Viribus et totis Christi praecepta sategit
Corpore, mente, manu, et cunctis sensibus una
Nocte dieque simul seruare; ad gaudia uera
Aestuat, atque suum quaestum conquirere palmis
Iam cupidus, tribuit miseris largitus egenis.
Quin totos semper perfert ieiunia soles,
Sanctorum Domini ueluti sollemnia tricent,
Nocturnas fratres sacris concentibus hymnos
Dum celebrant, rursusque suas uisitare quietas
Incipiunt fratres, memoratus saepta sacelli
Incoluitque, suis non parcit tundere membris
Marmora, seque Deo diligenter mandat ad astra.
Et rursus fratres ueniunt cum lumine Phoebi,
Se precibus cupiunt Domino mandare profusis:
Coetibus hic sanctis coniunctus dicere Psalmos
Dulce habuit, sese Domino commendat, et omnes
Hinc matutinis completis quam bene Psalmis
Continuo insonuit percussis cudo metallis
Malleus, et uacuas uolitans cum uerberat auras.
Iam cenam fratrum peditans culdarios ornat.
Talia dum sanctus quam multis gesserat annis,
Tandem promeruit, cuncto cessante labore,
Ad requiem felix frater transire beatam.
Nam uires ualidi uexant dum corpore morbi,
Iam chorus e caelo ueniens cum luce coruscus
Pastoris cellam properat uisitare beati,
Atque animam casto castam de corpore sumunt.
Splenduit hic nimium, superans iam lumina solis,
Cumque choro uolitans superas penetrauit in arces.
Aethuinus haec monachus dum cernit, dicere grates
Incipit, atque animam Domino commendat in astra.
Ergo ubi trans celsi conscendunt lumina solis,
Angelici cunei modulantes carmina, caelum
Clauditur extimplo! requiem captare perennem
Hinc anima ingreditur, castis immixta maniplis.
Frater erat quidam sanctae sub regmine cellae,
Ad saeculum illustris, dictus cognomine Merchdeof,
Tempore cui quodam languor dum corpora uexat,
Degrediens mundo passus componit in aruis
Non notis; pauido feruent penetralia cordis,
Ac timor immensus quatiens uultusque minaces
Per tenebras animam terrebant agmine spisso,
Diuersisque modis agitabant turbida flabra.
Cumque diu trepidus per tristes ire phalanges
Cogitur, en subito nitidis quae uultibus olli
Apparuere uiri, tenero quos corpore natos
Iam morbus quondam uitae detrusit ab oris
Instantis, tinctos nuper, sed uita beata
Albis indutos gremium protraxit in altum.
His igitur uisis, animo constantior esse
Coeperat, et laetus pariter comitatus eosdem,
Ibat ad iudicium, Praetor quod maximus omni
Egredienti animae discernit sedibus altis.
Hunc genibus flexis rogitat pietate modesta,
Vt sibi non digno ueniam donaret. At ille
Sedibus e summis respondens talia fatur:
“Cum tu transgrediens postponas uerba maritae,
Compactaeque fidem thalamos iterando fugasses,
Cur tibi nunc ueniam; gelidae sub tempore mortis,
Hic tribui poscis, ueniae quo tempora non sunt?”
Ast pueri genibus flexis pietate uicissim
Ad ueniam patris procerem uocitare parabant.
Ille sed immitis dominam uisitare iubebat,
Iudicioque suo ueniam uel sumere poenam.
Coniugis ast pueri, pauido comitante marito,
Iam trepidi nimium properant ad tecta maritae,
Candida quam multum celsis ad sidera muris,
Montis in arce, piae monstrant cenacula nuptae.
Ingreditur genitor natis comitantibus albis,
Corruit et mulier, notos dum cernit ocellos,
Eque domu mandat pellacem uertere gressus.
In faciem sanctam ruitantes tempora nati,
Fletibus inmadidant; iram gemuere parentis;
Obsecrant, “Mater, nobis miserere, precamur,
Coniunctique tui, meritis sine, crimina solue.”
