Vita metrica S. Iudoci
Vna dies imperpetuum, Deus alme dierum,
lux indeficiens, claritas una cluens,
lucisator largi seu uiuificatio cosmi,
sensificus fomes, pacis arnica quies,
tripertita trias, monadis sed et una potestas,
Deus sine principio tempore natus homo,
qui condis uerbo, concludis et omne pugillo,
qui regis alta poli necnon et ima soli,
equoris undisonas moderaris quique procellas,
qui quandoque fluant precipis et refluant,
qui uite mortisque tenes, rex indite, claues,
omnia disponens, omnia distribuens,
omnia iure creans et iure creata peromans,
omnia uiuificans, omnia saluificans,
ingenitus Deus et genitus, paraclitus et unus,
denique non factus, denique nec genitus,
spiritus almifluus de nemine sane creatus,
a quo principium sumpsit origo suum,
omnis et est rerum natura creata per ortum
et per quern lucis lux oritur tenebris,
omnipotens etiam natus sapientia Christus
ipse coetemus par debate tuus,
et similis, Domine, tibi maiestatis honore,
ad te, summe pater, quo trahis omne quod est,
per quem te petimus, Deus es qui trinus et unus:
tu de sede tua respice siderea,
cordibus et nostris stillam diffunde fauoris,
intima lustrando nostra uigore tuo,
caelica sanctorum quo gratia corda clientum,
tertia uergentem cum daret hora diem,
mox tua repleuit uarias docuitque loquelas,
tune in laude tui nominis ipsa loqui.
Mentibus inspires nostris, oramus, eundem:
ferueat in nostris | pectoribusque iugis,
ut te laudabilem cum nos laudemus eisdem
perpetuum Dominum perpetuumque Deum
in patris nostri meritis gaudendo Iudoci,
eius in egregiis necnon et prodigiis
clarius in populis per te, rex Christe, patratis,
sepius humanis atque patent oculis.
Cuius saluandos precibus confidimus hie nos
hostis ab antiqui fraude uel insidiis,
inter procliui funesta pericula mundi,
que dum uiuit adhuc caro grauis patitur;
et uite patriam reserari credimus ipsam
in qua cum Domino te manet ipse Deo.
Postquam uera salus descendit ab ethere Christus
uirginea de came uolens assumere tegmen,
in lignoque crucis mortem moriendo subegit
Tartara diripiens uictor de morte resurgens,
utque polos rediit famulis pacemue reliquit
qualis ab occeana perlautus lucifer unda,
ad residens dextram pariter Deus ipse patemam:
protinus in gentem fidei cultura per orbem
catholice fluxit fundata emore magistri.
Quapropter multi memerunt gaudia regni,
martirii quidam sed et obtinuere coronam,
sanguine qui fuso letantur uiuere Christo,
et quidam uitiis camalibus undique spretis
deuouere magis sese semire perhenni
uirtutum Domino quam nequiter et male mundo.
Ex quibus est unus de nomine nempe Iudocus,
uir Domini sanctus, tota bonitate refertus,
sobrius et castus, humilis uel mente quietus,
integer et purus sceleris, de labe priuatus,
continuus cultor iugis et deitatis amator;
excubiis pemox infessus necne precator,
nocte dieque memor Domini laudum quoque cantor,
ipse pius minimis indultor et ipse misellis
prestabilis mestis largus largitor egenis,
atque probis aptus reprobisue per omne seuerus.
Et quid plura loquor? Per cuncta referre nequibo
extiterit quante probitatis nam pater iste:
si narrare uelim per singula queque patroni
egregios morum cumulos actusque bonorum,
annuus ante poli reuolutus cardo redibit
incuruans etiam longe uia cana poetam,
ante- uel arctabit -quam cuncta retexere possit
eius sacra pie iam conuersamina uite.
Me tarnen ecce iuuat saltern discerpere pauca
(magna licet patrum diuulget prosa priorum),
exametro psallendo modo tua gesta, Iudoce,
lucidius sancte pateat quo mentio norme.
Vir fuit ingenuus regum de stirpe creatus
nomine Iudocus, genitor cuius fuit unus
Iudthail, idem rex Britanne gentis honorus.
Qui moriens cuidam regnum dimisit habendum
Iudichail genito proprio fratrique Iudoci,
qui capitis comam iamdudum raderat ipsam,
clericus effectus, secum portando coronam.
Sed mimdo uictus habitum redit ad laicalem,
quam posuit comam permittens crescere rasam.
Tempore non longo postquam regnauit at ille,
iam memor ipse sui facti memor atque reatus,
se fore deinde reum dixit, penitendo per omne,
protinus et primum labarum cultumue resumpsit
imperiumque suo uoluit dimittere fratri.
