# Verses from the Vita Ædwardi
# book I, prologus
*Poeta*
Surgens musa tuis comitata decenter alumpnis,
sopitum longa solue quiete larem.
Qui terras coxit sol, a torrente retorsit
mitis equos Cancro, orbe sub occiduo,
succendens Chelas, ad tedia longa tenebras
extendit noctis prodigus excubiis.
Longa quies calami dissoluit mentis acumen;
canitiemque sui cera ueterna dolet.
Nos tenues, rebus dilapsis, pluris egemus,
quos reparare solet spes tua. Surge, soror.
*Musa*
Asto pro foribus, limen custodia nostra
seruat, nec somnus nec sopor ullus adest.
Verum tu, quem tot circum latratibus urget
multorum liuor, immoderate furens,
uel cuius miseri paupertas, libera certe,
ictibus assiduis tundit utrumque latus,
miror quid dormis, tua uel tot commoda spernis,
cum tibi nos fida suppeditemus ope.
Ergo neglectas post tempora longa tabellas
cum graphio repetens, accipe quid iubeam.
Materies seruata tibi, condigna relatu,
summis gesta uiris hactenus occuluit.
Hanc assigno tibi sub primatu referendi;
quisquis post temptet, sane secundus erit;
ore tuo dicet, legati functus honore;
aures huic pateant, cetera cuncta tibi.
*Poeta*
Sentio iam dudum quem me conaris ad usum
intentum fieri officiosa monens.
Tu quecumque uoles iubeas seruire uolenti,
si tamen ad laudes attineat domine,
cui me uouisti specialius ac monuisti
ut nostros casus respiceret propius.
Respexit miserans, miserata manum dedit, et sic
stare iubet, casum ne subeamus item.
Compos promissi, fallacis nescia dicti,
dum uiuit, certe uiuimus; id satis est.
Illa pedes fixit, nos ut de morte reduxit,
et simul abiectos restituit calamos.
Vouimus hos illi per secula sic famulari,
ut quicquid referant, laus et honor sit ei.
Nune dicenda doce; simili, te preduce, uoce,
discipuli studio, subsequar ut potero.
*Musa*
Et cuius laudi deuotius organa nostre
omne clientele personat obsequium?
Huic cithare iubilos lirico modulamine mixtos
intonat ipsa nouis musica nostra modis;
hanc Euterpe, Clio, Polimnia concelebrando
gratificant mundo carmine perpetuo;
hanc tu, dum uiuis, grandi merito celebrabis;
affectum cuius hac cumulamus ope.
Vatibus exclusis, cessantibus atque poetis,
Ædwardi regis carmine primus eris.
Hunc dic Anglorum regem, forma speciosum,
corporis atque animi nobilitate bonum,
eius ut aduentu depresso secula luctu
aurea mox Anglis enituere suis;
ut post bella Dauid pax succedens Salomonis
Letheo gemitus pressit in amne graues,
undantesque suo diffudit prodiga regi
diuitias cornu Copia munifico;
ut procul, hoc uiuo, tanto duce, rege, patrono,
hosticus absistat terror et ira tumens;
floreat ut canis niueo candore uenustis,
uirtutis speculum, gratia multa dei.
Ipsius huic lateri depinges imperiali
que sociata uiget, hec tua spes et opes,
altera pars hominis, species eadem probitatis,
altius ingenium, conciliumque citum.
Conuenit nusquam terrarum par sibi quicquam:
corpore nam gemino unus habentur homo.
Hanc, licet affectum languentis posse relinquat,
dices pro merito nobiliore stilo.
Ipsius inde patrem, fidei pietate cluentem,
scribes Godwinum iura beasse ducum.
Ac uelut Elisii fons unicus irrigat orbem,
progenitis ex se fluminibus quattuor,
fetibus ut uariis fecundent uiscera terre,
ac foueant proprio condita plura sinu,
sustinet Anglorum pietas sic celica regnum,
hoc duce progenitis pignoribus quattuor,
quorum tum cordis tum corporis inclita uirtus
diuersis opibus sufficit imperium.
Horum discreta serie dices probitatem,
quos actu proprio prestiterint titulos.
Carmine germano germanos plenius actus
alternans operis ordine pone modum.