Sedibus e summis, radianti lumine uibrans,
Vestibus aurigeris in toto corpore plena,
Femina corripiens despexit facta mariti.
“Cur tu, stulte, fidem corruptus corpore, mente,
Irrita uota gerens, copulam coniungere nuptus
Ausus eras, thalamis maculans tua membra secundis,
Foedera cum manibus Domini per nomina summi
Ante diem mortis firmando gessit uterque,
Post mortem alterius maneat quod criminis expers?”
Obstruso tacuit non laeti pectoris ore
Vir, pauidusque ruens confestim lingere terram
Incipit, et faciem perfundit fletibus omnem.
Illa sed ingeminans, connexum carceris umbras
Iussit adire uirum, donec iam crimina cuncta
Flammis obsorptus nimium persoluit in atris.
Plantis at strati ruitabant pignora matris,
Perque Dei nomen, rogitant, “Miserere, precamur,
Vel saltim liceat corpus uisitare marito,
Soluere sicque sua mereatur crimina uiuens.”
Mentibus laxatis genetrix consentit, amata
Pignora quod patrem possint adducere corpus,
Cautius hincque suam monuit procernere uitam,
Ne rursum adueniens pro culpis praecipitetur
In tenebras, quo stridor erit fletusque perennis.
Hinc iterum adductus, natis comitantibus almis,
Peruenit ad corpus, cunctis mirantibus illum
Viuere post mortem: mortis sed uersus ab oris
Viuere iam Christo sensu praediscit acuto,
Et cautus monstrat cunctis se cernere uita
Poenas horrificas, carnis si lingua taceret.
Cumque suis medicans frater cataplasma salutis
Vulneribus fecit, purgatus corpora linquit,
Atque suae comptus sponsae penetralia comptae
Creditur ut laetus meruisset uisere compta.
Cumque diu cellam memoratus pastor haberet
Nobilis eloquio, et cunctis uenerandus in actis,
Tempore tum plenus linquit consortia carnis,
Ingrediturque sui felix ad gaudia Christi.
Tum fraterna cohors uenerandi membra parentis
Culmine sub templi digno posuere sepulcro,
Atque animam Domino immensis cum fletibus alto
Iam precibus fusis commendant rite sacratis.
Eorpuinus hunc sequitur commissi pastor ouilis,
Presbyter egregius, uitae studiosus amator,
Sensibus et prudens, et cuncto strenuus actu
Diuitias tribuit laxato mentis opimo
Iam gremio monachis, quos lurida inedia pressit,
Inque modum mirum dispersae ad praemia certa
Diuitiae crescunt: cumulat reuerentia Christi
Munera sparsa sibi per cunctae tempora uitae.
Largus erat miseris, nimium sibi parcus in omni
Victu: namque escis pascebat corpora siccis:
Triuerat hic soles, nullamque assumpserat escam,
Ieiunium referens uolitanti lumine pectus.
Nec mirum excellens faciat si talia princeps,
Dum maiora boni paterent hi seque minores,
Atque dies multas certant ieiunia Christo
Reddere, ne mentes fallax eluderet astu
Incautas hostis. Subitae uirtutis honore
Saepius ipse fugit, sacrae formidine plebis;
Bella nefanda sinunt populo certante fideli;
Auxilium praestans Christus concertat ab arce,
Inde Deo lecti celsum rapuere triumphum,
Praecipitesque fugam nigrae sumpsere phalanges.
Pastor ut iste pius compleuit in ordine tempus,
Germano meruit condigno linquere sedem.
Aldwinus hic fuerat carnali nomine dictus.
Moribus hic uerax et uerbis omnibus exstat;
Signifer est clarus, subiectos uocibus hortans,
Vt sua uota pii trans aethera principes signent.
Quartus adest pastor praeclaro nomine Sigbald,
Presbyter; hic cellam multis donaribus auxit,
Atque Deo dignam studiosus condidit aulam.
Haec est illa domus, quam Mater Numinis alti
Incolitans seruat uasti sub culmine caeli.
Cui compacta nitet praepulcris mensa tabellis,
Porticus in medio, sancti quam fronde coronant,
Dum buxis claudunt pretiosae munera uite.