Ille nolens huiuscemodi quod ferret honorem,
inducias petiit quo posset in hoc meditari
si fieri uel non liceat. Quod sic fit et inde.
Interea Romam pergentes nam peregrinos
ante Dei templum dum staret uidit et illos
taliter alloquitur: “Quorsum uos tenditis, oro,
dicite nunc fratres, ubi uos et patria mittit.”
Qui “Romam,” referunt, “Petro nos pergimus ecce.”
Confestim puer egregius currendo secutus
perceler est illos, nil secum namque uehendo,
non uirgam neque sed peram, uelut file clientes
hortatur sermone suos euangelico Deus.
Direxit socium mare trans iter; atque uiator,
conuiuendo bonis pariter gradientibus bisdem,
mox ubi deuenit fines trans ille marinos,
clericus est sociis hinc consecratus ab illis.
Quemdam cis fluuium quern dicunt nomine Cosmum,
conueniunt illi post Abrincatis ad urbem.
Commorantur ibi per paruum temporis ipsi,
indeque progressi Camotum concito pergunt
(ciuitas est quedam Camotus denique dicta).
Illuc iter capiunt ac gressu propere tendunt
augustam sedem tunc ad Parisius urbem;
quodlibet hue spatium persistunt ergo dierum.
Inde reflectentes callem uenere metroplim
Ambianis quamdam prisco sub tempore factam.
A qua digressi post tempus quodlibet ipsi
ad plagam faciem conuertunt aquilonalem;
deduce calle pari ueniunt quemdamque locellum.
Dicitur est Petri loculus qui uilla beati
Alteiae cuidam fit consita uilla fluento;
dictus ab antiquis pagus Pontiuus habetur.
Ille quidem dux egregius uel moribus aptus;
quapropter socios quos dico benignius ipsos
suscepit, secum deuote sane retentans;
eque bonis refouens sic consolabatur amicos
in Christo proprios: quod tempore facere multo,
omne per et tempus si uellent facere uellet.
Hos ita per triduum prefatus dux retinendo
mente pium iuuenem pulchrum facieque Iudocum
perspexit, munusque sibi subolescere sensit
diuinum; precibus quem sic affatus, at ille
commanere sibi dux exhortatur honorus:
“Tu, Iudoce puer, maneas mecum, bone frater;
namque ego, si uellent, socios simul hie uoluissem;
porro sed hoc nolunt, patriam remeare uolentes.
Te saltern, queso, iuuet hue constare colonum,
finibus in nostris, melius ut abinde tibi sit.”
Annuit hinc precibus, commansit et ille Iudocus,
atque student socii reditu quibus ille cohesit,
permittente duce prefato iam Haymone;
oscula dans illis dedit et licitum redeundi.
Post multos non sane dies dux Haymo Iudocum
sacris pretolli gradibus presigniter auxit,
dona sacerdotii caperet quoadusque patemi.
Presbiter effectus tenuit ducis inde Iudocus,
nocte dieque Deo famulando duciue, capellam.
Annos per septem qui sic conmansit eidem.
Interea Haymone bono rogitante Iudocus
ex sacro sobolem baptismi fonte recepit,
ut iubet ipse Deus, fit uel sic compater eius.
Septem decursis quos iam prescripsimus annis,
mundano tedio fatigatur, eum renuendo
plus habitaturum sese uelut egit adusque,
ardebat uita quoniam plus uiuere sola
quam secularibus his insisteret undique curis.
Protinus accedens uir perpius ad Haymonem,
postulat ipse dari licitum sibi sic faciendi.
Dux bonus assensum prebens conuenit at illi;
qui Brachil in quodam fertur de more locello
(est locus Alteie riuulis circumdatus ipse)
legit ob hoc habitare Dei uir nempe Iudocus.
Ecclesia Domino facta sibi necne domuncla;
fertur enim quod uir Domini uolucres aluisset,
pisciculos quoque multimodi generis, et ibidem
escam qui solito propria sibi conueniebant
sumere more manu de sancti quippe Iudoci
atque saturati natatu siue uolatu
letantur pennas uacuas librasse per auras.
Preterea quoddam quod fit tunc temporis illuc
est probitatis opus iam non per cuncta silendum.
Quadam namque die dum Christi cultor messet
celle, Vurmaro cum tantum solus alumpno,
contigit ut panis solus remaneret ad escam.
Ipse dehinc adiit precibus rogitare serenis
ecclesiam Dominum, ueluti de more solebat.
Ecce petendo dari pauper sibi quid cito uenit.