Et ne continuo ledatur musica cursu,
interdum proso carmina uerte gradu,
pagina quo uario reparetur fessa relatu,
clarius et pateat historie series.
*Poeta*
Nil michi gratius est horum quam dicere laudes,
a quibus et primum protegor a domina.
Nunc accingamur sed nobiliore coturno,
utque mones proso tramite pergo uiam.

# book I, c.i
Laudibus exortis hinc grates concinat orbis,
et resonet mecum tua musica gaudia rerum,
que lux de celo rutilans in rege nouello
Anglis illuxit, gemebundaque corda resoluit;
has quoque comicias qua leticia celebrarunt
festiui proceres, certatim dona ferentes,
agnouere suum regem magnumque patronum.
Multa dedere quidem, verum supereminet omnes
larga ducis probitas Godwini munere talis:
scapha grauis, longo laterum compage reducto
verticibus binis, sinibus stabat Tamesinis;
sedibus equato numerosis ordine lato,
a media naui despecto uertice mali,
centum bis denis aptata minacibus heris.
Aureus e puppi leo prominet; equora prore
celse pennato perterret corpore draco
aureus, et linguis flammam uomit ore trisulcis.
Nobilis appensum preciatur purpura uelum,
quo patrum series depicta docet uarias res,
bellaque nobilium turbata per equora regum.
Antemne grauidus stipes roburque uolatus
sustinet, extensis auro rutilantibus alis.
Felix prole pia dux stirpe beatus auita,
his quattuor natis dans Anglis pignora pacis.
Prodit gemma prior uarie probitatis amatrix
in medio regni, tanto duce filia patre
Ædgit digna suo, regi condigna marito.
Cuius consilio pax continet undique regnum,
atque cauet populis, uiolent ne federa pacis.
Sic de fonte tuo, paradise, latentibus uno
deriuas orbi signis in quattuor amnes
sufficienter aquas, uegetent ut uiscera terre,
atque statum uite foueant hominum pecorumque;
seque uno laudant utero generata potenter,
pignora dissimili partu generis uariati
corpore, uoce, loco, spatio quoque, tempore, motu.
Aera conscendit pars hec herendo supernis,
spemque sui generis nido fouet arboris alte.
Illa profunda petit tranans inimica uoratrix,
dampna sue stirpis faciens truncumque parentem
pendit ab ore tenens, dum certo tempore uite
flatus uiuificans animal de non animata
matre creat; studet inde suis resoluta rapinis.
Felicem mundum si seruent flumina cursum
queque suum, proprias sic fecundantia terras,
federe seruato, statuit quod celicus ordo!
Ridebunt mediis candentia lilia campis,
capparus auricomis rutilabit in equore cyrrys,
uer quoque purpureis decorabit prata ligustris,
aerie toruo spectabunt lumine quercus
subiectas late terras deuictaque regna,
cum per mellifluos montes et prata gregatim
depascentur apes, saluo secura labore
in laribus propriis iam nil, formica, timebis.
Quod si turbinibus commotis liuor iniquus
ruperit hoc pactum, heu quanta ruina sequetur!
Antiquumque chaos rursum miser orbis habebit;
soluentur celse rupta radice cypressi,
sublimesque ruent confracto uertice pinus,
alta cadet cedrus languentibus undique ramis,
et quecumque sinu proprio pretiosa fouebat.
Hic furor hostiles uiolenter capta per urbes
plenius ingratis cumulabit munera terris.

# book I, c.iii
[C]oncine, musa soror, super his miserabile carmen,
qualiter ille dei uir, qui supra paradisi
limpidus est dictus fons, clarus corde fideli,
turbidus extiterit Scyllei sorde ueneni;
et cum nulla prius de tanto culpa reatu
precessit, sceleris cur pondus inheserit illi.
Pena premit culpe plures quam non meruere,
clarius hinc meritum probat hos terrore repulso;
et quanto quiuis deuotior esse probatur,
tanto maiores pressuras ferre notatur.
Num uite plenam meritis ad saxa Sussannam
usque legis ductam, cum pura mente repulsam
quesiti sceleris dederit? Num preterit illud
quod puer Hebreus, celesti munere fretus,
dum peccare timet, peccati munera perfert?
Ipse deus noster, uera de uirgine natus,
ad nos descendit sine crimine, non tamen absque
suppliciis mundi passus quam plura recessit.