Occidua nitidi splendent in parte ministri,
Qui modulis culmen caeli concentibus ornant.
Omnes ast sancti medii pauimenta sacelli,
Seruantes colitant per tempora cuncta, maniplis
Innumeris iungunt, uocitati ad uota piorum,
Quos meritis capiunt semper defendere sanctis,
Si uitae ad palmam certant properare fideles.
Cetera per templum numeret quis lumina cuncta,
Quae temploque polo rutilant per gaudia uera?
Presbyter isto Deo concessit plurima dona;
Aureus ille calix gemmis splendescit opertus,
Argentique nitens constat fabricatus in altis,
Quem dedit ille pius magnae genitricis ad aulam.
Plumbea sarta tegunt casae cum culmina summae.
Nec minus ex cipro sonitant ad gaudia fratrum
Aenea uasa, cauis crepitant quis pendula sistris.
Hoc templum ingrediens dum pura mente sacerdos
Iam missas celebrans Sigbald uisitare parabat,
Fontibus e calidis salsae decurrere guttae
Incipiunt, Christi magnus quas excitat ardor
Pectore de puro; trepidant nec guttura cantu.
Sanctam cumque diem sacrauit, uirgo Maria
Qua uolitans caelos meruit penetrare per altos,
Vel qua praesenti generata redditur orbi,
Vel qua praepulcrae susceptat gaudia uitae,
Vel qua celsithronum meruit generare Tonantem,
Vel quacumque die, cum templi festa coruscant,
Omnibus his laetus nimium per gaudia sancta
Aurea dulcisonae restaurat munera mentis:
Ac fratres precibus mulcet, sollemnia festa
Ad laetos celebrare piae Genitricis honores.
Presbyter hic doctus, dum longo tempore felix
Talia per cellam meruit iam facta nouare,
Clausit iter saecli, transductus ad atria uitae.
Post quem germanus praemitis regmina cellae
Sigwinus, alterius, sumpsit cognomine dictus.
Dapsilis hic nimium minimis magnisque per omnem
Exstiterat uitam; miseris largitur egenis;
Diuitias tribuit, Dominus quas auxerat altus.
Viderat hunc quidam tetrae sub tempora noctis,
Vestibus insolitis indutum; tradere dona
Pauperibus miseris, nimium qui frigida membra
Exclusi portis calefacta illudere ponunt.
Cumque pius tribuit radiantis dona metalli,
Praecipit obsecrans summi per regna Tonantis,
Quatenus haec nulli cunctae per tempora uitae
Dicant; ast miseri testantur dicere nunquam,
Ex quo praesentis maneat sub tempore uitae.
Hoc cernens frater, tenebris cumulantibus arua
Delituit, fugiensque semel non talia putat
Esse semel, poterit quanquam iam cernere uisus.
Cumque suis largus semper tribuisset amatis
Diuitiae crescunt diuersa in parte locorum,
Ac segetes spisso cumulantur germine cultae:
Ac pecus omnigenum, pastoris munere demptum,
In numero damnum gregibus desumere nescit.
Dum ueneranda Dei sanctorum festa redirent
Classibus in geminis subter testudine templi
Fratribus immixtus Psalmorum concinat odas;
Dulcisona antiphonae modulantur carmina fusae.
Ast lector, melos uoce articulata resultans,
Praedoctus biblis ad gaudia magna refundit.
Cumque die ducto missarum cantica complent,
Fratres concordi comitantur carmine patrem
Ad mensam; nullus poterit tum dicere digne
Quem studiose epulis cupiat sollemnia sancta,
Cum celebrare suis laetetur clerus in urbe,
Atque domum quatitans clamoso carmine complent.
Tempore quo lector praeclarus gaudia digna
Accumulat patris, Hyglacus nomine dictus,
De quo iamdudum perstrinxi pauca relatu,
Anglorum de gente pios dum carmine quosdam
Iam cecini indoctus, uilisque per omnia scriptor,
Quae si quis cupiat cum gnaro noscere corde,
Currat, et haec sitiens se algosis mergat in undis,
Littera quo docti non docte carmina patris
Pompat et aggreditur, poterit quod dicere digne.