Quo bonus audito plenus pietate Iudocus
discipulum mox “Kare” suum, “Vurmare,” uocauit,
“quantum panis habes,” dicens, “qui sero remansit?”
“Mi,” Vurmarus ait, “pater, est dumtaxat ad esum
panis permodicus nobis.” “Hunc,” inquit at ille,
“diuide per partes geminas secando pupillo,
unius et partis medium concede clamanti.”
Quod pater ut iussit Vurmarus undique fecit.
Time facto citius quidam deuenit et alter
qui sibimet fieri sibilanti uoce petebat.
Cui d a ta ad patris iussum pars altera panis.
Postea transacto spatio non utique multo
tertius aspicita procul aduentare misellus.
Tunc pater egregius, nulli pietate secundus,
esuriem mage ferre uolens quam ferret egenus,
“Tertia pars et huic,” dixit, “Vurmare, doneta.”
Ex quo Vurmarus tabari coepit alumnus;
mestiflcatus ob hoc respondit et inde Iudoco:
“Dimidio panis largito nolis, ut unum
hodie sit nobis modicum binis uel ad usum.”
Quem pater exhortans inquit: “Sic dicere noli,
fili, deque cibo iam nunc securior esto.
Largitoris in hoc maioris, queso, memento,
O bone, cunctorum Domini, Vurmare, bonorum,
escam qui cami concedit largiter omni:
‘Date: per id uobis plus plus tunc dabitur’, inquit.”
Venit et hinc quartus poscens bona facta caredus,
ut probata tides sancti de pane pateret.
Vt prius et trims quarto confertur egenti.
Et sine diuino non fit moderamine gestum,
multimodis conferta cibis quod nauis adesset
finibus, in gentem patris directa per amnem.
Fertur et ut plures fuerint in litore puppes,
uir bonus unde suum sumpsit redimendo necesse;
agnouit sed abinde sui memorem poliarchum.
Bis ibi quatemis uir sanctus uixerat annis.
Ast demon liuidus, temptans peruertere mentem
eius deuotam, multas operarier illi
insidias cepit cupiensque nocere beato
diuini grauiter cultori numinis ergo.
Aduentasse ducem mox contigit hunc Haymonem
(quern nos in primis quondam prescripsimus actis)
uisitet ut karum Domini cum pace fidelem;
supplicibus uerbis qui sancti ualde rogatus
aptior ut loculus quo degeret eligeretur,
spiritibus nequam nimis ob quod comprimeretur.
Ilico respondit blando sermone Iudoco:
‘Frater kare, locus Runiacus dicitur unus
Quantia iuxta situs qui fertur plebibus amnem;
congruus ille tibi si sit, nunc cemere ueni.’
Hinc coeundo locum uenere simul Runiacum;
gratior inuentus quia pax fuit ad habitandum.
Tunc oratorium Martini presulis almi
pulchrius ut potuit sub honore decentius atque
construxit; uitam deduxit ibique beatam
quattuor et decem decursis pleniter annis.
Denique gallinas tune temporis ille fouebat;
apposito gallo bis senas quas lego solo.
Ipsa fuisse ratum ceu pandit pagina patrum:
“Vnguibus ingestis quas rapiebat auis
ipsa uorax aquila;” Vurmarus et hocce minister
compertus, sancto patefecit deinde Iudoco.
Hec iterum rediens rapuit gallum uiolenter.
Iudoco retulit quod paruipendit et ille;
comperit ut Domini uir sanctus gessit amare.
Protinus atque aquile solo sermone minatur,
ipse crucis signum faciens post hanc reuolantem,
ne ferat ulterius gallum quem pauerat ille.
Citius edicto paruit; que nempe minantis
imperio raptum reuehens ipsum pede gallum
inlesum sancti coram conspectibus illue,
confestim moriens putridum fecitque cadauer.
O nimis auctoris rerum miracula clara,
territa cuius auis signo predam reparauit,
non tantum reparans, etiam sed morte feroci
talibus occumbens pro factis sicuti soluens
funera pro damno quod fecerat ipsa Iudoco!
Non latuit sancto fieret quod numine tale
diuino meritum damnate largius illi.
Post aliquod colubri nam temporis ille chelidrus
uersus in effigie morsum dedit in pede sancti
inuidieque sue rememor mordendo grauauit,
conatus si forte uelit hac fraude uacare
a Domini cultu lesus; sed fortior inde
perstitit in ceptis operum plus plus bene factis.
Sensit ut hoe animo grauiter turbatur amaro;
lesus ob hocque cito statum mutare uolebat.
