Carmina ecclesiastica (5) University of Oxford CLASP Project nick.white@ell.ox.ac.uk https://clasp.ell.ox.ac.uk/poem/ALDHELM.CarmEcc Distributed by the University of Oxford under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License Library of Congress Subject Headings Latin Poems Carmina ecclesiastica (5)
1 Hic celebranda rudis florescit gloria templi, Limpida quae sacri signat uexilla triumphi; Hic Petrus et Paulus, tenebrosi lumina mundi, Praecipui patres, populi qui frena gubernant, Carminibus crebris alma uenerantur in aula. Clauiger aetherius, portam qui pandis in aethra, Candida caelorum recludens regna Tonantis, Ausculta clemens populorum uota precantum, Marcida qui riguis umectant imbribus ora; Suscipe singultus commissa piacla gementum Qui prece flagranti torrent peccamina uitae! Maximus et doctor, patulo uocitatus ab axe, Saulus, qui dictus mutato nomine Paulus Cum cuperes Christo priscos praeponere ritus, Post tenebras claram coepisti cernere lucem, Vocibus orantum nunc aures pande benignas Et tutor tremulis eum Petro porrige dextram, Sacra frequentantes aulae qui limina lustrant, Quatenus hic scelerum detur indulgentia perpes Larga de pietate fluens et fonte superno, Dignis qui numquam populis torpescit in aeuum!
2 Hanc aulam Domini seruat tutela Mariae, Cui ueneranda rudis sacrantur culmina templi Et noua consurgunt sacris uexilla triumphis. Hac celebratur honor sacrae genetricis in aula, Quae uerum genuit lumen de lumine patris; Quem clamant Titan almo spiramine uates. Femina praepollens et sacra puerpera uirgo, Audi clementer populorum uota precantum. Marcida qui riguis umectant imbribus ora Ac genibus rundunt curuato poplite terram, Dum ueniam fuso lacrimarum fonte merentur Et crebris precibus delent peccamina uitae! Haec, inquam, uirgo caelesti pignore feta Edidit ex aluo saluantem saecula regem. Imperium mundi solus qui iure gubernat, Vt dudum angelico discit uirguncula fatu, Cum pater altithronus Gabrihel misisset ab astris. Haec fuit, egregius quam promit carmine uates, Qui Solimis quondam diues regnauit in aruis: Hortus conclusus florenti uertice uernans, Fons quoque signatus caelesti gurgite pollens Necnon et turtur tremulus; cui praescius infit Angelus: "En sobolem generabis uirgo perennem Atque puerperium paritura puerpera gignes; Filius altithroni faustus uocitetur in aeuum! Spiritus e caelo ueniet sanctissimus in te: Virtus ecce tuo confert umbracula cordi; Patris obumbrabit te, uirgo, celsa potestas." Quo dictu matri turgescunt uiscera fetu, Qui genitus mundum miseranda labe resoluit Atque crucifixus polluta piacula tersit.
3 Hoc templum Bugge pulchro molimine structum Nobilis erexit Centuuini filia regis, Qui prius imperium Saxonum rite regebat, Donec praesentis contemnens culmina regni Diuitias mundi rerumque reliquit habenas, Plurima basilicis impendens rura nouellis, Qua nunc Christicolae seruant monastica iura. Exin sacratam perrexit quaerere uitam, Dum proprium linquit Christi pro nomine regnum; Qui tamen ante tribus gessit certamina pugnis Et ternis pariter confecit bella triumphis. Sic rexit regnum plures feliciter annos, Donec conuersus cellam migrauit in almam. Inde petit superas meritis splendentibus arces Angelicis turmis ad caeli culmina ductus; Caelicolis iunctus laetatur sorte superna. Post hunc successit bello famosus et armis Rex Caeduualla, potens regni possessor et heres; Sed mox imperium mundi sceptrumque relinquens Turgida cum ratibus sulcabat caerula curuis Et maris aequoreos lustrabat remige campos. Algida uentosis crepitabant carbasa flabris, Donec barca rudi pulsabat litora rostro; Exin nimbosas transcendit passibus Alpes Aggeribus niueis et montis uertice saeptas. Cuius in aduentu gaudet clementia Romae Et simul ecclesiae laetatur clerus in urbe, Dum mergi meruit baptismi gurgite felix. Post albas igitur morbo correptus egrescit, Donec mortalis clausit spiracula uitae Alta supernorum