Hos tantum uersus praesens mihi chartula signat,
Quod mensam digitis Dominus circumdedit almam,
Inque caput sancti peditat benedictio larga,
Nec oculis cernens, cernit de pectore gnaro;
Spiritus atque pios, carnis fraudatus ocellis,
Necnon atque nigros mentis prospexit ocellis,
Hunc iterum manibus praecelsum cingere Regem
Viderat, atque animam fulgentem lumine solis,
Mentis in excessu, quidam confessor in Anglis.
Quae si quis cupiat diligenter scire per orbem,
Praedictas quaerens iam nunc se mergat in undas.
Presbyteros monachos, fratrum reliquamque cohortem,
Quos me non dignum paruis concessit in annis
Omnipotens genitor per cellae moenia sanctae
Cernere, quos miris commirans actibus ipse
Enituisse suo confirmo tempore certe;
Quos si, peccatis famulis, imitare negauit,
Vatis adhuc modulans tandem iam credo futurum
Illorum precibus, capiam quod dona salutis.
Tempore completo praedictus corpora pastor
Liquerat, et requiem meritis factisque paratam
Ingreditur; cuneus, nimia cumulante caterua,
Ad crucis excelsae, princeps quam condidit ipse,
Apponunt signum sacratae membra quieti.
Presbyter huic functo, dictus cognomine Vulfsig,
Cogitur ecclesiae precibus pia regere castra.
Abnuit in primis maestus humilisque sacerdos,
Se fore non dignum contestans pondera tanta
Sumere: sed fratrum precibus se uincere tandem
Gaudet, et ecclesiae gaudentis regmina sumpsit.
Vir fuit hic humilis uerbis, factisque modestus,
Saepius in precibus Domino pia membra tetendit.
Huic ego, dum primum praesentis moenia cellae
Iam puer ingrediens uisitando, semper adhaesi,
Vnius atque domus requiem captauimus ambo,
Bis terno annorum donec iam tempore fluxo,
Pastor ouile bonus sumpsit pietate modesta.
Noctibus in furuis, fratrum pausante caterua,
Hymnos ac psalmos crebris concentibus odat,
Tempore quo Phoebus caelum perlabitur imum.
Moribus hic solitis uigilans, e pectore casto
Psalterium cantans percurrit in ordine totum:
Sicque die rursum, Psalmos compleuit eosdem,
Vt uicibus geminis lyricas consumeret escas,
Hinc iterum surgens, horam dum praedicat ales
Gutture de rubro, solitis complebat in hymnis.
Cumque die media fratres iam quaerere pastum
Incipiunt, escae parcus se subtrahit omni,
Ac genibus flexis tundit pauimenta sacelli.
Ac bene praecomptus diuinis cantibus aris,
Offert qui mundum soluit de morte maligna.
Iamque diem nullum uoluit dimittere, praeter
Munere quo sese assistens non ornet opimo.
Cumque epulas cupiens monuit conquirere corpus,
Cum mensura cibi totum quod sufficit ambit,
Plus iusto quicquam contemnens sumere uictus.
His formata bonis monachorum gaudia crescunt,
Seque sui cupiunt uotis cumulare parentis.
Talia dum paucis perfectus, pro dolor! annis
Pastor patrabat, uitam perductus ad almam
Corpora deseruit, nitidis comitatus ut ipse
Alitibus testatus erat, pia castra beorum
Ingreditur felix, laetatus sorte superna.
Huic frater quidam subiectus, corpore, mente;
Mirificus seruit, dictus qui nomine Wynfrid:
Presbyter enituit praeclaris actibus almus.
Hunc pater ex toto complectens pectore fidum
Credidit, et fratrum praefecit uestibus illum.
Isque Deo deditus, cum tota mente fidelis
Officium seruat rigido munimine fultus.
Nec si terrestris dispenset pondera curae,
Grandia dona ferens cessabat reddere Christo.