More uelut solito Haymo persepe solebat
inuisit, sanctus faceret quid forte Iudocus.
Cui retulit morsum colubri quod sic pateretur,
exorans ut abinde locum migraret ad altrum
disponente bono duce seu Haymone legente.
Assensum uerbis prebuit qui plane rogantis;
“Nunc adeamus,” ait, “que solitudo uidetur,
partem iuxta sitam mare densaque silua silescit;
considerans meditare uelis quocumque morari,
illo miséricorde Deo monstrante quid adsit.”
Haud mora mox habitum strauit Iudocus asellum;
congressu socio gradiuntur ibi: sedet ambo
dux Haymo cultorque Dei recolendus ab omni.
Densus erat silue congeste nam locus ille;
coepit uenatu quapropter clangere cornu
egregius princeps (qui iam prescribitur idem),
repperit atque suem quem dicunt “singuliarem,”
immanem nimium membrorum mole suorum;
prosequitur quem uoce canum, clangore tubarum.
Interea Domini karus per cuncta fidelis
corpus aquas aliquos potandi siue liquores
perlustrans, heremum querebat ad inhabitandum;
spes cui prouenit laticis pro fonte reperto
utpote confisus scatebris consistât aquosis.
Hinc ubi prostrauit ferro dux nobilis aprum
et prorsus fontes quis potum hauriat ardens
consecutus eum, fessus proiecit humi se
ipse nimis sitiens, aberat quia denique torrens.
Hinc ubi Iudoco retulit se ualde grauari,
ex hoc turbari, respondit: “Vir bone, noli;
in Domino spera. Dabit hie nam commoda queque.
Interea dedidit Haymo dux membra sopori,
fessa labore suo. Cui subuenit ecce beati
Iudoci meritum uelut est iam nunc referendum.
Dum dormiret enim prefatus miles in umbra,
mox defixit humo baculum Iudocus amator
ipse Dei, poscens laticis scaturire fluentum,
numine diuino toto de corde rogato.
Hunc ubi detraxit fons uiuus aque resiliuit
sufficienter eis aderant qui poêla ministrans.
Quod cum sic fieret, reuocatus ab undique somno,
ut fontis uenas est contemplatus opimas,
mirari cepit nimium de talibus actis —
immo sed agnouit meritum pergrande Iudoci!
Hausit et ille sibi potum de fonte recenti
dux Haymo; modicam tune et fecere lacunam
et magis atque magis fons über abinde refluxit,
et fluit ad presens uenerabilis inde colonis
et de longinquo miseris uenientibus, ex quo
concito gustatis melius redit esse ualoris.
Postea uir sanctus peragrat spineta Iudocus
indeque procedens deuenit cum duce collem
quamdam curuanti suberat cui paruulus amnis;
repperit hune et ubi, dixit, “cathedra sedenti
hic mihi semper erit.” Turn dux ad lustra recessit;
is sua Iudocus hinc oratoria sanctus
ipse suis manibus construxit bina patronis
catholice fidei Petro Pauloque dicanda.
Ex lignis eadem fecit uir sanctus; et idem
haec inter sanxit dux extirpare locelli —
aptior ut sit ei — lucos dumosaque septa.
His ita digestis deitatis cultor herilis
postulat auspicimen Romam quo tendat ad urbem,
relliquias sanctas rediens ut abinde reducat,
uotaque fundat ibi Domino de corde fideli
quod Haymone duce pax sit. Cum pace fauente
perrexit fuditque preces rediitque colonam,
asportans secum ueneranda patroclita patrum.
O mirum dictu quod fit diuinitus actu!
A Roma redeunte Dei cultore Iudoco
ceca puella fuit quedam de uentre matemo;
in somno patuit cui quod rediturus adesset
finibus a Rome uir quidam in finibus ipsis,
ablutis manibus cuius uisum mereretur,
ipsa suam lauans faciem stillam per eamdem.
Appetit unde patrem, narrans que uidit eidem;
quam pater auditam strata deduxit in ilia
per quam Romani pergebant tunc peregrini.
Et datur omne sibi quicquid per somnia uidit:
ceca puella prius rediit que deduce uisu,
imposito uexillo crucis sub nomine Christi
a patre predicto cecos super eius ocellos.
Quapropter plebs ipsa crucem stabiliuit ibidem.
Dicitur ille locus proprio de nomine nunc “Crux.”
Ipsa tarnen que fixa fuit tunc temporis illic
crux non habetur ibi, sed conditur infra beati
ecclesiam patris in qua prius ille quieuit
camis uisceribus humanitus intumulatus
post resolutionem mortalis corporis ipsam.