conquirens regna polorum, Clarum stelligeri conscendens culmen Olimpi. Sed his principibus caelum penetrantibus altum, Quorum descripsi iam bina uocabula dudum, Tertius accepit sceptrum regnator opimum, Quem clamant Ini certo cognomine gentes; Qui nunc imperium Saxonum iure gubernat. Quo regnante nouum praecelsa mole sacellum Bugge construxit, supplex uernacula Christi, Qua fulgent arae bis seno nomine sacrae; Insuper absidam consecrat Virginis arae. Praesentem ergo diem cuncti celebremus ouantes Et reciproca Deo modulemur carmina Christo Menstrua uoluuntur alternis tempora festis Et uicibus certis annorum lustra rotabunt: Dulcibus antifonae pulsent concentibus aures Classibus et geminis psalmorum concrepet oda; Ymnistae crebro uox articulata resultet Et celsum quatiat clamoso carmine culmen! Fratres concordi laudemus uoce Tonantem Cantibus et crebris conclamet turba sororum; Ymnos ac psalmos et responsoria festis Congrua promamus subter testudine templi Psalterii melos fantes modulamine crebro Atque decem fidibus nitamur tendere liram, Vt psalmista monet bis quinis psallere fibris; Vnusquisque nouum comat cum uoce sacellum Et lector lectrixue uolumina sacra reuoluant! Istam nempe diem, qua templi festa coruscant, Natiuitate sua sacrauit uirgo Maria, Quam iugiter renouant Augusti tempora mensis, Diuiditur medio dum torrens Sextilis orbe; Qui nobis iterum restaurat gaudia mentis, Dum uicibus redeunt solemnia festa Mariae Et ueneranda piis flagrant altaria donis. Haec domus interius resplendet luce serena, Quam sol per uitreas illustret forte fenestras Limpida quadrato diffundens lumina templo. Plurima basilicae sunt ornamenta recentis: Aurea contortis flauescunt pallia filis, Quae sunt altaris sacri uelamina pulchra, Aureus atque calix gemmis fulgescit opertus, Vt caelum rutilat stellis ardentibus aptum, Ac lata argento constat fabricata patena: Quae diuina gerunt nostrae medicamina uitae; Corpore nam Christi sacroque cruore nutrimur. Hic crucis ex auro splendeseit lamina fuluo Argentoque simul gemmis ornata metalla; Hic quoque turibulum capitellis undique cinctum Pendit de summo fumosa foramina pandens, De quibus ambrosia spirabunt tura Sabaea, Quando sacerdotes missas offerre iubentur. Nunc clara ingenito dicatur gloria patri Nec minus et genito promatur gloria nato Spiritus atque sacer consorti laude fruatur!
4.1 Hanc Petrus absidam sanctorum sorte coronat, Clauiger aethereus, qui portam pandit in aethra, Ianitor aeternae recludens limina uitae; Omnibus hic geminum digessit dogma per orbem, Quod binis constat descriptum rite libellis, Pectore qui patulo Christi praecepta capessunt. Vt prius aequoreas captabat rete cateruas Linea squamigeris extendens uincula turmis, Sic hominum cuneos mundi de gurgite raptos Ducit ad aeternum caelesti remige regnum, Vt sibi saluator uera cum uoce spopondit, Quando piscantem panda de puppe uocauit. Qui ponti pedibus calcauit caerula glauci, Sed mare mergentem tumidis non sorbuit undis, Dextera dum Christi turgentia marmora pressit: Cuius praestabat defunctis umbra medelam, Dum sani rursus redeunt ad lumina uitae, Quamuis ante nigrae lustrassent limina mortis. Hic quoque poplitibus nec non et crure gemello Claudum restaurat fretus uirtute Tonantis Et cito sanatis praecepit pergere plantis, Quem prius ad templum gestabant forte propinqui. Hic etiam binos multauit morte malignos, Qui pretium fundi celarant fraude nefandum; Insuper et magicum falsi fantasma Simonis Funditus euacuans tetras detrusit in umbras Romanum uulgus soluens errore uetusto, Qui praecelsa rudis scandit fastigia turris Atque coronatus lauri de fronde uolauit, Sed mox aethereas dimittens furcifer auras Cernuus ad terram confractis ossibus ambro Corruit, et Petro cessit uictoria belli; Qui cruce confixus gaudens tormenta luebat Horrida crudelis passurus uulnera ferri; Quem Deus aeternis ornatum iure triumphis Arbiter omnipotens ad caeli culmina uexit.