Plena est tam nouitas horum quam prisca uetustas,
Sic fieri sepe sunt exemplaria mille.

# book I, c.iv
Tu quoque pange modos uersu saliente canoros,
leta diu mecum pro tanto federe rerum.
Sic fortis Dauid, sic regi parcere nouit,
spiritus ille dei nequam quo tempore regi
infestus seuit, cithara pulsante recedit.
Quod co[m]plexus opus, seruit citharista decorus
et feriente lyra refugit uexat[io] dira.
Regius inde gener deuicit bella potenter,
in thalami pretium sternens preputia gentum;
qua belli palma regis delectus in aula,
prestat primatum referens a rege secundum.
Cui dum creuit honor, concreuit undique liuor;
ex probitate sui tenduntur pluribus uni
insidie uicibus, quas miles uitat auitus,
auctior adque fugam petat aut si res sibi pugnam.
Ergo timens fraudem latitat, sed liuor eandem
sepius innectit profugo; deus at pie munit,
inque manus illi regem ligat. Ille fauori
deuotus tanto, decernit parcere Christo.
Milibus armatis loca per suspecta locatis,
querit idem Dauid, rupes quem concaua claudit.
Hanc causa uentris moti Saul ipse, latentis,
quem iugulare parat, solus rex nescius, intrat.
‘Ecce dies si uis,’ inquid manus addita Dauid,
‘qua datur ulcisci tibi iam super hoste furenti
in te. Ne iugulum tardes huic, exere ferrum.
Si per te non uis, en nos.’ ‘Nolit deus,’ inquid,
‘ut christum domini disperdat dextera nostri.
State procul iubeo, citius desistite cepto.
Nos hunc non capimus, sed nos probat arbiter altus,
inque sui christo deuotior esse probabo.
Morte sue mortis ruat aut hostilibus armis,
et nos insontes conseruet dextra tonantis.’
Hec ubi dixit, clam conscidit clamidis oram.
Tutior inde Dauid postergum clamat euntis,
seque potestatem necis inuenisse perorat.
Tendit item per castra uiam diffusa; sepulto
rege sopore graui, solo comitante Abysai,
et compos uite regis parat ille ferire;
sed perturbat item fideique docet pietatem,
ne sub eo pereat, quem crismatis unctio sacrat;
ecce manu fortis Dauid ad scandala mortis
horruit in regem, pacem complexus eandem.

# book I, c.v
Hi duo nubigene clarissima pignora terre,
roboris Herculei, felicia robora regni,
prestant Angligenis unito federe pacis;
utque fide ueterum partito pondere celum
sustinet hinc Athlas, illinc Cyllenius heros,
ne ruat inferius subsidat et undique tellus,
hi sic angelici iunctis duo uiri[bus] Angli
seruant Angligenos sub eodem federe fines.
Quid super his geminis turbato felle minaris,
infelix fortuna, nimis liuore gemello
Thebanis accingta rogis hinc inde ministras
funereas intenta faces furialibus armis?
Heu discors uitium fraternis cladibus ortum!
Non pudet urgueri super aucto pondere leti
a primogenito prime genitricis ab aluo
mollius infectam germano sanguine terram?
Tu tanto grauius celas hoc crimine uulnus,
quanto non aliam sed carnem scindis eandem;
ultra quam ualeat fari mala siue putari
preis omne nefas. Caput es in corpore culpe.
Tu, grauis ira dei, tu, detestatio celi,
fiamma prior baratri, succendis scandala mundi.
Tu post crimina sex pietatem septima ledis
altius, errores per se que diluit omnes.
Priscis nota satis tua sic contagia ludis.
Inuidus hic prolis fraterne feda Thiestes
prandia dat fratri depasto corpore nati;
et licet ipsa fides nondum conscenderit orbem,
monstrans quid frater fratri, quid amicus amico,
proximus inde suo quid debeat, hoc tamen error
credidit esse scelus, testatur sidera celi,
et pariter celum nigra fuligine tectum,
conscia ne tanti sceleris sint. Contio diua
horruit has epulas, et tum pro crimine penas
multiplicant meritis, brachium concordia reddit
tegmine non carnis sed eburnei fortius ossis,
quod pie seruauit dum non mandenda notauit.