Ast moriens Domino praesens cum linquere saeclum
Cogitur, e mundo frater sua corda sequestrat:
Atque Deo soli cupiens se subdere felix,
Ecclesiae membris supplex pauimenta tutundit,
Nocte dieque simul precibus commendat ad astra,
Seque, suique animam Domino genitoris amati.
Tempore qui longo gessit dum talia frater,
Clausit iter saecli, non claudens gaudia uitae,
Optatam sumpsit semper sine fine quietem.
Hanc cellam Dominus fratrum decorauit honore,
Maxima de caelis capiant nunc gaudia cuncti,
Atque Deo studeant condignam condere laudem.
Quod sine nos meritis tribuit non hostibus umquam
Imperio procerum saecli, nec subdidit imos.
Sint Domino grates semper sine fine superno,
Illius auxilio nobis quod lucere tales
Iam proceres meruere pii, iustique benigni
Optima siderei spargebant semina doni
Cordibus in fratrum; segetes per limina cellae
Quam laete surgunt superi dulcedine roris.
Iam campus ridet, florent ad gaudia Christi
Per cellam monachi; laetatur clerus in urbe,
Quem lex una tenet gaudenti in corde uoluntas.
Iungit ad astra fides numeros, turmasque frequentes
Congregat, atque Deo solitis se mandat in horis.
Cum nox fusca uenit, cum abscondent sidera lucem
E stratis properant sonitatum accurrere signum,
Et reciproca suo modulantur carmina Regi,
Psalmis atque hymnis laudantes rite Tonantem,
Cantibus in crebris comunt et uoce sacellum,
Quod Deus et proceres seruantes moenia cellae
Muneribus multisque bonis ornare parabant.
Haec est illa domus, porrectis edita muris,
Quam sol per uitreas illustrans candidus oras
Limpida praenitido diffundit lumina templo.
Plurima cum sancti sunt ornamenta delubri,
Hic tamen haec paucis liceat memorare canendo;
Vt caelum rutilat stellis fulgentibus omne,
Sic tremulas uibrant subter testudine templi
Ordinibus uariis funalia pendula flammas.
Mentibus haec placidis quaedam cum tempore prisco
Attribuere Deo quondam, proceresque moderni
Iam superaucta piis curabant reddere donis.
Iam plures multi cupiebant pendere caucos,
Limpida qui tribuant quadrato lumina templo.
Ast alii rutilo condunt uexilla metallo,
Quae ueneranda pii promunt miracula Christi,
Qui crucis in ligno mundum de morte redemit.
Quidam praecipiunt sacratos scribere libros,
Qui praecelsa Dei monstrant iam dicta Tonantis,
Qui sonitans mundum dudum praefuderat omnem.
Atque hos conspicui praeuelat ductilis auri
Lamina, sic sancti comunt altaria templi.
Ast quidam Dominae mensam quae nobilis ortu
Gemmarum flammis et fuluo uestit in auro,
Argenti has nitidae distinguunt rite tabellae
Impressas digitis poteris quis cernere formas,
Sanctorum splendent animae cum sedibus altis.
Hic tamen haec placuit rerum commenta nouare;
Mirificis sunt facta modis quae laudibus ornet
Versificus, poterit qui digne haec dicere doctus.
Aureus ille calix, tetigi quem carmine dudum,
Ac lata argento pulcre fabricata patena,
Caelatas faciem praetendunt apte figuras.
Talia dum sanctae cumulant penetralia casae
Munera, quae nostrae seruant medicamina uitae,
Iure sacer fratrum cuneus per moenia cellae
Gaudet, et aeternis donantem laudibus ornat.
Te quoque sancta domus, cecini quam carmine quodam,
Quae sacrata Deo fulges sub nomine Petri,
Nunc iterum liceat paucis memorare beatam
Versibus. Hanc dudum nigrae sub tempora noctis
Moribus ex solitis post hymnos uisere certant
Fratres, atque suae complent sollemnia mentis.
Ocius inde suos cupiunt accurrere lectos
Ast ego post omnes conclusis postibus aulam
Deseruique alium fratrem comitatus adiui,
Qui tum forte foras spectando sidera cernit.