4.2 Saulus, qui sanctas multauit carcere turbas, Credulus efficitur mutato nomine Paulus, Plurima frugiferis dispergens semina uerbis. De quo sacra seges mundi succreuit in occa; Quem Deus infidum caeli clamauit ab arce: Quid me persequeris dura eum calce refragans? Ergo diem ac noctem ponti sub gurgite mersus Magna supernarum meruit spectacula rerum; Tertia caelorum raptus fastigia scandit Atque poli proceros uidit cum mente maniplos. Quem pithonissa procax clamauit uoce proterua: Spiritus abscessit Paulo purgante puellam In uacuasque procul fugiens euanuit auras. Effebum puerum lustrantem tartara mortis Suscitat in proprias anima penetrante medullas. Nonne magum merito geminis fraudauit ocellis, Cerneret ut numquam splendentem lumine Phoebum? Cruribus atque suris claudum restaurat egrotum, Quem fortuna prius gressu priuauit egentem; Sic patrem Pupli, quem febris torsit anhela, (Torridus atque calor frigus brumale coquebat Nec non extales multauit poena pudenda) Curauit citius Domino tribuente medelam. Dum sarmenta pius glomeraret Paulus ad ignem, Torribus ut pellat brumosis frigora nimbis, Vipera dira manum letali dente momordit; Sed Paulus gelidum non sensit uulnere uirus Laedere nec sanctum ualuit crudele uenenum; Denique squamosa contectum pelle celydrum Protinus in flammas torrendum tradidit atras. Postquam compleuit labentis tempora uitae, Martirium rubro quaesiuit sanguine sacrum Purpureusque cruor uenarum fonte cucurrit. Ossa tegat tellus quamuis modo mole sepulcri, Ast tamen in proceras conscendit spiritus arces Coetibus angelicis nimbosa per aethera ductus.
4.3 Hic simul Andreas templum tutabitur ara, Petri germanus, qui quondam funera laetus Horrida perpessus sancta cum carne pependit. Quem Deus oceani lustrantem flustra phasello Caelitus adsciuit gradiens per litora ponti; Protinus Andreas compunctus uoce Tonantis Credidit aeternum saluantem saecula regem Pendula capturae contemnens retia spretae Et dicto citius Christi praecepta facessit. Quis numerare ualet populosis oppida turbis, Illius eloquio quae fana profana friabant Credula pandentes regi praecordia Christo? Nempe uicem Domino soluebat calce cruenta, Dum crucis in patulo suspensus stipite martyr Vltima mortalis clausit spiracula uitae Purpureas sumens Christo regnante coronas.
4.4 Hic quoque Iacobus cretus genitore uetusto Dilubrum sancto defendit tegmine celsum; Qui clamante pio ponti de margine Christo Linquebat proprium panda cum puppe parentem. Primitus Hispanas conuertit dogmate gentes Barbara diuinis conuertens agmina dictis, Quae priscos dudum ritus et lurida fana Daemonis horrendi decepta fraude colebant. Plurima hic praesul patrauit signa stupendus, Quae nunc in cartis scribuntur rite quadratis. Hunc trux Herodes, regni tetrarcha, tyrannus Percussum machera crudeli morte necauit, Sed pater excelsus, qui sanctos iure triumphat, Vexit in aethereas meritis fulgentibus arces.
4.5 Nec minus interea glomeretur uirgo Iohannes, Quem germana simul iunxit concordia Christo, Dum pandam uetulo liquit cum patre carinam Retibus aequoreas claudentem marmore praedas; Qui prius algosis uerrebat caerula remis Piscibus insidias nectens sub gurgite ponti; Sed clamante Deo luctantes litore limphas Retiferamque ratem caro cum fratre relinquit Et Dominum sequitur, caeli qui regnat in arce. Hic fuit egregius Christi regnantis alumnus, Omnibus anterior, magno dilectus amore; Quem rex extorrem, Romae qui regna regebat, Trusit in exilium cumba trans caerula uectum, Exul qua positus rerum spectacula plura Creuit in extasi caelesti numine fretus, Quae modo membranis per mundum scripta leguntur. Pausat in Effeso praefatus corpore praesul Praemia sumpturus, cum clanget classica salpix, Vltima dum priscis labuntur tempora saeclis.