Fit Pelops rediuiuus homo per iussa deorum,
insons transfertur celestibus. Inferus illos
rupibus accensis penaliter occupat ignis.
Hec quoque tempestas scindit nequissima flammas
fratribus impositis per mutua uulnera lapsis.
Hecine gentilis sine re descripserit error?
Doctrine plenum figmentum tale probatur.
Hanc cladem reprobat scriptura uetus, noua dampnat,
atque caret uenia fratris diuturnior ira.
Pro dolor enormis si tantos riserit orbis
federe seiunctos! Succurre, deifica custos,
sancta fides, lotis baptismate, crismate tactis;
infer signa crucis, Herebique fugetur Erynis.
Tuque boni fomes primi, uia prima salutis,
nos con[n]ecte tibi per uinc[u]la federis almi,
sedans pace tua, mater, concordia sancta,
ne de pignore regali seu stirpe fideli
ignis perpetuam stipulam sibi rideat hostis
collegisse suis incendia longa fauillis.

# book I, c.vi
Inclita mater, aue, prolem paritura beatam,
quam dum concipies, nulla maculabere culpa,
in cuius partu nullum patiere dolorem,
nec numero rara merebis de genitura,
intereatue tuo quisquam de uentre creatus;
sed iungere tuo per federa casta marito,
eterno sociata deo complexibus almis;
cuius fusa tua sata celica germen in aluo
uiuificante suo reddunt de flamine sancto;
nec partu maris letabere siue puelle,
sed centum prolis cunis circumdata mille,
non quorum fletu tribulentur uiscera matris,
sed quibus angelicas clare modulantibus odas
uel pulsu cithare toto resonabis in orbe.
Tum pro defectu non sollicitabere lactis,
nempe dator uite diues genitor deus ipse
de celis escas pluet, hos ut in ethere pascas.
Nec te de numero tedet, uexantue labores,
sed magis exoptas tot iugiter his super addi.
Tempore nec tardo tardam profers genituram,
decursis longo tot mensibus ordine pigris.
Cotidie potius celebras natalia multa,
certe cara tuo, quia sic fecunda, marito.
Sed nec tot natis habitacula tot uariabis,
ne[c] cogere pati caros a te segregari;
sed magis in lata fulchris renitentibus aula
te coram melius discumbet leta iuuentus,
quam speciosa tue reseras hec claustra taberne.
Hec desiderat omnis homo conamine toto;
huc est carnis iter, huc, cordis amor, pie tendis,
in te letari cupiens uitaque potiri.
Hic passer mitis querit sibi tecta quietis,
turtur item modicis nidos parat anxia pullis.
O deus eterne, felices terque quaterque
qui resident parte per celsa palatia uite.
Vir felix ille, cui preueniet fauor abs te.
Hic bene dispositis gradibus de ualle doloris,
tendit ad alta Syon regemque uidere supremum;
presta[t] hic una dies mundanis mille diebus;
hisque manens domibus cunctis habitantibus unus
diuitias regum spernit per secla potentum;
quod qui presidet his, clemens iustusque probatur,
datque suis sanctis totam summam pietatis,
insontesque bonis summi non priuat honoris
uirtutum deus, in quo speret quisque beatus.

# book II, prologus
*Poeta*
Quid, rogo, quid scribis tot circumsepta [sepulchris],
celsa Clio, regum saucia morte ducum?
Quo sunt tot promissa michi tua ditia rerum
ordine? Nempe operis omne decus periit.
Quicquid ad ornatum calami collegimus ambo,
dispersit nobis fraus inimica nimis.
[E]heu quid dices? Vix sane decentia uerba
repperies, arto undique septa loco.
Dictabas pueros, regum de stirpe decenter
moribus instructos, omne boni specimen
et columen regni studio creuisse uirili,
Elisii quattuor fluminibus similes;
et nunc Thebaidos fedo sub scemate carmen
hoc opus horrenti discipulo retegis.
Rebar principium lepidum deducere textum
de nimio caris corde meo dominis;
nunc hostile nefas in fratrum uiscera torrens
confundit letam carminis historiam;
Emathium furiis ciuili peste regressum –
heu germana nimis pectora dura – tulit.
Nec paradysiacos uirtutum cursibus amnes,
infernale chaos sed magis hic memoras.