Ecce repente uenit miris cum cantibus agmen
Immensum, Domino modulans quod carmina ructat,
Praemiroque locum cinerum iam lumine complet,
Intrant siderea candentem luce delubrum
Spiritus, ac geminis distincti classibus hymnos
Tales concinuunt: quatitans ad culmina cantus
Ascendit caeli, insonuit laquearibus altis.
Et si non structura tamen meritis micat almis
Ad celsos montes, superant qui sidera caeli
Auxilium sperans noster se uertit ocellus,
Auxilium, credo, a Domino, qui fecerat auctor
Omnia quae caeli, quae terrae et flumina cingunt.
Haec cum dicta diu geminis in classibus aulae
Culmine sub sancti sonuerunt postibus, ipse
Atque alius frater pariter properamus uterque,
Auribus atque oculis mirandam noscere uisum.
Continuoque polum cantus cum lumina pulsat.
Vlterius nobis licuit nec talia uisu
Cernere, quin trepidi cupimus uisitare quietem.
Nec semel astrigeris sonuerunt agmina dictis.
Quin potius cuneus mira cum luce coruscans
Vocibus aurigeris cineres uitare sategit
Saepius in tetrae noctis cum tempore strata
Mansissent fratres, constat quod munere Christi
Patratum Sanctis, cuius iam gratia semper
Omnibus in terris secundo lumine flagrat.
Tempus erat noctis, lucem cum praedicat ales,
Algida post hymnos laxassem membra quieti,
Furtiuus adueniens somnus subrepsit ocellis.
Candidus en subito uidebatur ductor adesse.
Hunc ego perpauidus nitidis iam uestibus album,
Vultibus ac pulcris radiantem, gressibus ultro
Callibus ignotis peditans comitatus adiui.
Campus erat latus, pulcris qui floribus offert
Olfactum dulcem miranda ad gaudia cunctis,
Qui meritis digni possunt haec cernere uisu.
Namque rosae rutilant per totum et lilia fragrant,
Permultique olerum flores, quos dicere certe
Mens indocta fugit, talis iam germinis expers.
Cumque uiam pariter currentes carpsimus ambo,
Candentem subito nimium conspeximus urbem;
Rorifluas muri cernuntur lambere nubes;
Ostia laxato patuerunt cardine clausa.
Candidus interius, pauido comitante ministro,
Ingreditur ductor: patuerunt saepta sacelli,
Quae crucis in speciem pulcre fabricata manebant
Ast domus interior nimio candore coruscans,
Namque rotunda suis formabat moenia saxis.
Sed domus exterius magnis minimisque per omne
Porticibus spatium muri subfulta manebat.
E quibus inde plagas bis binae quattuor orbis,
Aspiciunt sursum spatiantes edita muri:
Inter quas modicae uariantur in ordine cellae;
Frontibus hae nitidis cingentes undique templum,
Marmore praemiram monstrant spectantibus aulam.
Ast pauimenta domus, medii sub culmine templi
Aurea mirificae portabant munera mensae.
Crux ueneranda nitens praecelso stipite surgit
Vertice de mensae, nimium candente smaragdo.
Aurea cum gemmis flauescit lamina fuluis.
Talia dum cernens stupido de corde rimarem,
Ecce repente meus ductor me liquerat, atque
Degrediens templo uacuis se condidit auris.
Ast ego praetrepidus faciem cum pronior aruis
Inserui, rogitans Christum, “Miserere, precamur,
Hostibus aduersis pauidum seruare memento;”
Hinc oculos uertens, partem qua dextera monstrat,
Aurigeris solium splendescere rite tabellis,
Quo senior quidam uenerandus membra locabat.
Ante suam faciem, fuluis redimita coronis
Ara dicata Deo mittebat munera summa,
Quae crucis excelsae porrexit uertice signum.
Haec rutilo ex auro gemmisque nitescit opimis;
Ex oriente micans de bysso culmina tumbae
Vestis contexit, cuius quae nescio Sancti
Membra dicata sui tenuit sub uiscere uentris.