4.6 Hic Thomas Didymus nomen sortitus Achiuum, Seruat sacratum sarta testudine templum, Vulnera qui tangens crudeli cuspide gesta Credidit extemplo saluantem saecla monarchum, Quamuis ante foret sociis incredulus almis Atque fidem dubio gestaret corde sinistram, Dum chaos inferni surgens de morte redemptor Linqueret abstrusum uasta comitante caterua; Sed mox ambiguum conuertit rubra cicatrix Discipulo palpante trucis uulnuscula ferri, Dum foribus clausis, trepidans qua turba latebat, Pacifer intraret Christus saluator in aulam. Hunc igitur soboles misit ueneranda Tonantis Eoas gentes almis conuertere biblis Plurima magnificis patrantem signa triumphis. India tum sacris coluit simulacra nefandis Doctrinis ueterum stolidis instructa parentum, Sed confessa fidem Thoma lucrante salutem Credidit in Christum, caeli qui sceptra gubernat. Denique transacto praesentis tempore uitae Protinus aethereum Thomas lustrauit Olimpum; Quem fani flamen ueteris cultorque sacelli Sanguine rorantem rigido transuerberat ense Praemia sumpturum, cum tellus sponte dehiscet Omnia de priscis et surgent corpora tumbis.
4.7 Nec non Iacobus Christi matertera cretus Et consobrini felici nomine fretus Hanc aedem Domini de summo seruat Olimpo; Quem plebs Iudaea scaeuo bachante tumultu Pulsum de pinna fullonis sude necauit, Quod Christum populis scandens fastigia templi Concionaretur crebro sermone sacerdos. In cuius genibus cutis callosa refertur, Dum crebris uicibus oraret uoce Tonantem Poplitibus flexis tundens pauimenta sacelli. Lanea uillosi spreuit uelamina pepli Linea brumosis sumens mantilia flabris; Sic quoque flagrantem contempnens corpore nardum Thermarum penitus neglexit pectore pompas; Non cirros capitis ferrata forfice dempsit Nec culter malas uestis lanugine rasit. Cuius uirtutum tanta praeconia constant, Vt uindicta necis, quam dira morte luebat, Interitus fieret Solimae populique ruina, Dum Titus Caesar densa comitante caterua Cum genitore simul Romanis arcibus orto Vrbem ferriferis uallarent milibus amplam, Donec dira fames consumpsit strage cateruas Moenibus obstructas et muri carcere saeptas. Tempore quo tenerum mactauit femina natum, Insuper assandum ueribus transfixit acutis; Quem coctum laribus crudelis mater edebat Humanae penitus naturae iura resoluens: Horresco referens effebi funus acerbum. Sic uindicta crucis multauit clade nefandos, Sic quoque Iacobi multauit passio sontes! Vndecies centena simul cecidisse leguntur Milia per miseram moribundis ciuibus urbem; Insuper et centum uenduntur milia passim, Quos rigidus ferri neglectos mucro reliquit Et famis exigua fugerunt funera stipe.
4.8 Hic quoque commemorat metrorum comma Philippum, Quem pius aethrali ditauit gratia Christus; Barbara qui docuit doctrinis agmina sacris Credere per Scithiam saluantem saecula Christum, Qui dudum tetra torpebant mortis in umbra Auctorem lucis tenebroso corde negantes Atque creaturae famulantes ordine uerso, Donec apostolicam hauserunt aure loquelam. Limpida perpetui cernentes lumina Phoebi Omnes certatim merguntur gurgite sacro Flagitium sceleris purgantes fonte lauacri. Inde Asiam properat sanctis conuertere biblis, Idola quae dudum decepta fraude colebat, Credula sed citius pandit praecordia Christo, Splendida discipuli dum fantis uerba capessit. Sic felix Asiae conuertit dogmate regnum, In qua post obitum fatali sorte quiescit; Cuius hoc templum sacrata tuebitur ara.