Vsque sub extremum deuoti codicis unguem
rebamur sanctam dicere progeniem;
nunc, ut prisca canunt, fete telluris in aluo
dentibus insertis prodiit horrida stirps,
nata neci subite; grauis et – proh! – portio dira,
nobis inuisa! – proh dolor! – id tamen est.
Quis canet occiduos modulator in orbe Brittannos,
gentem Caucaseis rupibus ingenitam,
indomitam fortemque nimis regnante Griphino,
nec iam contentam finibus occiduis?
Vltra sed sceleris cursum tulit arma Syuerne,
uimque eius regnum pertulit Angligenum,
donec preclari meritis [et] nomine regis
Ædwardi iussis erubuit sceleris,
cum uolucres Angli sub Haroldo preside iuncti
Tostini cuneis agminibusque citis
tunc usque inpauido terrore[m] milite multo
flammis et ferro cominus incutiunt.
Qui licet in precio uarie probitatis auitam
prodiderit famam militie celebris,
his tamen est ueritus conferre manum nimis impar
congressu, longe abdita queque petens.
Gnarus inaccessis scrobibus se credere miles,
tutius hostiles inuolet unde acies,
saltibus et scopulis fretus regione maligna,
sic uexat longa lite duces geminos;
qui non expertes rationis in ambigua re
uno profligunt interitu patriam.
Diruitur inimica domus, redimita suppellex
diripitur, prede regia pompa patet.
Hinc reduces Angli clara cum laude triumphi
sub tantis ducibus hoc retulere decus.
Nam fractis ratibus, quarum par non fuit usus
huius uel regnum occeanique ducum,
proram cum puppi, pondus graue scilicet auri,
artificum studio fusile multiplici,
Ædwardo regi donant sua signa trophei,
direptas gazas nobiliumque uades.
Quis canet equoreo uastum feruore tumentem
Humbram congressum regibus equiuocis
sanguine barbarico per milia multa marinos
tinxisse fluctus flente polo facinus?
Quis demens scribet? quo mens languescit et horret
auditus, tanti fama pudet sceleris.
Et cui nunc scribam? Regine quippe sorori
non placet hec talis pagina plena necis.
Eheu quid dicam cunctis desertus amicis,
ut uacuo solus domate pellicanus?
Proscribam tabulas et te quecumque magistra
a puero nobis sumpsimus auxilio.
*Musa*
Hic meror ratione caret, dementia mentem
impedit, et luctus nescit habere modum.
Te propius nostris admouit nostra papillis
delectum pietas, amplius ut biberes,
altius et saperes non a ratione dolere,
sed pressus nostro uincere consilio.
Nempe manent quecumque tibi promisimus; ordo
euoluendus adhuc nobilior superest.
Queque manent dicenda decent, et gloria rerum
est in preconio numinis etherei.
Si non describes hostilia bella Griphini,
uel Ousam uetitum corporibus fluere,
scribes Ædwardum forma meriti[sque] decorum,
que uiuens gessit, que moriens retulit.
Scribes reginam primo tibi subuenientem,
et quicquid scribes, laus et honor sit ei.
Eius honore fuit quod, que supra titulantur,
dicere malebas, cumque uelit repetes.
Quod fratres eius uel ei uicina colebas
eius amore fuit, et bene promeruit.
Scribere ne cesses; leget atque relecta reuoluet,
in lepidis scriptis nec monitoris eget.
Gratior est illi nec pagina codicis ulla,
Ædwardum quam que continet eximium.
Num meminis quod eum patrem tibi sepe loquendo
nuncupet, et natam quam pie se referat?
Si tabulas nostras et cetera meque magistram
reicis inmeritam, hic tibi casus erit.
Nec iam repperies qui te totiens releuabit,
et tot dona feret, predia talia det.
Num recolis supra nostra suadentia dicta,
‘Ædwardi regis carmine primus eris’?
Hic codex eius gestis describitur, illi
regineque die hunc uoueo titulum.
Hic quibus hunc signis pietas manifesta tonantis
prodiderit uiuum carne sibi placitum,
e[t] quibus in tumulo pausantem uiuere celo
declarat fidei continuis precibus.
Mente serenata paulo plus incipe supra,
officioque stili sane placebis ei.
*Poeta*
Pareo suadenti, nimium sed corde dolenti,
tot tantisque miser orphanus a dominis.