Talibus hanc rogitans studebam quaerere dictis:
“Dic, qua parte manet quondam meus ille magister
Higlac?” Confestim respondens talia fatur;
“Sedibus e summis oculos conferre memento:”
Intereaque, uidens plaustrum quo labitur axem,
Haec cum detinuit conuersis uultibus anguem,
Aspiciens faciem dudum de Hibernia notam
Noscere promerui; carnali a nomine dictus
Eadfridus ille fuit, primis mihi doctor in annis.
Presbyter exstiterat, capiti qui pronior orans
Incuruus tumbam Cutberti, corpore, mente
Officio uenerare pio sic cernitur almam.
Ad cuius dorsum nitido radiante metallo
Sederat in scamno doctor lectorque beatus
Higlac, indutus nimium qui uestibus albis
Fulserat; hic manibus memet benedixit opimis.
Eadfridus hinc gradiens per uasti moenia templi,
Porticibus magnis minimis induxit apertis.
Omnibus his rutilo capitellis undique cinctum
Thuribulum pendet fabricatum cominus auro,
De quibus altithrono spirabant thura Tonanti;
Cerea, flammigeris uenerans altaria donis,
Porticibus cunctis ardebat lumine claro.
Occiduas tandem partes properamus euntes.
Porticus illa nitens magno splendebat honore;
Hac rutilans auro flammescit gratia mira
Ara sacrata, Deo mittit quae munera summo:
Sapphirus hic solium, beriloque adnexus in ante,
Fecerat eximium, dominus cui insederat almus
Vulfsig, quem prisci cupiunt uocitare parentes.
Hunc ego cognoscens praemiro lumine clarum,
Intremui gaudens; subito quin pronior almo
Ille, leuata manu, dictis sacrauit euntem.
Hinc ego me sensim, prisco comitante magistro,
Conuerti ad culmen cellae quae respicit Arcton,
Plurima qua miris micuerunt uascula gemmis.
Ast alia ex auro uariato lumine uibrant,
Ornatuque suo mundi superare metalla
Omnia iam poterant, pretioso germine facta.
Haec inter dapibus diuersis mensa refecta
Omnigenisque epulis escarum, munera profert.
Sumpserat hinc calicem uitrei de uena metalli
Hauserat et manibus uenerandi dona liquoris,
Sacrificansque piis precibus potumque ministrat.
Ast ubi perceperam mirandi uina saporis
In caelos Domino laudes gratesque rependi.
Presbyter interea uenerandus talia dixit;
“Haec domus est meritis animarum condita sanctis,
Quas Deus omnipotens istic pietate locabat;
Esuriem poenasque situm per saecula nullus
Sentiet, in Domino sumunt sed gaudia longa,
Laudantes Dominum caeli per saecula cuncta,
Qui requiem lectis tribuet sine fine beatam.”
His dictis uigilans, uisum iam scribere coepi.
Haec Lupus, alte pater, stolido de pectore Clarus
Carmina composuit, corpore, mente, rogans,
Quatinus indigno Sancti sua munera praestent,
Et poscant ueniam cum pauido precibus.
Omnipotens meritis semper quos augeat istic,
Vt puram capiant corpore, mente, fidem;
Hic locus ut Christo semper memorabilis almo
Exsistat meritis, accumulent monachi.
Sit Deus omnipotens per saecula cuncta beatis
Saluator mitis, dum meliora uelint.
Cum quibus haec cantans, cupiens sua miscere uota,
Non cessat, famulans quandoque non uitiis.
Tu, pater, haec recitans nostros non sperne labores,
Quin magis haec cernens gaudia digna tene.
Quod tuo tam clari meruerunt sanguine patris
Esse, Deo grates reddere te moneo.
Me quoque nunc precibus Domino mandare profusis
Iam dignare, precor, corpore, corde rogans;
Quatinus hic trepido dimittat crimina uati
Omnipotens Genitor, nec pietate uacet.
Cui decus, imperium, uirtus, sapientia perpes,
Laus et honor semper permaneat, uigeat.
Te, pater, omnitenens seruet per saecula mitis,
Inferni uinclis uerberibusque priuans.