4.9 Vltima terrarum praepollens India constat, Quas tres in partes librorum scripta sequestrant. Idola quae coluit paganis dedita sacris; Sed Bartholomeus destruxit fana profana Effigies ueterum confringens iure deorum: Ebrea quem clamat peregrinis lingua loquelis Proles suspendentis aquas in nubibus atris Vmida nimbosis dum stillant aethera guttis, Quod signat procerum caelestis dogma profundi, Vt quondam cecinit psalmorum carmine uates: "Ecce, latex rorat tenebrosus nubibus aeris." Post haec martirii mercatur serta cruenta Et sequitur Dominum pictus cum stigmate Christi: Cuius hoc templum ueneranda tuebitur ara.
4.10 Matheus egregium describens dogma salutis Ebrea per simplum digessit dicta libellum Plurima sanctificis narrans miracula scedis Quae modo per mundum diuulgant scripta triquadrum; Quem Fison fluuius paradisi fonte redundans Mire portendit pandens misteria rerum: Fontis designat saluator iure figuram, De quo quadrifluis decurrunt flumina riuis: Quattuor ut quondam nascentis origine saecli Limpida per latum fluxerunt flumina mundum, Quae rubros flores et prata uirentia glebis Gurgitibus puris et glauco rore rigabant. Sic doctrina Dei fluxit de fonte quaterno Arida diuinis irrorans corda scatebris. Hanc scriptor uerax expressit Matheus olim Quemque profeta Dei sacro spiramine plenus Humana specie uidit signarier olim, Quod Christi patres et auos numeraret auorum, E quis saluator nostrae cunabula sarcis Sumpserat in mundo scelerata piacula demens.
4.11 Simon Zelotes necnon Cananeus idem, Inter apostolicos Petri cognomine functus; Coetus qui docuit gentiles dogma supernum, Vt celsum peterent caelesti tramite regnum; Cuius in hac aula sacra conseruabitur ara, Dum polus et tellus ac ponti flustra fatescant, Donec supremis scintillent saecla fauillis Et mundi moles montes collesque liquescant Atque creaturae cerarum fluxus adinstar Machina succumbat flamma crepitante per orbem.
4.12 Supremus numerum concludat Thaddeus almum, Cui cognomen erat praedictum Libbeus olim; Quem duxisse ferunt Christi cum grammate scedam Abgaro, quondam qui regni sceptra regebat, Postquam Tartareum damnauit morte tyrannum Et tetris herebi gaudens emersit ab antris, Exin sidereum Christus conscendit Olimpum. Dicitur hic etiam uulgato nomine Iudas; Cuius praesenti laudes celebrantur in aula. Qui nobis unum facundo famine biblum Edidit antiquas promulgans ore loquelas, Quas Enoch prisco descripsit tempore uates, Ante rapax mundum quam pontus plecteret undis, Dicens: "Ecce, uenit Dominus cum milibus almis Ponere iudicium cunctis habitantibus orbem!" Quos nubes appellat aqua stillante carentes, Frigida quas rapidis dispergunt flamina uentis, Nec non arboribus sterili de stipite natis Comparat, autumni quae fructum tempore perdunt; Sic quoque spumiferis undarum fluctibus aequat Errabunda uocans caelorum sidera sontes, Quis seruata restat tenebrosis poena procellis. Nempe feras gentes et Ponti barbara regna Iudas ad Dominum doctrinis flexerat almis; Cuius in Armenia sopitum morte cadauer Exsurrecturum fatali fine quiescit, Sed tamen aethereas lustrauit spiritus arces.
4.13 Iam bis sena simul digessi nomina patrum, E quibus altithrono conuersus credidit orbis. Hos precibus uerna crebris et pectore pulso, Vt mihi clementer noxarum pondera laxent Et ueniam dantes commissa piacula soluant. Quatenus in requiem diuina gratia fretus Vltimus ingrediar Christo regnante per aethram.
5 Hoc sacer obseruat dilubrum Mathias almum, Vnus qui fertur de septuaginta fuisse Discipulis Domini, sacrum qui dogma docebant; Quem Deus electum signauit sorte superna, Dum ludas Scarioth strofa deceptus iniqua Culmen apostolici celsum perdebat honoris Atque fibras olidas tetro cum uiscere fudit, Cum crepuit medius laqueo suspensus ab alto, Qui Dominum lucis redimentem sanguine saecla Vendidit, ut cupidus fuluum nomisma capessat. Mathias idcirco spreto latrone nefando In Domino fretus numerum suppleuit eundem: Iunctus apostolicis gratatur iure triumphis.