Vulgo Pontiuus affinitas ilia uocatur,
obtinuit sacrum que tune inhumare cadauer;
hocque per innumeros habuisse diutius annos
creditur. Ista tarnen nunc Anglia condit eundem
(auspice quippe Deo Wentana pausat in urbe),
translatum caute per quendam qui fuit inde.
Audiit ille uiri reditum dux inde beati
a Roma; festinus ei conuenit, et ergo
excepitque pium pius in pietatis amore,
pacificus “pax” pacifico dans oscula pads,
et karus karum complectitur undique notum
amplexus karos dantes concorditer ambo.
Preterea dux nempe nouam construxerat aulam
ecclesie sancte Martini patris honore,
presul ei fecit quam presule patre beari,
dicatamque sacro commisit deinde Iudoco.
Qui tune relliquias quas asportarat ab urbe
Romulea sacras illuc condendo sacrarat.
Per triduum commansit ei dux plusue, dicata
basilica Christo diximus ut Domino.
Vir perlustris erat quoniam dux dictus habunde
innumeras (ut fertur) habens possessionesque,
ad proprios remeare lares festinat abinde,
ordinibus rerum sedatis omnibus harum
concessisque suis donis dotaliter illic.
Vixit ibi multis post talia uir bonus annis,
gratia celestis preerat cui tam bene fautrix,
sepius astricolo frueretur quo paranimpho,
flamine uel sancto frueretur in paraclito.
Expleto uite cursu deuotius inde
corporee, sanctus migrauit ad astra Iudocus,
inbabitans illam de qua prescripsimus aulam.
Annali mensem qui uoluitur orbe Decembris
ad solitum uersus dum cardo reduceret idus,
illius et corpus tumulatur honoriter illuc;
possidet ipse tamen susceptus spiritus arcem
etheream iugis a Domino cui complacet idem.
Ad cuius miseris tumbam fit causa salutis:
gressus adest claudis, curatio necne leprosis,
auditus surdis, lumen redit ilico cecis,
nequam spirituum fugit infestatio mente,
concito sedata merito prece siue patroni
ualde Deo placiti, de quo fit sermo, Iudoci.
Lingua nequit reserare quidem que mira patescunt
ad tumulum patris Domino patrante beati
preter et hec que sepe fiunt et sepe fiebant.
Illius excessum quod post mirabile signum
claruit et magnum non duximus esse silendum.
Post funus gemini super euixisse nepotes
egregii proceris Winnoc Hamochque feruntur.
Corporis exanimis lauantes qui amne cadauer
consueuere patris per quindeca tmore dianasf
tondere ceu comam uiuat uel radere barbam.
Immortalis honor, O gloria uiua per euum,
O Deus etemus, nescis moriendo deesse,
uiuis perpetuus, uiuit tuus omnis et in te
spiritus: e uita corpus florebat humatum;
ob quod erat uiuens anima, dabat undique corpus
excrementa suum, cui iam commanserat ilia.
Hocce Theodrici ducis ut peruenit ad aures
(qui successit ei defuncto iam Haymone),
infelix quern mox rapuit uesania tanta
dixit, “Adibo; fiat; fit aliter; ipse per omne,
experiam iam nunc uidens si sic sit ut aiunt.”
file diu clausum patefecit et ergo sepulchrum —
non pie, non iuste, sed stulte siue superbe.
Corpus ut idoneum creuit, malesanus et hebens
factus ob insaniam, “ahque Iudoce!” suam
arroganter ait; qui post absurduit, et fit
mutus et e gemino disualuus officio.
Debilis et mansit per quantum postea uixit,
inpos et ipse sui: quod misere meruit!
Protulimus uobis que nos in talibus actis:
nam Deus in stultis non bene gratus agit,
sed mage deuotis in mentibus atque modestis
exhibet ut sapiant qualia prorsus agant.
At tamen uxor erat sibi tunc de mente sagaci,
tristior ipsa sui per male facta uiri.
Mausoleum sancti ueniens que prona patroni
fecit ei proprii plurima dona boni,
et quemdam uicum quern dicunt Crispiniacum
tradidit, et sancto subiacet ecce loco,
suppliciter rogitans ac sanctum cum prece pulsans,
ut liber a noxa spiritus hac maneat,
si saltern saluus nequeat suus esse maritus
abs angore suo uindice iure Deo.
Et quid plura feram? Finiuit hanc ita uitam.
Iudex ipse secli propitius sit ei,
postponens ipsum solita pietate reatum,
deleat et quicquid criminis ipse tulit,
collocet intra sui uel claustra pius Paradisi
qui pius ignouit, qui letus aperuit.